ئیبراھیم گوچلو
ئیراق د گەلەک قۆناغان را دەرباس بوو ھەتا گەهشتیە ڤێ قۆناغا داویێ. ل ئیراقێ ھەم د دەما ئیمپەراتۆریا عۆسمانی دا و ھەم ژی پشتی پەیمانا لۆزانێ کو دەولەتا مللی یا ئیراقێ ھاتیە ئاڤا کرن، نەتەوەیا کورد و ھێز و پارتیێن مللی د گوھەرتنا ئیراقێ دا بوونە خوەدیێن رۆلەک گەلەک گرنگ و مەزن.
د دەستپێکا سەدسالا 20ێ دا ل کوردستانێ د بن سەرۆکاتیا شێخ عەبدولسەلام بارزانی دا ریفۆرمێن مەزن پێک ھاتن و ھەرێما کوردستانێ بوو ھەرێمەکا ئۆتۆنۆم.
پشتی پەیمانا لۆزانێ ئیراق، بوو دەولەتەکا ئینتیدابی د بن دەستھلاتداریا بریتانیایا مەزن دا. بریتانیایا مەزن د سالێن 1932یێ دا ئیراق ب جیهـ هێلا. ئیراق بوو دەولەتەکا خوەسەر. لێ بوو دەولەتەکا نەتەوەیی و یەکبەشیا عەرەبان.
کورد، ل کوردستانێ دەستھلاتدار نەبوون. کەتنە بن باندۆر و دەستھلاتداریا عەرەبان. کوردستان بوو وەلاتەکێ کۆلۆنیایی. بەس ژ بۆنا زمانێ کوردی د قاداکا تەنگ دا پەروەردەیی ھاتە قەبوول کرن. لەوما ژی کوردان ژ بۆنا کو دەولەتا ئیراقێ بهێتە گوھارتن خەباتەکا گەلەک دژوار و دوومدرێژ ئەنجامدا.
لێ ھەزار مخابن پشتی کۆدەتایا بەعسیا ھەر تشتەک سەرووبن بوو. لەوما ژی کوردان دیتن کو رەژیما بەعس ھەموو مافێن کوردان دێ ژ ھۆلێ راکەت و کوردان ژناڤ بەت، د ئیلۆنا 1961ێ دا دەست ب شۆرەشا نەتەوەیی یا ئیلۆنێ کر. شۆرەشا ئیلۆنێ د سالا 1970یێ دا ئەنجام وەرگرت. ئۆتۆنۆمیا کوردستانێ ئاڤا بوو.
ھەزار مخابن د سالا 1975ێ دا ئۆتۆنۆمیا کوردستانێ ژ ئەنجاما خیانەتا ئەمەریکایێ و یەکیتیا سۆڤیەتان ھاتە رووخاندن.
کوردان پشت را ژی شەرێ خوەیێ نەتەوەیی بەردەوام کر. د ئەنجامێ دا ب هاریکاریا ئامەریکایێ رەژیما بەعس ھات رووخاندن. د سالا 2005ێ دا ب رەفەراندۆمێ دەستۆرێ بنگەهین ھات پەسەندکرن. ئیراق بوو دەولەتەکا فەدەرال. ژ بۆ کو قەدەرا کەرکوکێ ژی تەسبیت ببیت، رەفراندۆم ھات قەبوول کرن. لێ ئەڤ رەفەراندۆمە نەهاتە ئەنجامدان.
لەوما ژی دەولەتا فەدەرال گۆر یاسایێن فەدەرال نەمەشیا. د ئەنجامێ دا بریارا رەفەراندۆما سەرخوەبوونا کوردستانێ ھات گرتن. د ئەنجامێ دا کوردستانیان ژ بۆنا دەولەتێ بریار دا. ھەزار مخابن دەولەتێن کۆلۆنیالست، ئامەریکایێ، خیانەتکارێن کوردیێن د ناڤ یەکیتیا نشتمانییا کوردستانێ (یەنەکێ) دا پێشیا دەولەتبوونا کوردستانێ گرت و کەرکوک ھات داگیر کرن.
پشت را ژی سیستەما فەدەرال جێبەجێ نەبوو. دەولەتا فەدەرال ژی نھا نکاریت پرسگرێکێن ئەساسی یێن دەولەتا فەدەرال و فەدەرە، نەتەوەیا عەرەبان و کوردان و ملەتان چارەسەر بکەت. لەوما دەولەت بوون ل ئیراقێ دێ بیتە بنگەھا چارەسەریێ. ئێدی گەلەک رەوشەنبیر و نڤیسکار و شرۆڤەکارێن سیاسی یێن عەرەبان ژی ڤێ یەکێ پەسەند دکەن.
وەک میناک: “شرۆڤەکارێ سیاسی یێ ئیراقی جەبار مەشھەدانی راگھاند؛ پارچەکرنا ئیراقێ و چێبوونا دەولەتا کوردستانێ تاکانە چارەسەرییە ژ بۆ رەوشا ئیراقێ، تشتێ کو بەریا 100 سالان ب مەقەسا بریتانیایێ چێبوو، ب تەمامی تێک چوو.”
جەبار مەشھەدانی بەشداری بولتەنا ژوورا نووچەیێن کوردستان24ێ بوو و دیار کر: “ھوون کوردن و هەوە تایبەتمەندیێن خوە ھەنە. بۆچی نەبنە خوەدان دەولەتا خوە! پارچەکرنا ئیراقێ تاکە چارەسەرییە ژ بۆ ڤێ رەوشێ و ئەوا کو بەریا 100 سالان ب مەقەسا بریتانیا ھاتیە کرن، ب تەمامی شکەستن خواریە.”
مەشھەدانی بەحسا سەرۆکوەزیرتیا مستەفا کازمی ژی کر و گۆت؛ ژ خوە کازمی ژ بۆ چارەسەرکرنا ئالۆزی و خوەپێشاندانان دەرکەت پێش. تشتەک د دەستێ وی دا نینە و ب تەنێ ژی نکاریت ببیتە سەرۆکوەزیر. خواست ھندەک تشتان بکەت لێ نەکاری.
شیرۆڤەکارێ ئیراقی ل سەر ھلبژارتنان ژی دیار کر کو ب باوەریا وی ھلبژارتن ناهێنە کرن، ئەگەر ھاتنە کرن ژی چ گوھارتنەکێ چێناکەن. ھەلبەت ئیحتمال ھەیە ل سەر ھەلبژارتنان شەر ژی دەرکەڤیت.
ب گۆتنا وی شیرۆڤەکاری، ھەر تشتێ ئراقێ ژ ئالیێ ئیرانێ ڤە دهێتە دیارکرن و دەستنیشانکرن. واتە تشتەک د دەستێ بەرپرسێن ئیراقێ دا نینە، ھەموو ژ لایێ ئیرانێ ڤە تێنە برێڤەبرن. (کوردستان24)
چارەسەری ل باکورێ کوردستانێ دڤێت بێی پەکەک-ێ بیت…
سەرۆکۆمارێ دەولەتا ترک بەریا چەند رۆژان سەرەدانا دیاربەکرێ کر. ل وێ دەرێ ئاخڤتنەک کر. گەلەک لایەنێن سیاسی و شرۆڤەکاران دیارکر کو “پێڤاژۆیەکا چارەسەرییێ” دێ دەست پێ کەت، یان دەست پێ ناکەت ل سەر ڤێ مژارێ مناقەشەیەکێ دەست پێکر.
ئەز گەلەک ڤەکری دنڤسینم کو ب ئاوایێ بەرێ پێڤاژەیۆکا چارەسەریێ دەست پێ ناکەت. ئەو ئاوایێ بەرێ د مفایێ کوردان دا نەبوو، ل دژی بەرژەوەندیا نەتەوەیا کورد بوو. ب وێ پێڤاژۆیا بەرێ کوردان تشتەک قازانج نەدکر. دو لایەنێن ملیتاریست دخواست کو پرسگرێکێن خوە ب ھەڤ را چارەسەر بکەن. لێ تشتەکێ ئاشکەرا ھەبوو کو پەکەکە خوەدی ئیرادەیەکا ئازاد نەبوو. لەوما ژی د دەستپێکێ دا دیار بوو کو پەکەکێ دەست ژ چەکی بەرنادەت. لەورا دەولەتا ترک ب چەک پەکەکێ ل ھەمبەری نەتەوەیا کورد و تەڤگەرا کورد پرۆژە کربوون. پەکەکە بەس دکاریت ب چەک ئەرکێ خوە یێ خراب پێک بینیت.
پەکەکە پشترا ژی کەتە بن دەستھلاتداریا دەولەتێن ئیراق، سوریا، ئیرانێ. بەرژەوەندیا وان ژی ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە بەس ب چەکان دھاتە پاراستن. ھەگەر چەک نەبانە پەکەکێ ل ھەمبەری گەلێ مە ل ھەموو بەشێن کوردستانێ نەدکاری ئەرکێ خوە یێ خراب، تونەکرنا کوردان، تەسفیەکرنا تەڤگەرا نەتەوەیی یا کوردستانێ و رێخستنێن کوردستانێ جێبەجێ بکەت.
پرسا نەتەوەیا کورد ب ڤی شکلی ھەتا داویێ نەدکاری بەردەوام بیت. چارەسەریا پرسا نەتەوەیا کورد دێ ب شێوەیەکێ رەها د قۆناغەکێ دا چارەسەر بیت.
ئەڤ چارەسەرە ژی دێ ناڤبەینا دەولەتا ترک و بەرپرس و دەزگەھێن کوردان چێ بیت.
دیاربەکر….
