• به‌شێ 1

دۆرپێچا یەکەم: دۆرپێچا جوگرافی؛ تەنێ کورد دکارن رێگریێ ل کوردا بکەن

کێشەیا ھەری مەزنا جڤاکا کورد، کێشەیا دابەشبوونا ناڤخوەیی یە. د ناڤ بەشێن کوردستانێ دا، د ناڤبەرا ناسنامەیێن جڤاکی و ئۆلی و مەزهەبی دا د گەلەک مژارێن دی دا پارچەبوونا جڤاکی ھەیە. د دیرۆکا کوردستانێ دا مرۆڤ شۆپێن ڤان پارچەبوونا دبینیت. ب تایبەتی ل دژی بزاڤێن کو ھێزا خوە ھەیی و بوویە جیھێ ھێڤییێ ھەر دەم خەباتێن سیخوری ھاتنە بکار ئانین. ئەڤرۆ باشوورێ کوردستانێ ب گەفێن ب ڤی رەنگی روو ب روویە. باشوورێ کوردستان، ژ لایێ ھێزێن ئیران، ترکیا و حەشدا شەعبی ڤە ھاتیە دۆرپێچ کرن. مخابن، یەک ژ وان ھێزێن کو باشوورێ کوردستانێ دۆرپێچ دکەت و ژ ناڤخوە ڤە ھەول ددەت کو دەستکەفتێن باشوور ژناڤ ببەت رێخستنا پەکەکێ یە. دۆرپێچا پەکەکێ یا ل سەر باشوورێ کوردستانێ ب دو رەنگا دهێتە مەشاندن.

یا یەکەم دۆرپێچا دەرڤەیە. د ڤێ دۆرپێچێ دا، پەکەکە ژ سالا 2011ێ حەتا نها ژ بۆ دۆرپێچا باشوورێ کوردستانێ ل گەل ئیرانێ تەڤدگەریت. ھەڤکاریا پەکەکێ یا د گەل حەشدا شەعبی دا، کو ئیرۆ ژی دیارە، ژ ڤێ سەردەمێ ڤە بەردەوامە. ب داگیرکرنا مووسلێ ژ لایێ داعشێ ڤە د خزیرانا 2014ێ دا، راستیەک تازی دەرکەفتە ھۆلێ ئەو ژی، دیار بوو کو ئیراق نکاریت خوە لسەر لنگێن خوە بگریت.

ئیراق وەکو کورتییا کێشەیێن ل رۆژھلاتا ناڤینە، رامانا ھلوەشینا وێ دا دابەشبوونا ئیراقێ ل سەر شیعا، سونی و کوردان، دێ د گەل خوە دا ئینیت. لێ دەولەتەکا ب ناسنامەیا شیعا ھەیە، عەرەبێن سونی خوەدان 23 دەولەتن، لێ بەلێ، گەر کورد مافێ خوەی ێ برێڤەبرنێ و دامەزراندنا دەولەتەکێ بکار بینیت ژ بۆ سیستەمێ داگیرکەرا دێ بیتە دربەک مەزن.

“ھەر  چەند ناکۆکی د ناڤبەرا ترکیا و ئیرانێ دا ھەبن ژی، لێ سەر دژبەرییا کوردا ئەو ھەردەم شریکن.”

یەکەم جار د 1ێ تیرمەھا 2014ێ دا مەسعوود بارزانی، سەرۆکێ ھەرێما کوردستانێ یێ وی دەمی، راگھاند کو ئەو سەرخوەبوونێ دخوازن و گۆت: “ژ ڤێرە و پێ ڤە، ئەم ڤێ ڤەناشێرین کو [سەرخوەبوون] ئارمانجا مەیە. ئیراق نھا ب فێعلی پارچە بوویە. ما پێدڤییە کو ئەم د ڤێ رەوشا تراژیکا ل وەلاتێ خوە دا بژین؟ یێ کو ل سەر سەرخوەبوونێ بریارێ ددەت نە ئەزم، گەلێ کوردە. ئەم دێ د ناڤا چەند مەهان دا ریفراندۆمەکێ ئەنجام دەین.”

ئەو حالەتێ کو ترکیا، ئیران و ھندەک ھێزێن ناڤنەتەوەیی ژێ دترسییان عەینەن ئەو بوو یا کو بارزانی گۆتی. ئانکو، ئەم ناخوازین ببینە بەشەک ژ تەڤلیھەڤییا تراژدیا ئیراقێ.

ھەر  چەند ناکۆکی د ناڤبەرا ترکیا و ئیرانێ دا ھەبن ژی، لێ سەر دژبەرییا کوردا ئەو ھەردەم شریکن. د سالا 2017ێ دا ڤان ھەر دو دەولەتا ل دژی ریفراندۆما سەرخوەبوونا کوردستانێ دا ھەڤکاریا هەڤدو کر و دژمناتیا کوردا کر. وەکی دی، تەنێ مەھەکێ پشتی کو موسل ھاتیە داگیرکرن سەرۆک کۆمارێ ئیرانێ روحانی و سەرۆک کۆمارێ ترکیا عەبدولـلا گول د 2یێ تیرمەھێ دا ل ئەنقەرەیێ جڤیان، ئەو ل سەر کێسەیا ئیراق و کوردستانێ ئاخڤتن. ترکیا ب پێوەندییێن خوە یێن ل گەل عەرەبێن سوونی ھەیی دخواست کو ھەرێما کوردستانێ دۆرپێچ بکەت. ل ئالیێ دی، ئیران خوەدی ستراتەژیەکا کوورتر بوو.

جیھ بوونا پەکەکێ ل باشوور

تەھرانێ ب بەردەوامی گەف ل ھەرێما کوردستانێ دکرن. تەھرانێ ب حەسابکرنا پەیوەندیێن دیپلۆماتیک یێن ھەرێما کوردستانێ و ھێزا ئابۆری یا کو دەست ب کۆمبوونێ کریە، سیاسەتا دۆرپێچکرنا جوگرافیا کوردستانێ دەستنیشان کر، وێ باش دزانی کو تەنێ رێ و گەفێن دیپلۆماتیک چ کارتێکرنێ ل باشوورێ کوردستانێ نەکەن. قاسم سۆلەیمانی و عەلی شەمخانی بوونە ئەندازیارێن سەرەکی یێن ڤێ ستراتەژییا دۆرپێچ کرنێ. د ئەنجاما ڤێ ستراتەژی و سیاسەتێ دا پەکەکە ل باشوورێ کوردستانێ ھاتە بجیھ کرن.

 چوونا ھێزێن پێشمەرگە بۆ ناڤا کەرکووکێ و خویاکرنا ناسنامەیا کوردا گەلەک عاجزی ژ بۆ ئیرانێ چێکرن. سنۆرێ دیرۆکی یێ کوردان ل کەرکووکێ چیایێ حەمرین بوو. پێدڤی بوو ھێزەک د ناڤبەرا کوردستانێ و چیایێ حەمرین دا بجیھ ببیت. پرۆژەیا کۆنسەیا ئایەتوولاھێن ئیرانێ ئەو بوو کو کوردا ل دژی کوردا بکار بینن. ھێزەکا شیعا یان ھێزەکا جوودا دێ رامانێن نەتەوەپەروەری یێن د ناڤ کوردان دا چالاک کەت. ل سەر ڤێ یەکێ، پەکەکە وەک ھێزەکا بەنداڤێ ھاتە کەرکووکێ.

“ھەڤکاریا ستراتەژیکا د ناڤبەرا ئیران و پەکەکێ دا خوەدی دیرۆکەک کەڤنار و درێژە.”

داعش د ھەمان دەمێ دا ئێرشی زومار، جەلەولا و گەلەک دەڤەرێن  دی دکر، تانک و چەکێن کو ژ ئارتێشا ئیراقێ ستاندبوون ل دژی پێشمەرگە بکار د ئانین. ئێریشا ژ نشکا ڤە یا داعشێ د دەستپێکێ دا بوو سەدەما دودلیێ. ئێریشێن ھەری دژوار ل ھەرێما د ناڤبەرا مووسل و دوھۆکێ دا پێک دھاتن. کەرکووک حەتا رادەیەکێ بێدەنگ بوو. داعش کەتە گەلەک گوندان دا و پشترا ھاتە راوەستاندن. حەتا حەفتەیا یەکەما تیرمەھێ ل ھەرێما کەرکووکێ، ھێزەک دی ھاتبوو مەیدانێ. بەرپرسیارێ ڤێ ھێزێ د ناڤ خوە دا ب فارسی دئاخفتن و ل دەڤەرێ دگەریان. بێ گومان، ئەڤە ژ بلی پارێزەرێن شۆرەشا ئیسلامی یا ئیرانێ پێڤە، هیچ کەسەک دی نەبوون. لێ ھەبوونا ھێزێن ئیرانی ل مەیدانێ ژ بۆ ئیرانێ ئاماژەک نە باش بوو، و وەکی مە گۆتی، پێشییا کوردان دێ ب کوردان هێتە قوت کرن.

ھەڤکاریا ستراتەژیکا د ناڤبەرا ئیران و پەکەکێ دا خوەدی دیرۆکەک کەڤنار و درێژە. ھەڤسەرۆکاتیا جەمیل بایک یا کەجەکێ  د تیرمەھا 2013ێ دا زەمینا ھەڤکاریا ستراتەژیک ل گەل ئیرانێ زێدە کر. ئێدی د گەل ئیرانێ دا ھەر رۆژ تێکەلی ھەبوون، ئێکەتیا نیشتیمانی یا کوردستانێ و پەکەکە رێککەفتن. مینا پیرۆزباھیا یەکەما ڤێ رێککەفتنێ، گەریلا ب مەراسیمەکێ ژ قەندیلێ برنە کەرکووکێ. یەکینەیا یەکەم ژ 20 گەنجێن شەرڤانێن نوو، پێک د ھات. ھەیا سالا 2017ێ، دەما کو کەرکووک ژ لایێ ئیراقێ ڤە ھاتیە داگیرکرن، ل کەرکووکێ و دەردۆرا وێ تەنێ دو پەڤچوونێن جددی چێبوون و ئەڤ یەکینەیا چەکدارێن پەکەکێ تێدا بەشدار ببوو. د ڤان پەڤچوونان دا گەریلایەکێ ژییانا خوە ژ دەست دا.

چاپەمەنیا پەکەکێ ب بێ کێماسی خزمەتا ڤێ پەیمانا ستراتەژیکا د ناڤبەرا” “تەھران و پەکەکێ و پرۆژەیا دۆرپێچکرنا کوردستانێ کر

ب راستی، راستیا وێ پرۆپۆگاندایا کو پەکەکێ کەرکووک رزگار کر ئەڤەیە. داعش خوەدی سەربلندیەک پسکۆلۆژیک بوو و ل وێرێ ئێریشەکا کو پێشی لێ نەھێتە گرتن ل سەر کەرکووکێ چێنەبوو. چاپەمەنیا پەکەکێ ب بێ کێماسی خزمەتا ڤێ پەیمانا ستراتەژیکا د ناڤبەرا تەھران و پەکەکێ و پرۆژەیا دۆرپێچکرنا کوردستانێ کر، و پەکەکێ خوە وەکی رزگارکەر پێشکێشی گەلێ کورد کر.

کەرکووک بوو ناڤێ یەکەمێ ڤێ دۆرپێچێ. دووڤ را مەخموور و شنگال ھاتن. پەکەکە ب گۆتنا کو مە ونداھی دانە، شەھدێن مە ھەنە و بەدەلێن مەزن مە دانە ل ڤان دەڤەران ب جیهـ بوو. یێن ژیانا خوە ژ دەست دای زارۆکێن راستەقینە یێن ڤی گەلی نە. وەکی دی، پەکەکە بێی پێشمەرگە ل چ جیها شەر نەکریە. نە ل شنگالێ، نە ل مەخموور و نە ژی ل کەرکووکێ. لێ بەلێ پەکەکێ ب پرۆپاگەندەیا ئەڤ سەرکەفتنە کرنە مالێ خوە. بەدەل دان ب واتایا پاشگوھکرنا پێڤاژۆیێن د گەل ئیرانێ دا ھەیی ناهێت. پێڤاژۆیا دۆرپێچا پەکەکێ یا ل سەر ھەرێما کوردستانێ ب کەرکووکێ دەست پێ کر، و ئەو پێڤاژۆیێن ل دەڤەرێن وەکی قەلاچۆلان، دارە تویێ، شەھید ھاروون و دەباشان ھاتە پلان کرن.