نووری چەلیک
پێدڤی ناکەت ئەم ب دوورودرێژی بەحسا زمانی بکەین و بێژین “زمان ناسنامە”یە. ھەلبەت زمان ناسنامەیە. نە تەنێ ناسنامە، جیاوازییا ناڤبەرا مرۆڤانە ژی. ھەکە نە ژ زمانی بیت، چ فەرقا من و یەکی ترک، ئالمان یان ژی سوێدی نامینیت. بەلکی ئەم ب سەر و سیمایێ خوە ژ ھەڤ بێینە جوداکرن، لێ نە ژ زمانی بیت فەرقا من و رەشپێشتەکێ ئەفریقایی ژی نامینیت. تشتێ کو مرۆڤان ژ ھەڤدو جودا دکەت و وان دکەتە نەتەوەیەک جودا، ھەلبەت زمانە.
دەولەتێن داگیرکەرێن کوردستانێ، ب تایبەت ژی دەولەتا ترک، ب ڤێ زانینێ ھەردەم خواستیە کوردان ئاسیمیلە بکەن دا کو ناسنامەیا وان نەمینیت و وەک نەتەوە وان ژ دیرۆکێ راکەن. چاوا کو ب ئاسیمیلاسیۆنێ گەڵەک کێمنەتەوەیێن ل ترکیێ ئاسیمیلە کرن و ژ دیرۆکێ راکرن، ھەولەک مەزن دان کو ھەمان پەلوولێ ب سەرێ کوردان دا ژی داکەن و وان ژی وەک خوە بکەنە ترک. ھەر چەند پشتی کۆمکوژیێن سەرھلدانا شێخ سەعید، دێرسم و سەرھلدانێن دی ب ھەزاران کورد کۆچبەری باژارێن ترکیێ کرن و ئەو ئاسیمیلە کرن ژی، لێ پرانییا کوردان خوەدی ل زمانێ خوە دەرکەتن و ھەتا ب ئیرۆ ل سەر لنگان مان. ب ڤێ خوەدیلێدەرکەتنا زمانێ کوردی ھەستێن نەتەوی ژی نەمرن و کوردان ب زمانێ خوە ھەبوونا خوە پاراست. زمان ناسنامەیە، زمان ھەبوون و نەبوون، ستوون و چیمەنتۆیا نەتەوبوونێیە.
ھەگەر ئەم دەولەتا ترک دەینین ئالییەکی و ب چاڤەکێ دی ل ئاسیمیلاسیۆنێ بنێرین، ئەم دێ بینین کو مخابن پەکەکە ژی ژ ئالییەکی ڤە بوویە ئالیکارێ ڤێ ئاسیمیلاسیۆنا مالکامباخ. ب تایبەت کادرۆیێن کو ب ناڤێ چەپیتییێ کەتبوون و کەتنە ناڤا پەکەکێ، د ئاسیمیلەکرنا خۆرت و کەچێن کوردان دا رۆلەک مەزن و خراب لیزتن و ھینا ژی دلەیزن. ئەو کەسێن کو ھەتا ئیرۆ ژی بەلکی نکاربن چەند گۆتنێن کوردی بینن جەم ھەڤ، زمانێ ترکی کرە زمانێ سیاسەتا پەکەکێ و نە تەنێ کوردێن باکور، ھەروەھا کوردێن باشوور و کوردێن رۆژئاڤا ژی فێری زمانێ ترکی کرن، ترکی ل جەم وان کرە شیر و شەکر. ب ڤێ ڤە گرێدایی، سیاسەتمەدار و کادرۆیێن کو د قادا یاسایی دا سیاسەتێ دکەن، دیسا ب زمانێ دژمنێ خوە، ب زمانێ ترکی کوردایەتی کرن و ئەڤ ژی بوو سەدەما کو زمانێ ترکی باندۆرەک خراب ل کەچ و خۆرتێن کوردان بکەت و مەژیێ وان ژ کوردی و ھەستێن کوردەواری دوور بێخیت، وان پێتر ب ترکی و ترکان ڤە گرێدەت.
ل گۆرا لێکۆلینێن کو د ڤی واری دە ھاتنە کرن، ھەر کو دچیت زمانێ کوردی وەندا دبیت و ب تایبەت کوردێن باکور زێدەتر ب زمانێ ترکی دئاخڤن و رحەتتر دکارن ب ترکی مەرەما خوە بینن سەر زمان. ھوون دەست ژ باژاران بەردەن، ئێدی ل گوندێن کوردستانێ ژی زمانێ ترکی رەھێن خوە بەرا ناڤ دل و ھناڤێن کوردان ددەت و رۆژ ب رۆژ وان ژ کوردی و ھەستێن کوردستانی دوور تێخیت. چما؟ ژ بەر کو سەرۆک، کادرۆ و رێبەرێن کو پێشکێشییا وان دکەن ب ترکی دئاخڤن، د ھندەک تەلەڤزیۆنێن کوردی دا زمانێ ترکی ژ زمانێ کوردی زێدەتر دەردکەڤیتە پێش، زێدەتر پارە دکەت، زمانێ سیاسەتێ ترکییە و چ خێر و بەرژەوەندییا وان سیاسەتمەداران د زمانێ کوردی دا نینە. زارۆکێن پرانییا سیاسەتمەدارێن کو ئیرۆ پێشکێشییا جڤاکا کوردێن باکور دکەن، یان ب تەمامی کوردی نزانن، یان ژی وەک کەڕ و لالان نیڤ کوردی و نیڤ ترکی ل ناڤ ھەڤ تێکەل دکەن. ب کورتی؛ ل باکورێ کوردستانێ زمانێ کوردی د مەترسیێ دایە. ل گۆرا من سەرسەبەبێ ھەری مەزن ژی ھەلوەستا وان سیاسەتمەدار و پێشەوایانە کو ب مەژییێ ترکی، ب زمانێ ترکی و ب ناڤێ براتییا کورد و ترکان سیاسەتا کوردایەتییێ دکەن. ھەلبەت دەولەتا ترک ئاسیمیلاسیۆنێ دکەت، ئەڤ کارێ وێیە. لێ ئەو سیاسەتمەدار و پێشەوایێن کو گرسەیا کورد ددەنە دوو خوە و بەرێ کوردان ددەنە زمانێ ترکی، ژ ئاسیمیلاسیۆنا دەولەتێ خرابتر باندۆرێ ل جڤاکا کورد دکەن.
بەلێ، رەحمەتی میر جەلادەت بەدرخان بلاسەبەب نەدگۆت:
“کوردنۆ، ھەکە ھوون دخوازن خوە ناس بکەن، زمانێ خوە بخوینن و بدەنە خواندن. ھەکە ھوون دخوازن خوە بدەنە ناسکرن، دیسا زمانێ خوە بخوینن و بدەنە خواندن.”
زمان نە تەنێ ناسنامەیە، ھەروەھا خوەناسکرن و خوەناساندنە ژی…
