دەولەتا ترک یا کۆلۆنیالیست ل دژی گرتیێن ل گرتیگەھێن باکورێ کوردستانێ و ترکیایێ سیاسەتەکا ھۆڤ دمەشینیت. ل گرتیگەھان مرۆڤێن تەمەنێ وان 80 سالی د ناڤ نڤینان دا تێخنە حووجرەیان، مرۆڤ لگەل مرنێ دا روو ب روو تێن ھشتن. ئایسەل تووگلوک ژی یەک ژ وان ناڤانە کو د ڤان دەمێن داوی دا ژ بەر رەوشا وێ یا تەندورستیێ یا مەترسیدار، کەتیە رۆژەڤێ.
ھات دیارکرن کو نۆژداران راگهاندیە کو ئایسەل تووگلوک تووشی نەخوەشییا ژبیرکرنێ بوویە. تشتەک نایێ بیرا وێ و ب تەنا سەرێ خوە نکارە پێویستییێن خوە پێک بینە. وەک ھەموو گرتیان پێدڤییە رەوشا ژیانا ئایسەل تووگلوک ژی بهێت گوھەرتن، دڤێت ژ گرتیگەھێ بهێتە ئازادکرن. لێ دڤێ ئەم ژ خوە بپرسین گەلۆ، “چما ئایسەل تووگلوک کەتە ڤێ رەوشێ” ؟
سەدەما نەخوەشیا ئایسەل تووگلوک ئەو تراڤمایا «نەخوەشیەکە کو ب سەدەما شۆکێن گران مرۆڤ تووش دبیت و تیدا بەشەک ژ لەشێ مرۆڤی، وەکو مەژی درست کارێ خوە ناکەن» سییاسییە یا کو تێدا ژییایە. دەما کو ئایسەل تووگلوک د گرتیگەھێ دا بوو بەشداری مەراسیما جەنازەیێ دایکا خوە بوو و کۆمەکا فاشیستێن ترک ئێریشی رێوورەسمێن جەنازەیێ دایکا وێ کر. ترکێن فاشیست درووشمێن مینا “کورد ل ڤر نایێن دەفنکرن،عئەلەوی ل ڤر نایێن دەفنکرن” ئاڤێتن و ب بلندکرنا ئالایێن ترکیایێ مەشیان. سەرەرای کو جەنازە سپاسرتبوون ئاخێ ژی لێ دیسا ناچار مان جەنازە دەرخن. لەوما ژی جەنازە برە دێرسمێ. ئایسەل تووگلوک نەکاری لگەل جەنازەیێ دایکا خوە دا بچیت. ھەڤالێن وێ یێن گرتیگەھێ دبێژن کو ئایسەل ژ وێ رۆژێ ڤە لگەل کەسێ دا نەئاخڤتیە و خوە ژ ھەموو پەیوەندییێن جڤاکی ڤەکشاندیە.
ئەم دکارین ببێژن تراڤمایا ئایسەلێ بنگەھێ خوە ژ وێ شاشییا دوور و درێژ کو ئەو تێدا ژیابوو وەردگریت. ب راستی ئەم دکارین ببێژن رەوشا ئایسەل تووگلووک، نموونەیا ھەموو باکورێ کوردستانێ یە. ئەڤە ژی خالا داوی یا وێ کەڤنەشۆپیا سیاسی یە یا کو ئایسەل تووگلووک ئەڤە 40 سالن تێ دا دژییا.
ئایسەل تووگلووک و رابردوویا وێ
برایێ مەزن یێ ئایسەل تووگلوک کو یەک ژ دامەزرینەرێن پەکەکێ بوو، د گرتیگەھێ دا ژیانا خوە ژ دەست دا. برایێ وێ یێ دی گەریلایەکێ پەکەکێ یە. د سالا 1988ێ دا ل دێرسمێ ھاتە گرتن. توگلوک ژیانا خوە د ناڤ پەکەکێ دا دەرباس کر. تووگلووک د سالێن 1990ێ دا پارێزەرێ مستافا قاراسوو و د سالا 1999ێ دا ژی بۆ پارێزەرێ عەڤدلا ئۆجەلان. ژ ئالیێ ئۆجالان ڤە ئایسەل د ناڤا سیاسەتێ دا ھاتە ئەکتیڤ کرن. د ھەر ئاستی دا د ناڤا پرۆژەیا ئۆجەلان یا سالا 1999ێ ب ناڤێ کۆمارا دەمۆکراتیک دەست پێ کر و وەکە مۆدەلا کۆنفەدرالیزما دەمۆکراتیکا ھەری داوی ھات پێشکێشکرن، ئانکو د ناڤا پرۆژەیا ترککرنێ دا ب ئاوایەکێ ئەکتیف جھ گرت. ب جۆش و کەلەجان ھەموو داخویانیێن ئۆجەلان یێن ئایدۆلۆژیک و سیاسی د پاراست و ھەموو تەعلیماتێن کو ژ ئیمرالیێ و ژ قەندیلێ دھاتن ب دلسۆزی ئەنجام ددان. پشتگریەک مەزن دا تێزا ئۆجەلان یا ترککرنێ. و ب راستی ھەموو کێشەیێن ئایسەلێ ژی ل ڤێرە دەست پێ کرن.
تراڤمایا کو ئایسەل تووگلوک تووشبوویێ؛ پشتی ئێریشا ل سەر جەنازەیێ دایکا وێ دەسپێ نەکر. بەلکو گاڤا کو ئایسەل توگلوک تراڤمایا ترکان یا پەیمانا سیڤەرێ واتادار دیت دەست پێ کر.
تراڤمایا پەیمانا سیڤەرێ تراڤمایا کێیە؟
دەما کو نڤیسێن “تراڤمایا سیڤەرێ-هەڤخەمیا کوردان” و “نەتەوەپەرەستیا پۆزەتیف”یا کو ئایسەل توگلوک د سالا 2007ێ دا د رۆژنامەیا رادیکالێ دا نڤیساندبوو، باش بهێنە لێکۆلینکرن، د ناڤەرۆکا ڤان نێرینان دا کۆدێن سیاسی یێن تراڤمایا کو ئیرۆ ئایسەل تووشبوویە مرۆڤ باش دبینیت. ئایسەل تووگلووک د نڤیسەکا خوە دا وەھا گۆت: “لڤینەرێ رزگارکەر، رەمزا دیرۆکی، مستافا کەمال و مەزناھیا چالاکیا وی یا دیرۆکی خوە نیشان دایە و دێ خوە ھێژ ژی نشان دەت. مستەفا کەمال موعجیزەیە و ئەو نامریت. ئەو ستوونا نەتەوەبوونێ یە. ھەر چەند ئەو فکرا کو کورد بگەھێنە ڤەقەتاندنێ یە، لێ ھەر چەند ئەڤ ترسەکە کو ژ ھێلا ئایدۆلۆژیا فەرمی ڤە دهێتە بەلاڤ کرن ژی لێ مخابن د ھەشێن جڤاکێ دا ئەڤ تێگەھ ھاتە ئافراندن. پێویستە کورد گەلەک ڤەکری و دلپاک بن. ب ڤێ پێشی قەبوولکرنێ ئەم دکارین دەسپێبکەین: دڤێت بێ بەرامبەر سنۆرێن میساقا مللی بێنە پاراستن و پسگرێکا کورد چارەسەریا خوە د ناڤا ڤان سنۆران دا پەیدا بکەت.”
گومانێن گەلێ ترک د جیھ دا نە
گۆتنا ئایسەل تووگلوک ئەو بوو، ژ بۆ کو ترک “تراڤمایا” خوە «نەخوەشیەکە کو ب سەدەما شۆکێن گران مرۆڤ تووش دبیت و تیدا بەشەک ژ لەشێ مرۆڤی، وەکو مەژی درست کارێ خوە ناکەت، وەکو نەخوەشیێن دەروونی» سەر خوە راکەن دڤێت کورد چاڤێن خوە ل سەر تراڤمایا خوە بگرن. ئانکو دبێژیت کوردنۆ توو زولما ل تە ھاتیکرن ژبیر بکە و بەردەوام دکە “داگیرکەریا ئامەریکایێ یا ل ئیراقێ، قۆناغا داوی یا پرسگرێکا کورد ل ترکیا و ئیراقێ ب دەستوەردانێن ئەمپەریالیست… ل گۆری مە، ترس و فکارێن گەلێ ترک ب ئاوایەکێ جدی راستن و ھێژایی فێمکرنێ نە. ئەم دکارین ب ھێسانی دەستنیشان بکەین کو گەلێ ترک دیسا ب رەوشەکا مینا خەتەریا پەیمانا سیڤەرێ روو ب روویە…” ئایسەل خاتوونێ بێی دودیلی ھەرێما کوردستانێ کو د سەدسالا 20ێ دا یەکانە دەستکەفت و پێکھاتەیا کوردانە، ژ بۆ دەولەتا ترک وەکە مەترسی نیشان ددەت و وەکە زندیکرنا پەیمانا سیڤەرێ دەستنیشان دکەت. بدەستخستنا ناسنامەیا نەتەوا کورد ژ بۆ نەتەوەیەک دی وەکە مەترسیدار نیشان ددەت. ئەڤ رەوشە ب خوە شیوازەکێ خوە وەنداکرنێ یە.
ب گۆتنەکا گەلەک سڤک یێن سیڤەرێ مەترسیدار دبینن، ئەون یێن کو لۆزانێ دپارێزن. تووگلووک د نڤیسا خوە دا پەیمانا سیڤەرێ وەکە مەترسیەکا گەلەک مەزن نیشان ددەت. مەترسیا سیڤەرێ ژ بۆ داگیرکەران ئەو بوو کو مافێ کوردان یێ خوە ب رێڤەبرنێ ھەبوو، و دکارین ببنە خوەدی دەولەتا کوردی. لێ لۆزان ب واتەیا پارچەکرن و توونەکرنا نەتەوە و ملەتێ کورد دهێت.
بنەگەھێ دەروونی یێ پارچەبوونا ترکا-کوردا ھەیە یان نە ؟
ئایسەل تووگلوک چاڤێن خوە ل راستییا کو کورد ملەتەکێ بندەستە و کوردستان ژی ھاتییە داگیرکرن گرتییە ووسا نرخاندنا دکەت. ناسنامەیا کورد و ترک وەکھەڤ پێناسە دکەت. پەسنێ مستەفا کەمالێ کو بەرپرسیارێ کۆمکوژیێن کوردان یێن سەدسالا 20ێ بوو ددەت. ئایسەل تووگلوک ب قاسی راستیا جڤاکی یا ناسنامەیا ترک بییانییە لەوما ژی دبێژیت، “بنەسازیا ماددی و پیسکۆلۆژیکا پارچەکرنا ڤی وەلاتی ب کوردی-ترکی قەت ئاڤا نەبوویە.” لێ دایکا وێ ژ بەر کو کورد و عەلەوی بوو، ل گۆرستانا ترکان دا جیھ ژ بۆ خوە نەدیت.
ئەڤ فکرێن کو ئایسەل تووگلوک دپارێزیت، سەدەما تارڤمایا کو ئەو تووشبوویێ و پەیوەندیا وێ ب پووچبوونا پارادیگمایێ ھەیە. توگلوک د ناڤا ژبیرکرنەکا مەزن دا دژیت. ئەو قەت راستییا دەولەتا ترک یا کۆلۆنیالست، نابینیت. ئەو کەسێ کو نەزانیت ئەو بندەستە و دەولەتا ترک داگیرکەرە دییار دبیت کو ئەو کەس د تراڤمایەکێ دا دژیت. تراڤما ئەوە کو پارچەیەک ژ لەشە مرۆڤی کار نەکەت و بێ وەسف بمینیت. گەر ھوون نەزانن کو کوردستان داگیرکرییە وی دەمی وە بیر و ھشێن خوە وەندا کرینە.
تراڤمایا باکورێ کوردستانێ
لێ تراڤمایا ئایسەل تووگلوک تەنێ ب وێ ڤە سنۆردار نینە. ئەڤ تراڤما ژ نیشکەکێڤە پێک نەھاتییە. ئەڤ تراڤما ب راستی ژی تراڤمایا گەلێ باکورێ کوردستانێ یە. دەستپێکا ڤێ تراڤمایێ ژ رۆژا کو عەڤدلا ئۆجالان ئانینە ترکیایێ ڤە دەسپێکرییە. ژ وی دەمی و ڤر ڤە ئۆجەلان ھەول ددەت ب کوردان بدەتە بیرکرن کو ئەو نەتەوەیەک بندەستن و دەولەتا ترکیایێ دەولەتەکا کۆلۆنیالست و داگیرکەرە. ئاپۆ دخوازیت بیردانکا کوردان ژێ ببەت. ب ڤێ ئارمانجێ د گرتیگەھێدا، ب دەھان پرتووک، نامە، نۆتێن ھەڤپەیڤینان نڤیساندینە. دخوازیت تێگەهشتنەکا وەها بدەتە ئافراندن کو کورد نکارن بێی ترک-ترکیایێ بژین.
ژ بۆ کو مرۆڤ ژ بیر بکەت کو کوردستان داگیرکرییە، ب ھەزاران تێگەهێن دەرەو ھاتن خولقاندن
گۆتنێن کو ئایسەل تووگلوک د ھەر دو نڤیسینێن خوە یێن ناڤدار دا دکەت، کورتییا گۆتنێن ئۆجالان یێن ب سالانە کو وەکو بەبەغایێ دوبارە دکەت. ئایسەل دبێژیت: “نەتەوەپەرەستیا کورد و دەولەتبوونا کوردان لیستکا ھێزێن داگیرکەرە، گەلێ کورد و ترک ژ ھەڤ نایێن ڤەقەتاندن، مە مستافا کەمال خەلەت فامکرییە و ھتد.” ئۆجالان ئەڤ پێشنیارە خستە بەرنامەیا خوەیا سیاسی و سیستەمێن وەکە کۆمارا دەمۆکراتیک و کۆنگرەیا دەمۆکراتیک پیشنییار دکەت. ل گۆری ڤان نڤیسینان ناسنامەیا کورد وەکە مژارەکا بێی واتە دهێتە دیتن. ژ بۆ کو مەسەلە باش جهێ خوە بگریت بەحسا پارادیگمایا ئازادیخوازیا دەمۆکراتیک-ئەکۆلۆژیک-زایەندیی دکەت. بەلێ، وەکھەڤی، ئازادی، ژناڤبرنا خوەزایێ و پرسگرێکا ژنێ مژارێن پڕ گرنگێن جیھانێ نە. لێ ژ بۆ کو کورد بکارن بەحسا ڤان مژارا بکەن، دڤێت دەستپێکێ ل ناسنامەیا خوە خوەدی دەرکەڤن. ئۆجالان، ژ بۆ کو بندەست بوونا کوردان ب کوردان بدەتە ژبیر کرن، تێگەهێن ژنۆلۆژی، نەتەوەیا دەمۆکراتیکا-دەولەت و ھتد تێخیت رۆژەڤێ و ب ھش و بیرێن کوردان ڤە دلەیزیت. لێ بەلێ پرسگرێکا کوردان یا ژ ئاڤ و نان و نەفەسێ فەرتر، چارەسەرییا ناسنامەیا کوردان یا نەتەوەیی یە.
د شەخسێ ئایسەل تووگلووک دا پارادیگمایا عەڤدلا ئۆجەلان ئیفلاس کر
گەر ئەم ھەموو باکورێ کوردستانێ نەگرینە ناڤ دا ژی، لێ دیارە کو گرسەیا ل دۆرا پارادیگمایا ئۆجالان سییاسەتێ دکەت، گرسەیەکا تراوماتیکە. دبیت کو ئەو چالاک بن، دبیت کو ئەو لێدانێ بخوەن، دبیت کو ئەو بەردێلا بدەن، و ھتد… لێ ئەڤە نکاریت ترڤمایا وێ گرسەیێ ڤەشێریت. گرسەیا ل دۆرا پەکەکێ کۆمبوویی بیردانکا خوە وەندا کریە. د رۆژا کو عەڤدلا ئۆجەلان ھاتیە گرتن دا وی گۆت: “دایکا من ترکە، ئەز نەفەرەکێ باشم بۆ دەولەتێ، ئەز دێ ھەموو کوردان ئیخمە د خزمەتا دەولەتێ دا”، لێ مرۆڤان ئەڤ گۆتنە ژ بیر کرن و ناخوازن بینن بیرا خوە، ئەو دبێژن ئەم باوەر ناکەین کو ئاپۆ وەھا گۆتبیت. رۆژا ژدایک بوونا ئۆجەلان مریدێن وی ئاخا باخچەیێ مالا وی دخوارن. نڤشتی ژ بەلگێن دارا فەستەقێ چێدکرن و وەکە رستک ل ستوویێ خوە ڤەدکرن.
وێنەیێن مستەفا کەمالێ کوژەرێ کوردان ددانە دەستێ دایکێن 70-80 سالی. لێ وێ گرسەیێ ئەڤ پرسیارە ژ پەکەکێ نەدکر “گەلۆ ما نە ئەڤە مستەفا کەمال بوو ئەم قرکرین”.
دڤێت ئەڤ پارادیگمایا خاپاندن و بێھشکرنێ یا ئۆجالان ژ ھۆلێ بهێتە راکرن. تێکۆشینا کوردان یا دژی کۆلۆنیالیزمێ دەرمانێ ھەموو ئێشێن کوردانە. پەیڤ و گۆتنێن دی ھەموو تەنێ تراڤمایێ کوور دکەن. گەر کو ئەم نەبێژینە داگیرکەریێ تو کۆلۆنیالیستی، دێ ئەم ژی ب گشتی تووشی وێ ئێش و تراڤمایا کو ئایسەل تووگلووک تووش بوویێ بین.
