ئۆپەراسیۆنا سوپایێ ترک یا ب ناڤێ «پەنچە برووسک» کو ژ مەها نیسانێ ڤه یا به‌رده‌وام بوو، بەر ب دوماهیێ ڤە دچیت، ژ بەر شەرت و مەرجێن دەمسالێ، ئه‌ڤ ئۆپەراسیۆنه ل هنده‌ك جهان هات راوه‌ستاندن.
هێزێن چەکدار یێن ترک ژ ده‌ڤه‌رێن کو وان نیەت نینه لێ بجیهـ ببن، خوه ڤه‌كێشان، ل ده‌ڤه‌رێن داگیر ژی کرین، بارەگەهێن دائیمی لێ ئاڤا دکەت، لێ ژ بەر کو هەم ترك و هەم ژی په‌كه‌كە، ئەنجامێن ئۆپەراسیۆنێ ل گۆری پرۆپاگاندایا خوە مانیپۆل دکه‌ن، ئه‌و هەژمارا راست یا مری و برینداران نابێژن.
لێ راستییا دهێته زانین ئەڤەیه کو دەولەتا ترک بەر ب کووراهییا باشوورێ کوردستانێ ڤە دچیت، ئەو هەر سال د ناڤا ئەردنیگارییا باشوور دا گرێن ستراتیژی دگریت و بارەگاهێن خوە لێ ئاڤا دکەت، ل هەمبەری ڤێ رەوشا کو په‌یوه‌ندی ب هەموو کوردان ڤه هه‌یه و دێ كارتێكرنێ ل پاشەرۆژا کوردستانێ ژی كه‌ت، په‌كه‌كە راستییان ل رایا کوردی ڤەدشێریت، ناهێلیت کورد «وەهما» ڤان بوویەران فام بکه‌ن.
ترکیێ د سالێن 1960ێ دا بریارا خوە دابوو کو سنۆرێ باشوور – باکوور بگوهۆریت، د ڤان هەولدانێن گوهارتنا سنۆران دا، دیسا سووچێ د ئێخن ستوویێ کوردان، د «تۆنێلێن شەری» دا کو ئه‌ڤساله د بن ناڤێ «تاکتیکا شەرێ نوو» دا هاتبوونه دەست پێ کرن، په‌كه‌كێ ب دەهان كوشتی دان، ل شوونا کو په‌كه‌كە ژ بۆ ڤێ تاکتیکا بنکەفتی خوە رەخنە بکەت، دیسا دخوازیت سووچێ پاڤێژیته سەر په‌ده‌كێ.
ناڤێ ئاردۆگان ئالتان دیسا کەته د رۆژەڤێ دا
ڤی کەسی د ئاژانسا مەزۆپۆتامیا دا ب سەرناڤێ «ئارتێشا ترک دخوازە پێشمەرگەیان بکشینە تۆنێلێن کو چەکێن کیمیەوی لێ تێن بکارئانین» نووچەیەک بەلاڤ کر، د ڤێ نووچەی دا هەتا نها و د گەلەک نووچەیێن دره‌و یێن ل دژی هەرێما کوردستانێ دا هاتینه بەلاڤ کرن، ئیمزایا ڤی ئاردۆگان ئالتان هەیە، ئەردۆگان ئالتان ل سەر ناڤێ چاڤکانیێن نەدیار نووچەیان دنڤیسیت و ئەڤ نووچەیێن دره‌و د ئاژانسا مەزۆپۆتامیا دا، دهێنه به‌لاڤ كرن.
ل گۆر نووچەیێن مەدیایا په‌كه‌كێ، په‌ده‌كە دخوازیت پێشمەرگەیان بكێشیته وان تۆنێلێن کو سوپایێ ترک ل وەرخەلێ رووخاندینه.
جهـ و راستیێن وەرەخەلێ
سوپایێ ترک كه‌ته د هەموو تۆنێلێن کو وەک بریارگەهـ د هاتنه بكارئینان، دەریێن هەموو تۆنێلان هاتبوون تەقاندن، هەتا سوپایێ ترک وێنەیێن 4 جوانێن کو د هنده‌ك تۆنێلان دا تەسلیم دبوون ژی به‌لاڤ كرن، واته سوپایێ ترک بەرێ خوە دا بوو تۆنێلان.
یا دوێ ژی، ده‌ڤه‌را وەرەخه‌لێ، 12 کم دووری سنۆری یه و ل جهەکێ نەزێدە بلندە، ئەڤ ده‌ڤه‌ره ب سالانە د بن کۆنترۆلا په‌كه‌كێ دا یە، ژ سالا 1992ێ هەتا نوکە، چ پێشمەرگە نه‌چووینه ڤێ ده‌ڤه‌رێ و په‌یوەندییا پێشمەرگە ب ڤێ هەرێمێ رە نینە.
وەرەخه‌ل د ناڤبەرا په‌كه‌كێ و هێزێن چەکدار یێن ترکیێ دا، د خەلەکێ دا مایە، ل هەمان دەمی 30 کم ژ دەڤەرێن پێشمەرگەی دوورە، ئەڤ ئاگاهیێن ئەردنیگاریێ ژی نیشان دده‌ن کو ئاردۆگان ئالتان دیسا چیرۆکەکا دره‌و ل دژی کوردستانێ دنڤیسیت.
بۆچی په‌كه‌كە دخوازیت د ناڤبەرا تۆنێلان و پێشمەرگەی دا په‌یوه‌ندییه‌كێ چێبکەت؟
په‌كه‌كە دخوازیت حکوومەتا هەرێما کوردستانێ و پێشمەرگەی ژی تەڤلی شکەستنا خوە یا تۆنێلێن مرنێ بکەت و ئه‌گه‌رێ شكه‌ستنا خوە یا د وی شەری دا ب پێشمەرگەی زه‌لال بكه‌ت.
پیشتی شكه‌ستنا په‌كه‌كێ مسۆگەر بووی، ڤێجا وێ دەست ب به‌هانه‌یان کر و گۆت «ب ئەگەرا پێشمەرگەی مە سوپایێ ترک تێکنەبر»، د ئاستێ فەرماندارییا بلند یا په‌كه‌كێ دا ئەڤ دره‌وه د هاتنه کرن، لێ په‌كه‌كێ د شەری دا دربه‌كێ مەزن خوار، نە تەنێ د ناڤ سنۆرێن باشوور دا، د ناڤ سنۆرێن باکور دا ژی، ژ خوە ئه‌و نه‌شێت خوە بپارێزیت، ڤێجا دێ چاوا هێرشێ كه‌ت.
گەلۆ وەرەخەل خەتا بەرخوەدانێ یە یان ژی خەتا مرنێ یە؟
وەزیرێ پرۆپاگاندایێ یێ هێتلەری، جۆسێەف گۆئبلێس، د پرەنسیبا پرۆپاگاندایا خوە یا ناڤدار دا ئەڤ پەندە نڤیسییە: «قەت قەبوول نەکه‌ن کو هوون خەلەتن یان هه‌وه چه‌وتی كرییه».
په‌كه‌كە ژی چ جاران دەرناکەڤیت و نابێژیت من چەوتی کرییە، ژ بۆ په‌كه‌كێ هەر ده‌م ئێك کو سووچدار بکەت هەیە، پشتی د شەرێ خەندەکان دا کو ل باژاران بوویە ئه‌گه‌را مرنا ب سەدان جوانێن کورد و پشتی ل جزیرێ د ژێرزەمینان دا ب سەدان جوان هاتینه سۆتن، بەسێ هۆزات ب رووقایمی دەرکەت و گۆت، «خەتا بەرخوەدانێ ل جزیرێ ب سەر کەت».
په‌كه‌كێ ژ بۆ زیانێن خوە یێن ل وەرەخەلێ و زەندوورا ژی هەمان تشتێن وه‌ها دبێژیت، لێ ل هەر دو جهان تۆنێلێن شەر یێن کو هه‌په‌گێ ب تاکتیکێن نوو ب ناڤ دکر، بۆ جوانێن کورد بوونه گۆڕستان.
ل گۆری ئاگاهیێن ژ چاڤکانیێن هەرێمی هاتینه وه‌رگرتن، سوپایێ ترک ل دەڤێ تۆنێلێن ل سەر دەڤەرا زەندوورا بەتۆن رژاند، ناهێته زانین کا چ ب سه‌رێ وان جوانێن د ناڤا تۆنێلان دا هاتییە.
ل ئالیێ دی ل وەرەخەلێ په‌كه‌كێ تەنێ ناڤێ 14 جوانێن کورد یێن ژیانا خوە ژ دەست دایی، ئاشکەرا کرن، هەروه‌ها هاته زانین کو ئەڤ هەژمار ب گشتی زێدەتری 30 کەسانە و هندەک ژی تەسلیمی دژمنی بووینە، لێ ل گۆری په‌كه‌كێ روحا بەرخوەدانێ ل وەرەخەلێ ب سەر کەتییە.
لێ بەلێ، هەر کەسێ کو ده‌ڤه‌رێ ناس دکەت، دزانیت کو سوپایێ ترک د ئاستێ ستراتیژی دا دەڤەرا وەرەخەلێ نەگرتییە، ئەڤ ده‌ڤه‌ره دووری سیستەما ئەولەهییا ترکیێ یە، ژ بۆ هاتنوچوون و حه‌ره‌كه‌تا وان نه گونجایە، ده‌ڤه‌ره‌كه ژ زنجیره‌یا چییایێن قوتە، ژ بەر ڤێ یەکێ سوپایێ ترک ژ وێ دەڤەرێ دەرکەت، له‌وما ژی ل هۆلێ چ قەهرەمانیێن وەرەخەلێ نینن، تەنێ كاره‌ساتا وەرەخەلێ هەیە، د ڤێ دەڤەرا چیایی دا بۆچی ئەڤ جوانه مەحکوومی تۆنێلەکا مرنێ هاتن کرن؟
تراژیدییا وەرەخەلێ ژی د ناڤ دا، ژ سالا 2018ێ هەتا نها کی بەرپرسیارێ ڤان تاکتیکێن وێرانکەرە؟ دێ کی حەسابا داگیرکرنا جهێن ستراتیژی یێن وەک حه‌فته‌نین، شەکیف، خاکوورک، عه‌ڤدالێ کۆڤی، لۆلان، زەندوورا، زنارا کێسته، لۆتکەیێن ئاڤاشین و ب دەهان چیایێن دی ده‌ت؟
فاکتۆرا عه‌بدوللا ئۆجەلان
هەر کەسێ خودان بیردانه‌كا خورت بیت، هەر جارا کو ترکیه سنۆری دەرباس دكه‌ت، ئاخفتنێن عه‌بدوللا ئۆجالان یێن ل ئیمرالیێ تێنه بیرێ، ئۆجالان ژ رایەدارێ دەولەتێ ئاتیلا ئوگۆر یێ کو هەڤدیتن دگه‌ل کری گۆتییە: «بەری ئەو نەتەوه‌پەرەستییا کورد یا كو ل هەولێرێ دهێته خورت کرن و مەزنکرن بهێت ترکیێ بێخیت، وەرن ئەم ب هەڤرا هەولێرێ بگرین، کو ل هەولێرێ هات مەزنکرن، دێ هێت و ترکیێ ئێخیت».
بەلێ، دیمەنێن ڤیدیۆ یێن کو عه‌بدوللا ئۆجالان ڤان ئاخڤتنان دبێژیت هەنە، ئۆجالان دبێژیت، «ئه‌مەریکا دێ ژ نها و پێدا بارزانی و تالەبانی بهێز کەت، وەرن ئەم ب هەڤرا ل دژی ڤێ یەکێ پلانەک چێبکه‌ین، هەولێرێ بگرین، تەنێ هوون دێ پشتگریێ ده‌نه مە».
نها ئەم بۆ ئه‌ڤرۆ ل ڤێ گۆتنا ئۆجالان دنێرین، گەلۆ کۆنترۆلکرنا دەولەتا ترک یا خەتێن ستراتیژی ب کووراهییا 40 کم ل باشوورێ کوردستانێ مانە پارچەیەکه ژ پلانا پەیمانا هەولێرێ؟
په‌كه‌كێ هێرشی وان هه‌موو باره‌گه‌هان كر یێن كو ژ ئالیێ هێزێن پاسەوانێن سنۆری یێن ئیراقێ و هێزێن پێشمەرگەی ڤە ژ بۆ رێگرتنا ل سوپایێ ترکیێ هاتبوونه ئاڤاکرن؟، هه‌گەر د هاڤینا 2020 ێ دا په‌كه‌كێ رێ ل بەر وان نەگرتبا هێزێن پاسەوانێن سنۆری یێن ئیراقێ دا ل سەر خەتا رێیا کێستە – هرۆر- مایێ هێنه جێگیر كرن و سوپایێ ترک دا ب گرانی هێته سنۆردار كرن، لێ په‌كه‌كێ رێ ل جێگیركرنا پێشمه‌رگه‌ی گرت، بۆچی؟
په‌كه‌كێ بۆچی جهێن وەک شەکیف و زنارا کەستە بێی بەرخوەدانەکا جددی بۆ دژمنی هێلا؟ گەلۆ بەرسڤا ڤان هەموو پرسان مانە ب پێشنیازا ئۆجالانی ڤە گرێدای یە؟
بەلێ، بەشەکا گرنگ یا کوردان د دەربارێ گرێدانا ڤان بوویەران ب پلانا ئۆجالان ڤە، گومانێن خوە هەنە.
راگەهاندنا په‌كه‌كێ د هەر ده‌رفه‌ته‌كێ دا پێشمەرگەی ب هەڤکارییا دەولەتا ترک تۆهمەتبار دکەت و دره‌و و بوختانان ل عەزیز وەیسی و گەلەک فەرماندارێن دی دکەت، د نووچەیێن داویێ یێن ئاژانسا مەزۆپۆتامیایێ دا ژی هەمان ئارگومان هاتن بکارئینان کو راستییا د تۆنێلێن مرنێ دا هاتییه ژیان كرن، بڤەشێرن.
چ بەلگە و ئیسبات نینە کو پێشمەرگەی ل مەتینا، ئاڤاشین، وەرەخەلێ و ل جهێن دی هاریكارییا دەولەتا ترک كربیت، یان هاریكاری ژێ وه‌رگرت بیت، د سه‌ر ڤێ را ئاردۆگان ئالتان و رۆژنامەڤانێن دی یێن په‌كه‌كێ دشێن نووچەیێن دره‌و ب ئاسانی چێبکه‌ن، ل ئالیێ دی بەلگەیێن ڤیدیۆ هەنە کو عه‌بدوللا ئۆجەلان ته‌كلیفه‌ك و ئه‌ركه‌ك دایه دەولەتا ترک گۆتیێ «وەرن ئەم پلانەکا ڤەشارتی چێبکه‌ین، هەولێرێ داگیر بکه‌ین و رێ ل پێشڤەچوونا نەتەوەپەرەستییا (دەولەتبوونا) کوردی بگرین».
ئۆجالان ل بەر كامیرێ ئەڤ پێشنیاز کرییە، خویایە کو ئەڤ تەکلیفا ئۆجالان هاتییە قەبوول کرن، ژ بەر کو ئاشكه‌رایه، ئارتێشا ترک هەول ددەت هەولێرێ دۆرپێچ بکەت، ئارتێشا ترک هەر سال 20 کم دی خاکا باشوور داگیر دکەت، رێڤەبەرێن په‌كه‌كێ د شکەفتێن خوە یێن ئێمن دا روونشتینه و په‌سنان دده‌نه شۆرەشێن جیهانێ، جوانێن کورد ژی هەر رۆژ دمرن، په‌كه‌كە زیانێ نابینیت، دەولەتا ترک ژی زیانێ نابینیت، لێ حکوومەتا هەرێما کوردستانێ و جوانێن کورد زیانێ دبینن.
