بەشێ 2: چیرۆکا سەرۆکبوونا عەبدولـلا ئۆجەلان
ئەم نڤیساندنا بیرئانینێن پیرۆزباھیێن رۆژبوونا سەرۆکێ پەکەکێ عەبدولـلا ئۆجەلان بەردەوام دکەین. یا راست ئەڤەیە کو کۆمەک چەکدار ل دۆرا پەکەکێ کۆم دبن و ڤان پیرۆزباھیان دمەشینن، ئەڤە ژی نیشانا نەخوەشیەکا جڤاکی ژ بۆ مە بەرچاڤ دکەت. ژ بەر کو شێوازێ پیرۆزباھیان تشتەکێ نە نۆرمالە. مرۆڤێن کال-پیرێن کو چ جاران کێکا خوە یا رۆژبوونێ نەدیتیە و رۆژبوونا وی ناھێتە بیرا وی لێ بەشداری ڤێ شاھیێ دبن. دچنە گوندێ ئۆجەلان و دچنە باغچەیێ بابێ وی. ھەر کەسەک ئاخێ ژ باغچە هەلدگریت و ماچ دکەت، ھندەک کەس دخوەن و پرانی ژی ڤێ ئاخێ دکەنە ناڤا کیسا و دبەنە مالێن خوە. ئەو تایێن دارێن باغچێ ئۆجەلان دگرن، ل مالێن خوە دچینن. د ناڤا ڤان رێورەسمێن تەریقاتا ئاپۆچیدا کەسێن کو ژ بۆی ڤێ ئاخێ دچنە سجدێ و ماچدکەن و دگرین ژی ھەنە. ئەو نەساخیا ئەم باسی وێ دکەین ئەڤەیە. ژ بۆ کەسێ هێژان دژیت ئەڤ پیرۆزباھی کرنە، کەڤنەشۆپیا ھەری پاشڤەمایی یا رۆژھەلاتا ناڤینە کو خوە دوبارە دکەت. د سەردەمێن بەرێ دا ل رۆژهەلاتا ناڤین خەلکی ژ قەسپێن دەستێ خوە دا بووتەک “سەنەم” چێدکر و پشترا ژی عیبادەتا وی بووتێ دکر. خوارنا ئاخا گوندێ ئۆجەلان ژ لایێ بەشەک ژ لایەنگرێن پەکەکێ ڤە، و چەماندنا سەرێ خوە ژ نیشانێن ھەمان کەڤنەشۆپییا رۆژھەلاتا ناڤینە.
وەکی دی، هندی کو ئەم دزانین، رۆژبوونا عەبدولـلا ئۆجەلان نە 4ێ نیسانێ یە. ھەمان دەم ژ سالا 2004ێ حەتا نها ل سەر ڤان پیرۆزباھییێن رۆژبوونا ئاپۆ 2 کەسان ژییانا خوە ژدەست دایە و ب دەھان کەس بیریندار بوونە و ب سەدان کەس ژی ھاتنە گرتن و دادگەھ کرن.
یەکەم پیرۆزباھیا رۆژبوونا ئۆجەلان د سالا 1996ێ دا ل شامێ دەست پێ کر. کۆمەک ژنێن کو د گەل ئۆجەلان دا دمان رۆژا ژ دایک بوونا وی ژ وی دپرسن، ئۆجەلان دبێژیت “10ێ نیسانێ ل سەر ناسنامەیا من ھاتییە نڤیساندن، لێ ئەز راستیێ نزانم، دبیت کو بھار بیت.” ئەو کادرێن ژن خەلەت تێدگەهن و 4ێ نیسانێ وەکو رۆژبوونا ئۆجەلان پیرۆز دکەن. وەکی دی، دیرۆکا رۆژبوونا ئۆجەلان هندی ناڤەرۆکا پیرۆزباھییێ ب خوە خەلەتە. لێ ئۆجەلان دبینیت کو ژنێن دۆرا وی حەز دکەن رۆژبوونا وی پیرۆز بکەن، و بوویەر بەردەوام دبیت. لێ ئەڤ چەندە د ناڤا گەلێ کورد دا بەلاڤ نەببوو. ئۆجەلان ژ 2002یێ و هێڤە د ھەڤدیتنێن د گەل پارێزەرێن خوە یێن ل ئیمرالیێ دا رۆژبوونا خوە تێخیتە رۆژەڤێ دا و دبێژیت دڤێت دار بهێنە چاندن و ھەر تشت ب ڤی رەنگی دەست پێ دکەت. ئۆجەلان د 2003یێ دا ل ئیمرالیێ، دبێژیت ئەز نە سەرۆکم، ئەز رێبەرێ کوردانم، من ب سەرۆکاتییا پارتیەکێ ڤە سنۆردار نەکەن و ژ نھا پێڤە ھەموو ئاخفتن و نڤیسان دا ببێژن رێبەر ئاپۆ. ئانکو ئۆجەلان ل ئیمرالیێ سەرناڤێن نوویێن سەرۆکاتیێ دانانە.
لێ بەلێ، ئەڤ بوویەرا رێبەر بوونێ ب بوویەرێن ھێسانێن وەکو ڤێ کورتیا کو مە باس کری پێک نەھاتییە. ژ بەر کو پێڤاژۆیا “پێشکەشکرنا عەبدولـلا ئۆجەلان وەکی رێبەرێ گەلێ کورد” پێڤاژۆیەکە کو ل دەرڤەیی ئۆجەلان سیناریۆ بۆ ھاتییە دانان. بەلێ، سیناریۆ ژ بۆی ڤێ پێڤاژۆیێ ھاتە دانان. دەولەتا ترک یا کوور و ئەقلێ وێ دەرھێنەرێ ڤێ سیناریۆیێ یە. گەلۆ چاوا چێبوو؟ ب ڤی ئاوایی:
پشتی نیڤا سالا 1980یێ، ژ بۆ کوردان پێڤاژۆیەک نوو دەست پێ کر. پێڤاژۆیا ئەنفالێ کو ژ لایێ سەددام حوسێن ڤە ل دژی کوردان ھاتە دەستپێکرن، ڤێ چەندێ نە تەنێ ل باشوورێ کوردستانێ بەلکو ل هەر چار پارچەیێن کوردستانێ باندۆرەکا مەزن چێکر. ترکیێ ئێدی دزانی کو “رم ناکەڤیتە ناڤا ترکیا دا و ژێ دەرکەڤیتەڤە. ترکیێ فام کر، رەوشا باشوور دێ ھەستێن نەتەوەپەروەرێن کورد گور کەت. دزانی کو نکاریت رێگریێ لێ بکەت، وێ باش دزانی کو پێدڤیە سەردەریێ ل گەل ڤێ پێلا نەتەوپەروەریێ بکەت. داگیرکەر خوەدان ئەزموونەکا کۆلەکتیفا بھێزن. داگیرکەر خوەدی تەجرووبەکا مەزنن، وان جەرباندیە کو د ناڤا وی گەلێ کو وان داگیرکری دا ھندەک کەس دێ شێن ڤی شۆلێ کۆنترۆل کەن. پێویست بوو ترکیا شوونا بزاڤا ئازادیا کوردستانێ یا ل باشوورێ کوردستانێ کو دەرڤەیی کۆنترۆلا وان بوو؛ بزاڤەکا نوو بئافرینیت. ژ بۆ ڤی کاری پێدڤیە سەرۆکەک پۆپولەر بهێتە خولقاندن. ئەو ژی عەبدولـلا ئۆجەلان بوو.
پشتی سالا 1988ێ، کۆمارا ترکیا عەبدولـلا ئۆجەلان، ب دەستێن خوە ب جڤاکێ کوردستانێ دا ناساندن. حەتا وی دەمی، مرۆڤان یەک یان دو وێنەیێن ئۆجەلان ل سەر رووپەلێن رۆژنامەیان دا دیتبوون. کەسێ ئۆجەلان ناس نەدکر. لێ د ناڤبەرا سالا 88-89ێ دا، رۆژنامەڤانێن ناڤدارێن ترک یێن وەکی مەھمەت ئال براند، جەنگیز چاندار و دۆغو پەرنچەک چوونە لبنانێ. ئۆجەلان بەحسا ژیانا خوە ب رەنگەکێ درێژ، درێژ دکەت. ئانکو، دەولەتا ترک ئۆجەلان ب گەلێ باکوور دا ناساندن. پشترا، یالچین کووچک ڤێ یەکێ بەردەوام دکەت. پرتووکا کو ئۆجەلان تێدا ژیانا خوە ڤەھاندی ناڤێ وێ “چیرۆکا ڤەژینێ”یە. ناڤێ پرتووکێ ب بالداری ھاتیە ھەلبژارتن. ژ بەر کو دەولەتا ترک ل سەر جڤاکا باکوور وەکە کو “ئۆجەلان بابکالکێ کوردایە، گەر ئۆجەلان نەبا کورد ژی نەبوون” فەرزکر. مخابن، ئەڤ تێگەھشتنا ترکیا و پەکەکێ پێکڤە ئافراندی، سەرکەتییە.
ھندەک مرۆڤێن باکورێ کوردستانێ د وێ باوەریێ دا نە کو گەر عەبدولـلا ئۆجەلان نەبا، کورد ژی ل رۆژھلاتا ناڤین نەدبوون. هیچ کەسەک نابێژیت، دەما کو عەبدولـلا ئۆجەلان ئەندامێ کۆمەلا نژادپەرەستێن ترک (ئوولکوو ئۆجاکلار)، پارتیێن ل باکورێ کوردستانێ، مینا DDKD، ب دەھان ھزاران کەسان ڤە، خوەپێشاندان ل دار دخستن. ل ھەر سێ پارچەیێن دی ژی تەڤگەرەکا کوردی ھەیە، وەکی پارتی کو ل ھەر پارچەیەکێ رێخستنەکا جدی ھەبوو. لێ پر ب زانابوون وەکە کو بەرییا ئاپۆ چ حیزب و رێخستن ل کوردستانێ نەبوون پرۆپاگاندا دهێتە کرن، ژ بۆ کو تێگەھەکێ وەکو “کوردینی د گەل ئۆجەلان دا ھاتیە دەستپێکرن” بئافرینن. گاڤا کو دهێتە پرسیارکرن بۆچی ھوون 4ێ نیسانێ ب رەنگەکێ هشکباوەری پیرۆز دکەن، ئاپۆچی دبێژن: سەرۆک ئاپۆ کورد ژ وندابوونێ خلاس کرن، کورد زندی کرن، ژ بەر ڤێ یەکێ ئەم رۆژبوونا ئۆجەلان وەکی رۆژبوونا ھەمی کوردان، ھەمی ژنان و ھەمی گەلێن رۆژھەلاتا ناڤین دبینن “.
د تەڤاھیا ڤان پێڤاژۆیان دا، ئۆجەلان ژی ھەولەک مەزن دا کو وەکی رێبەر ئاپۆ بهێتە قەبوول کرن. بەریا ھەر تشتی، وی چیرۆکا ژیانا خوە ژ نوو ڤە “ل سەر سیناریۆیا سەرۆکبوونێ” نڤیساند. چ ژ دەستێ عەبدولـلا ئۆجەلان دھات کر کو خوە وەکی کەسایەتیەک ئاوارتە-ئیلاھی نیشان بدەت. ب راستی، بوویەرێن کو ژ لایێ ھەر زارۆکەک کورد ڤە کو ل گوندەکی کوردستانێ ل سالێن 1950یێ دا ژ دایک بووی د دیمەنەکێ دا تێنە ڤەگێراندن، لێ ئۆجەلان ژ بۆی خوە ڤەگێرانێن مینا ژیانا پێغەمبەران د چیرۆکا ژیانێ دا چێکرن. گەر ئۆجەلان گۆتبا وەکو موسا ئەز ل سەر رووبارێ فوراتێ د ناڤا زەمبیلەکێ دا ھاتیمە، دا چیرۆکا وی وەکێ چیرۆکێن پێغەمبەران تەمام بیت. ئۆجەلان نەگۆت کو ئەو ب زەمبیلەکێ د چەمێ فوراتێ دا ھاتییە، لێ وی خوە ب خوەدایێن گریکا شوبهاند. وی گۆت کو ئەو پرۆمەتھۆسە، وی گۆت کو من خوەدا چارەسەر کر. وی ب ڤەگێراندنا گۆتنێن ب باندۆر یێن گەلەک فەیلەسۆفا یێن کو دەستکاری کری، ب ڤی شێوازی خیتابی جمهۆری کر. ژ بەر کو گەلێ کورد رینیسانسا خوە ب خوە چێنەکر بوو، ئەو فکرێن کو ئۆجەلان ژ کەسێن دی فێر بوویی، وەکی کو ئۆجەلان ئەو فکر ب خوە ئافراندنە، هاتنە نیشاندان. مخابن، گەلەک خەباتێن دیرۆکی، سیاسی و چاندی یێن ل باشوور و رۆژھەلاتێ کوردستانێ کو ب زاراڤەیێ سۆرانی یان کورمانجی ب پیتێن عەرەبی ھاتیە نڤیساندن، ژ لایێ گەلێ باکورێ کوردستانێ ڤە نەھاتنە خواندن. ئەڤە بوو سەدەم کو ل باکور، ئاپۆ وەکو نڤیسکار و دیرۆکناس بهێتە دیتن و بهێتە قەبوول کرن.
ب ڤی بابەتی ئەم فام دکەین کو نەزانینا دیرۆکێ چەند دژوارە ل سەر مرۆڤی. گۆتنەکا مەزنا یا ئەفریقی هەیە کو دبێژیت: “گەر شێر چیرۆکێن خوە نەنڤیسن، ناچار دمینن کو گوھدارییا چیرۆکێن نێچیرڤانان بکەن” مخابن، ئەم نھا گوھداری چیرۆکەکێ کو ئۆجەلان و دەولەتێ نڤیساندیە، دکەین. رەوشەنبیرێن کورد د دەرخستنا ڤان کێشەیان دا رۆلەکێ باش نەگێرا.
ئەڤ گۆتارا مە گۆتارەکە کو ژ بۆ وان کەسێن کو دخوازن لێکۆلینێ ل سەر سۆسیۆلۆژیا “جڤاکناسیا” ل دۆر ئۆجەلان کۆم بوویی بکەن سەرناڤێن خوە ددەت. وەکی دی، پێویستە ئاستەنگی و پێڤاژۆیا گەشەدانێ یا کو ژ لایێ جڤاکا سەرۆکپەرستیێ ڤە کو ل دۆرا ئۆجەلان کۆم بوویی و ئەو کێشەیێن د ناڤا جڤاکا کوردی دا ئافراندی، ب بەرفرەھی بهێنە لێکۆلین کرن.
