هندەک تێبینی ل سەر ئۆپەراسیۆنا گارە و حیزبێن کوردی
10ی شوباتێ، ھێزێن چەکدارێن ترک ل دژی چیایێ گارە ئۆپەراسیۆنەک دا دەستپێ کرن و 14ێ شوباتێ بداوی بوو. ئەڤ ئۆپەراسیۆن د چارچۆڤەیا داگیرکرنا کوردستانێ، ئینکار و ژناڤبرنا کوردایە. بنگەھا ستراتەژیا دەولەتا ترک د سەدسالا 21ێ دا مەشاندنا سیاسەتەک بەرفرەھکەر ل رۆژھلاتا ناڤین، قبرس، قەرەباخ و هتد… جهی د تەنگەزارییێن سییاسی و لەشکەری دا ل ترکییێ باندۆرا فرەھبوونێ ھەیە. لێبەلێ ناڤەندا ستراتەژییا بەرفرەھکرنا ترکییێ کوردستانە. ژ سالا 1990ێ ڤە ل ھەرێمێ دا خالا نیرەنگییێ کوردن. ترک دخازن کێشا کورد بەروڤاژی بکەن و بێخنە بن کۆنترۆلا خوە دا. ئەڤ خەیال نە بەس یا ترکایە ھەموو داگیرکەر وھا دفکرن. حەتا ئەجیندایێن ڤەشارتی یێن داگیرکەران، ھێزێن سییاسی یێن کوور باش نەھێتە زانین ئۆپەراسیۆنا گارە ناھێتە فام کرن. ئەڤ مژارە هێژان دێ گەلەک هێنە نڤیسین و شرۆڤە کرن. لێ ئەم دخوازین د بابەتێ پەکەکێ و پەدەکێ دا بەرسڤا چەند پرسیاران بدین.
ما ھەڤکاریەک ستراتەژک د ناڤبەرا ترکییێ و پەدەکێ دا ھەیە؟
ئۆپەراسیۆنێن د ڤان سالێن داویێ دا دژی پەکەکێ تێنە کرن ژ لایێ پەکەکێ ڤە راستەراست پەدەکە وەکو بەرپرسیار دهێتە دیتن و ھەمان دەم پەکەکە دبێژیت ترکییا و پەدەکە ھەڤکارن کو مە خەلاس بکەن. گەلۆ ما رەوشا کو ژ لایێ پەکەکە ڤە ھاتیە دیار راستە؟ بێ گومان نە؟
تێکلییەک د ناڤبەرا گارە و بارەگەھا ھەوایی یا ویلایەتێن یەکبوویی یێن ئەمریکا ل حەریرێ، دا ھەیە؟
ل دەڤەرەکا گرنگا ستراتەژیک وەکی ئیراقێ، کو خالا ناکۆکیا ل رۆژھلاتا ناڤینە، ب تایبەت ل ھەرێما کوردستانێ، کەس نکاریت بێی دەستوورا کلکا سیاسی یا کو د شەخسێ ناتۆ-ئەمریکا دا دهێتە تەمسیل کرن، بھۆستەکێ پێش دا بچیت. ئۆپەراسیۆنێن ترکیێ کە ل ھەرێما کوردستانێ تێنە کرن ژی تێدایە. ھەر وەھا، دڤێت بهێتە زانین کو چیایێ گارە تەنێ ب ھەوایی 15 کم دووری بالافرگەھا لەشکەر ییا کو ل حەریرێ یە. ریا د ناڤبەرا حەریر و رۆژئاڤا-سێمالکا دا د بنێ چیایێ گارە را دەرباس دبیت. وەکی دی، د شیاندایە ئێرشێن ھەوایی ژ زنجیرا چیایێ گارە ل سەر بارەگاھ و ناڤەندێن لەشکەری یێن ل حەریرێ ڤە بهێتە کرن. دڤێت بهێتە زانین کو ئەمریکا ھەبوونا پەکەکێ-کەجەکا د بن رێبەرییا جەمیل بایک دا، ل سەر ڤێ خەتێ نا عەجێبینیت لەورا ژی ڤێ ئۆپەراسیۆنا ترکان دپەژرینیت.
پەیمانێن ناڤنەتەوەیی دبیت کو بێ عەدالەت بیت، لێ مەشرووعیەتێ د دەت
تاوانبارکرنەک ب ڤێ یەکێ کو ئۆپەراسیۆنەک ل جھەک ووسا گرینگ و ستراتەژیک تەنێ ب دەستوورا پەدەکێ دهێتە مەشاندن، پرۆپاگاندایەکە کو تەنێ کەس و کۆمێن ژ جوگرافی-سیاسەت و ستراتەژیێ قەد تێناگەهن ژێ باوەر دکەن. دەستوورا ئۆپەراسیۆنەکێ ژ بۆ ھەرێمەک وەها ستراتەژیک ب لۆکالی نا بیت، ب دەستوورا ھێزێن جیھانی د بیت. نە ب پێکھاتەیێن سیاسی یێن ھەرێمی دهێتە کرن. ژخوە کۆنسۆلۆسخانەیا ویلایەتێن یەکبوویی یێن ل ئەنقەرەیێ ژ بۆ ئۆپەراسیۆنا گارە داخویانیەک دا و تێدا راگەهاند، “ئەم ل رەخ ھەڤالبەندێ خوە ترکیا نە”. وەکی دی، بەهانەیا پێکئانینا ئۆپەراسیۆنێن ترکیەیێ ل سەر ڤان ھەرێمان ل سەر دەستورا پەیمانێن ناڤنەتەوەیی و پەیمانا د سالا 1983یێ دا د ناڤبەرا ئیراق-ترکییا دە وەکو “پەیمانا ھەڤکارییا ئەولەھیا سنۆری ” ھاتیە ئیمزاکرن بنگەھێ خوە دگریت. ئانکو هندە فاکتۆرێن ناڤنەتەوەیی هەنە کو پشتگری ددەنە ئۆپەراسیۆنێن ترکییا، ما مرۆڤ دکاریت ببێژیت ئەڤ ئۆپەراسیۆن ب ھەڤکارییا پەدەکێ تێنە مەشاندن. چ بنگەھ ژ بۆی ڤان تاوانبارکرنا نینە.
ھولوسی ئاکار بۆچی چوو سەرەدانا ئیراقێ؟ بۆچی ئۆپەراسیۆنا گارە نووکە هاتە ئەنجامدان؟
د مەدیایا پەکەکێ دا پرۆپاگاندایا ل سەر ئۆپەراسیۆنا گارە “ئۆپەراسیۆن ل دەما سەرەدانێن ھولوسی ئاکار دا ژ بۆ بەغدا-ھەولێرێ د 19ێ مەها چلە سالا 2021ێ دا بریار ل سەر ھاتیە دان”. لێبەلێ، بریارا ئەنجامدانائۆپەراسیۆنا گارە د ڤان دەمێن داوی دا نەھاتییە دان. ئۆپەراسیۆنا گارە بەردەوامیا ئۆپەراسیۆنێن بریاربوونێ نەیە کو د 2018ێ دا دەست پێ کری. وەکی دی، کەس ل بەر چاڤێ چاپەمەنیێ بریارێن ب ڤی رەنگی گرنگ، نادەت.
گەر پەدەکە پشتگریێ بدەتە ئۆپەراسیۆنێ دێ چ چێبیت؟
پەکەکە د پرۆپاگاندایا خوە دا دبێژیت “د ئۆپەراسیۆنێن ڤان 6 سالێن داویێ دا ھاتینە ئەنجامدان دا پەدەکە ئالیکاریێ دکەت و پێشمەرگە جلێن ئارتێشا ترک ل بەر خوە دکەت.” لێ بەلێ، ھەمی خوارنا بنگەھین پەکەکێ ب ریا ھەرێمێن د بن کۆنترۆلا پەدەکێ دا دهێنە برن. ب گۆتنەکا دی، داخویانیێن کو پەکەکە بەلاڤ دکەت وەکو “پەدەکە و دەولەتا ترک رێکەفتینە د خازن مە ژناڤ ببەن” ئەڤە ژ پرۆپاگاندایەکا رەشکرنێ پێڤە تشتەک نینە. گەر پەدەکە ببا ھەڤپارێ ئۆپەراسیۆنەک ب ڤی رەنگی، رێڤەبەریا پەکەکێ نە دکاری ل گارە، مەتینا و ھەرێمێن باشور بمینیت دا نووکە ل دەر دۆرا گۆلا ئورمیێ ب جیھ بیت.
یەبەشە دکاریت جلکان بگوھریت و ببیتە حەشدا شەعبی، لێ پێشمەرگە ڤێ چەندێ ناکەت
مژارا کو پێشمەرگە جلووبەرگا دگوھریت پرۆپاگاندایەکا رەشە کو ژ بۆ ئیسباتکرنا ڤێ یەکێ کو پارتی بەشداری ئۆپەراسیۆنان بوویە ھاتییە چێکرن. بەریا ھەر تشتی، گەر حکوومەتا باشوورێ کوردستانێ و پارتی بخوازن بچنە شەری، چ تشتەک نینە کو رێگریێ ل وان بکەت. تاوانا کو پەکەکە ئیدیعا دکەت “پارتی ژ گەلێ کورد دترسیت ژ بەر ڤێ یەکێ نکاریت بکەڤیتە ناڤا شەری دا” تەنێ بەشەک ژ پرۆپاگاندایا رەشە. یا راست ئەڤەیە کو؛ مەسعوود بارزانی شەرێ ناڤمالا کوردی وەکو تشتەک حەرام دزانیت. ھەمان دەم دزانیت کو شەرێ کورد-کورد تەنێ د بەرژەوەندییا داگیرکەران دایە. لەورا ژی مەسعوود بارزانی رێگریێ ل ھەموو جوورێن شەرێ ناڤخوویی دکەت.
د سیستەما کەجەکێ – پەکەکێ دا د شەڤەکێ دا ئەندامەکێ ھەپەگێ دکاریت ببیتە یەپەگە، رۆژا دیڤدا ژی دکاریت ببیتە یەبەشە. ئەو حەتا جلێن یەبەشێ ل بەر خوە دکەت و جلێن حەشدا شەعبی ل بەر خوە دکەت و دبیتە حەشدا شەعبی. ئانکو ژ بۆ ئەندامەکی پەکەکێ ھەر تشت وەکو جلک بەدلکرنێ یە. ھەما رێخستن بێژیت ئەو دکارن جلێن ئالا ترکان ل سەر ژی بکەنە بەر خوە، ژبەرکو رێخستنێ فەرمان دایە. لێبەلێ پێشمەرگە نکاریت ڤێ یەکێ بکەت و ناکەت ژی. پێشمەرگە ئارتێشەکە کو خوەدان ستاتویەک ناڤنەتەوەیی یە، مینا نیڤ-دەولەتێ ھاتیە رێخستن کرن، خوەدی تەعاموول و قانوونە.
د ڤێ ئۆپەراسیۆنێ دا پەکەکە ل کو دەرێ یە؟
نە خەلەتە کو مرۆڤ ژ بۆ ئۆپەراسیۆنێن کو د ناڤ سنۆرێن ھەرێما کوردستانێ دە تێنە کرن ببێژیت ئۆپەراسیۆنێن “قازانج-قازانج” ژ بەر ڤێ یەکێ ھەر دو لایەن ب سەر دکەڤن. لایەنێ ترک ئەردی داگیر دکەت و بارەگەھێن نوو ئاڤا دکەت، ئاخێ ب دەست تێخیت. پەکەکە ژی دهێتە دەڤەرێن نوو و باکیر “دەست لێ نەدایی”، ب ریا مەدیایێ ژی پرۆپاگاندایا مەخدوورییەتێ دکەت، گرسەیەک نوو دئافرینیت و ب بەهانەیا ئۆپەراسیۆنێ خوە نێزی باژێرا دکەت و بجیهـ دبیت. یا ھەری گرینگ، ئەو د ناڤبەینا ڤان ئۆپەراسیۆنان دا ژ بۆی خوە جیھەکێ پەیدا دکەت، ئەو ب سوودوەرگرتنا ژ ناکۆکیان، تەعویزێن دارایی بدەستخوە دئێخیت. یا راست ئەڤەیە کو ژ ڤان ئۆپەراسیۆنان تەنێ حکووماتا ھەرێما باشوورێ کوردستانێ زیانا دبینیت. گوندی نکارن ڤەگەرن وارێن خوە، گوند ڤالا دبن، بێکاری زێدە دبیت، و دەنگێن پەڤچوونان ب گشتی دیمەنەک بێ ئیستیقرار دئافرینیت.
هاریکارییا ئۆجەلان ژ بۆ پرۆژەیا میساقا مللی
ل ڤێرە پرسگرێکا ئەساسی رەنگێ دانوستاندنێن دناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتا ترکیا دایە. ھەکە ئەم پەیوەندییێن د ناڤبەرا ئۆجەلان و دەولەتا ترک دا باش فام نەکەین ئەم نکارین ئۆپەراسیۆنێن ئارتێشا ترک ژ بۆ دەڤەرا شەکیف، حەفتەنین و خواکوورکێ ژی فام بکەین.
ل ڤێرە پێدڤییە کو ئەم بهێینە سەر ڤیدیۆیێن عەڤدلا ئۆجەلان یێن لێپرسینا سالا 1999ێ و پەرتووکێن وی، کو تێدا پێشنییاری ژ بۆ دەولەتا ترک دکەت، دبێژیت “وەرن ئەم ب ھەڤرا میساقا مللی گونجاو بکەین.” کو پر گرنگن لێ ژ لایێ رایا گشتییا کورد ڤە تێنە پاشگوھ کرن. یا راستی، ئەڤ ماتەریالێن ئاپۆ، حەتا د شرۆڤەکرنا ھەر گاڤەک سیاسی یا 20 سالێن بۆری دا ژی رێبەریا بوویەرێن ل ھەرێمێ روو ددەن دکەت، ھێژان ژی ژ لایێ رەوشەنبیر و جڤاکا کورد ڤە باش نەھاتیە نرخاندن. پەکەکە ھەر گاڤەکێ ئاپۆیێ خەلەت وەکو “سەرۆک تەکتیکا دکەت” بناڤ دکەت. لێ یا راست؛ سەرۆکێ پەکەکێ ئۆجەلان د لێکۆلینێن خوە یێن ل ئیمرالیێ دا تێگەھەکێ نوو ژ بۆ دەولەتێ پێشنیار دکەت و ل گەل دەولەتێ دا پەیمانەکا نوو چێدکەت.
عەڤدلا ئۆجەلان د ڤیدیۆیێن لێپرسینا خوە دا ڤێ پێشنییارێ ددەتە دەولەتێ: “وەرن ئەم هەولێرێ بستینن، بارزانی-تالابانی دژی ترکییا نە. ھوون جیھ نەدن وان بلا ئەڤ پەیمانا نەپەنی بمینیت” ئەم دێ ترکییا د ئاستا ھەرێمی دا کەینە ھێزا سەرەکی ھوون مەجالێ خەباتێ بدەنە من ئەز کار بکەم. ڤان گۆتن و تەکلیفێن ئۆجەلان د ئەخلاقێ سییاسی دا جیھێ خوە نینە. ئەڤ پلانا ئۆجەلان ژ بۆ دەولەتێ پێشنییار کری ئەڤە 23 سالە ل سەر ھەرێمێ دهێنە مەشاندن. ئاپۆ ل ئیمرالی ب ھەزاران رووپەل لسەر “پێویسییا کوردان ب دەولەتێ نینە” نڤیساندن. ل سەر گرنگییا میساقا مللی رێکێ نیشانی دەولەتا ترک ددەت و دخوازیت کوردان ژی ل سەر بکەتە شریکێ پەیمانا میساقا مللی. گەر ئەم ڤان گۆتن و پەیمانێن ئۆجەلان-پەکەکێ نە راوەستینین ئەم دێ کێشێن رۆژانە وەکو شەرێ دناڤبەرا ترکان و پەکەکێ دا بزانین. لێ راستی نە ب ڤی رەنگی یە، ھەموو ھەولێن ترکیا و پەکەکێ ل سەر پلانێن د ئیمرالیێ دا ھاتینە چێکرن دمەشن. ئەم نکارین ب بەلگێ دارێ شرۆڤەیا دارێ بکەین. پێوسیتە ھەموو پێنگاڤێن پەکەکێ و دەولەتا ترک یێن پشتی سالا 2000ێ ل گۆری ڤان پەیمانێن ئیمرالیێ ھاتین چێکرن ئەم شرۆڤە بکەین، ژ بۆ کو ئەم خوە بگەھینین راستییێ.
کێشە نە ئەو کێشەیە کو ئەم ببێژین ل گارە “کی سەرکەفت یان ژی کی بنکەفت، ”تشتێ ئەم بخوازین فام بکەین پێویستە ئەو بیت گەلۆ چاوا چێدبیت کو د ڤان ئۆپەراسیۆنان دا ھەم ترک و ھەم ژی پەکەکە بسەر دکەڤیت. گەر ئەم حەسابەکا زراڤ ل سەر ئۆپەراسیۆنێن ژ سالا 2015ێ و هێڤە دا بکەین ئەم دێ ببینین کو دەولەتا ترک و پەکەکە ھەر دو ھێز سەرکەفتینە. ئانگۆ ئەڤ ئۆپەراسیۆنە ل سەر“ قازانج-قازانج”ێ ئاڤا بوونە.
