بەریا ھەر تشتی ئەم دکارن تەرۆرێ پێناسە بکن. چما تەرۆر؟ کی تەرۆرێ برێڤە دبە و ژ کێ رە تەرۆریست تێ گۆتن؟ ھەتا نھا ژ بۆ ڤێ ئیدیەمێ پێناسەیەکا گشتی تونەیە. لێ بەلێ وەلاتێن جیھانێ ھەر یەک ب رەنگەکی تەرۆرێ پێناسە دکن. لێ تشتێ دیار ئەوە کو تەرۆر کریارەکا بێ ئەخلاقا ل دژی مرۆڤاھیێیە و تەرۆریست ھۆڤن و ل دژی ژیانێنە. دەستەسەرکرنا ژیانا مرۆڤان، دەستەسەرکرنا ئازادیا فکر و نێرینا مرۆڤان، تەرۆرەکا خەتەرە. تشتا ھەری کارەسات ئەوە کو تەرۆریست زارۆکان ژ بۆ ئارمانجێن خوەیێن قرێژ ب کار تینن. وەزارەتا دەرڤەیا ئامەریکایێ ب خالا 22 یا یاسایا 2656 یا ئامەریکی، پێناسەیا تەرۆریزمێ ووسا دکە: تەرۆریزم تێ واتەیا “توندووتووژییا ب زانەبوون، ب مۆتیڤاسیۆنا سییاسی، ل دژی ئارمانجا دووریا شەرێ گرووپێن نەتەوەیی و کرێدارێن ناڤخوەیی تێ بکارئانین، ب مەبەستا کو باندۆرێ ل سەر پرانییا کەسان چێبکە”.
د ناڤا کوردان دە تەرۆریزم ب رەنگەکێ دەرکەتیە ھۆلێ. کۆمێن چەکدارێن فاشیست و پارتیێن سیاسی یێن ئیدۆلۆژی پەرست ئافرینەرێن وێ بوون. لێ ل گۆری داتا و ئاگاھیان، ل گۆری بوویەر و قەومینان ئەڤ تەرۆرا شەخسی ھەری زێدە ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ھاتیە کرن. رەڤاندنا زارۆکان، کوشتنا سڤیلان، شەوتاندنا گوندان، خەرابکرنا باژاران، باج گرتن، شەرکرن ل دژی نەتەوەیەک بندەست، پەکەکە پێشەنگ و تاوانبارا سەرەکی یە.
-پەکەکە چما تەرۆریستە؟
ئازادیا ژیانا مرۆڤان، تشتا ھەری گرینگا مرۆڤانە. ژ بۆ مرۆڤەک ئازاد ژ دایک ببە دڤێ رێ و نەرینێن ژیانا خوە ھلبژێرە. ئەڤ مافێ ھەری بنگەھینێ مرۆڤانە. لێ دەما کو ئەم ل چالاکی و رەفتارێن پەکەکێ دنێرن، بەریا ھەر تشتی ل سەر دەستەسەرکرنا ئازادیا تاکەکەسی دخەبتە. ب ڤێ ئارمانجێ ئیدەۆلۆژیەکە رادیکال و تەرۆریزمێ ھەمبێز دکە. ژ دەما ئاڤابوونا خوە و ھەتا نھا ئەڤ باوەری د ناڤا پەکەکێ دە ب جھ بوویە. کوشتنا ب سەدان کەسایەتێن سیاسی، کوشتنا ب ھەزاران سڤیل و مرۆڤێن بێگونەھ، دەستەسەرکرنا مافێن مرۆڤێن ژ رێزێ، بکارئانینا زارۆکان ژ بۆ ئیدۆلۆژییا پارتییێ و قازانجا شەخسی، ھەموو وانا سەدەمێن ناسکرنا پەکەکێ نە ژ بۆ تەرۆریزمێ. پەکەکە ل ڤان ھەموو قادان دودلی نەکریە، بەلکو زێدەتر کریە. یا کو دەولەتێن داگیرکەر بە سەدەما جیھانا ناڤنەتەوەیی ل دژی گەلێ کورد نەکری، پەکەکە کارێ وان ب خورتی کریە. ژ بەر کو د پێناسەیا ھەری کورت دە، پەکەکە دەست و لنگێن داگیرکەرێن کوردستانێیە. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەگەر ئەم بخوازن پەکەکێ وەکە تەرۆریست بدن ناسکرن، پێویستیا مە ب گەلەک بەلگەیان نینە. ژ بەر کو پەکەکە ب زەلالی و د رۆژا گەش دا کردارێن تەرۆریستی ئەنجام ددەت و رێخستنەک تەرۆریستە.
-تەرۆرا ئەردنیگاری “جوگرافی” و تەرۆرا نەخشەکری
د جیھانێ دا یەک ژ کریارێن کو تەرۆریست ل سەر دخەبتن، ژێبرنا ئەردنیگاریا “جوگرافیا” نەتەوەیەکێ یە. ئاخ ژ بۆ ھەر ملەتەکێ پێناسەیا ھەری مەزنە. جھێ ژدایکبوونێ و ئاخا گەلەک سالانە. ئاخ ژ بۆ مرۆڤان پیرۆزیەکا تایبەتە. ل ھەر دەڤەرا جیھانێ ژ بۆ ھەر مرۆڤی ناسنامەیەکە. پەکەکێ ژ دەستپێکا ئاڤابوونا خوە و ھەتا ئیرۆ ب فەرمانا داگیرکەران ھەول دا ئەردنیگاریا کوردستانێ بھەرمینە. رێ ل بەر ھلوەشاندنا باژاران ڤەکر و ژ بۆ کو گەلێ دو ھەرێمان، دو باژاران و دو ناڤچەیان بکە دژمنێ ھەڤ، کارێ ھەری مەزن کریە. ھەتا هاندەرێ ھەری مەزن بوو کو گەلێن پارچەیێن کوردستانێ دژمناتیا ھەڤ بکن. خەرابکرنا باژاران ژی یەک ژ بەرنامە و ئارمانجێن پەکەکێ یە.
میناکا ھەری ھێسان “شەرێ خەندەکان”ە. پەکەکێ زێدەتری 10 باژاران خەراب کرن و ب قاسی 10 ھەزار مرۆڤێن بێگونەھ کوشتن. ئەڤ بەرنامەیا پەکەکێ نە ژ خوە بوو، لێ ب زانابوون و خورتی ئەڤ تاوانا مەزن کر. بەریا ھەر تشتی خەلکێ باژاران کر مەرتالێ خوە و پشترا بێیی کو گولـلەکێ بتەقینە رەڤیا. گەلێ کورد مینا پاریێ خوارنێ دانا پێشیا داگیرکەران.
بکارئانینا گوند و گوندیان وەکە مەرتال ژ بۆ نیەتا خوەیا کرێت، یەک ژ تاوانێن مەزنێن رێخستنێیە. زێدەتری 40 سالانە پەکەکێ ب زانابوون داگیرکەران تینە سەر گوندێن کوردستانێ و گوندیان ددە کوشتن. ئەو نا راوەستیت، و دێ ژ مرۆڤێن ڤان گوندان باجێ ستینیت. جۆتکارەک کو گییا د باخچەیێ خوە یێ گوندی دا چاندیە. دەما بەرھەمێن وی ئامادە دبن. پەکەکە ژێ رە دبێژە، “ئەگەر بەرھەما وە دو سندۆقێن باجانێن سۆر بە، دڤێ سندۆقەک ژ بۆ وە بە و سندۆقەک ژ ژی بۆ مە بە.” ئەڤ ژ بلی چەتەیییێ نە تشتەکی دنە. دەست دانینە سەر ژیانێ گوندیان و زوولما ل ھەمبەری وان، کریارەک تەرۆریستییە.
-تەرۆرا کەسایەتی و تەرۆرا سیاسی
د تەڤاھیا دیرۆکێ دا تەرۆرەکا ب ڤی رەنگی ھەبوویە . کوشتنێن ب ڤی رەنگی ل گەلەک وەلاتان قەومین. کوردستان ژ ڤان تەرۆران دەرنەکەتیە. دەما مرۆڤ ل دیرۆکا کوردان دنێرە، ت ھێز ب قاسی پەکەکێ کەسایەتێن سیاسی نەکوشتیە. دیرۆکا پەکەکێ ب ڤان کریارێن کرێت تژییە. ب ڤان تەرۆران پەکەکێ تەنێ خوەست تلیا خوە نیشان بدە و خوە بدە پێش. میناکا ھەری بەربچاڤ ژ کوشتنا سەرۆکێ رێخستنا دەنگێ کاوا (فەرید ئووزوون) بوو. ھەما پشتی داخویانیا پەکەکێ یا د کۆنگرەیا «فیسێ» دا رێخستن ب فەرمانا «مەزلووم دۆگان، فەرید ئووزوون» د خوینێ دا بەرزەکرن. ل باکورێ کوردستانێ گەلەک پارتی و رێخستنێن نەتەوی ھەبوون. لێ بەریا کو پەکەکە ئێریشی داگیرکەران بکە، پەکەکێ ل باکوورێ وەلات شەرێ ھەموو پارتیێن کورد کر. پێشمەرگەیێن ھەموو پارتیێن دن شەھید کرن. کادرۆیێن ژ ھەموو پارتیێن دن وندا کرن. ل ھەر باژارەکی کو فکرا سەرخوەبوون و نەتەوبوونێ ھەبوویا، پەکەکە دا هێتە باژێری و گەفا ل مرۆڤان کەت و ب تەرۆر و رەڤاندنێ وان ترسینیت. ئالیەکێ دن یێ دیرۆکا پەکەکێ ژی، کوشتنا رێبەر، کادرۆ و ئەندامێن وێ ب خوەیە. ئەز باوەر ناکم کو داگیرکەرێن کوردستانێ ب قاسی پەکەکێ کادرۆیێن پەکەکێ کوشتبن. کوشتنا (هەقی قەرار) سالا 1977ێ یەکەمین بویەرا تەرۆرا پەکەکێ بوو. پشترا بەلاڤ بوو و ب ھەزاران کەس ل ئاکادەمیا «مەعسووم کرکماز» ل «بیقاعێ» بن ئاخ کرن! شەخسێ «عەڤدلا ئۆجالان» د ڤان ئۆپەراسیۆنان دا بریاردار و تاوانبارێ سەرەکی یە. پشترا ژ دەردۆرێ وی کو ب «کۆما ئەنقەرە» یێ تێن ناس کرن. پەکەکێ ھەر تم ھەول دایە کەسایەتێن نەتەوەیی یێن ناڤا خوە بێدەنگ بکە و پشترا ژی وان بکوژە. «محەمەد شەنەر، چەتین گونگور، ئەنڤەر ئاتا، کانی یلماز» میناکێن ھەری بەرچاڤن . ئەڤ ھەموو نیشانەیێن وێ یەکێ نە کو پەکەکە رێخستنەکا تەرۆریستیە کو مرۆڤان و باوەریان دکوژە.
-دەستدرێژییا ل سەر ژنان و ئیدیعایێن دەرەوین
یەک ژ ئالیێ ھەری جوان یێن شۆرەشا فرانسایێ ئەو بوو کو ژن و مێر د ھەر واری دا ب رەنگەکێ وەکھەڤ تەڤلی بوون. ھەر وەھا ژنێن جیھانێ ل رەخ مێران باندۆرەکا ژیانی ل سەر بوویەر و شۆرەشان کر. گەلەک فەیلەسۆف و ژنێن رەوشەنبیرێن ناڤدار ھەبوون کو د ھشمەندیا زایەندی دا رۆلەکێ گرینگ گێرایە. میناکا بەرچاڤ ژ «سیمۆن دی باوڤۆر، رۆزا لوکسمبۆورگ، ھاننا ئارەندت»ن. لێ د ناڤا پەکەکێ دا ئەڤ تشتە بەرۆڤاژییە و رێخستن ژنان وەکە ئاموور ژ بۆ مەرامێن شەسخی بکارئانیە. ھەتا پەکەکێ ب تایبەتی ل سەر ڤێ مژارێ خەبات کریە، سەقایەکێ کو ژن و مێر ببن دژمنێ ھەڤ ئافراندیە. نھا ل قەندیلێ دو ئالی ھەنە. ئالیەک ب پێشەنگیا «جەمیل بایک» ویا دن ژی ب پێشەنگیا «ئەلیف پازارجک» سەنگەر ل ھەڤ گرتنە، د ناڤا پەکەکێ دا ژن و مێر کرنە دژمنێن ھەڤێن ھۆڤ. کور و کەچێن گەریلا ژی لەعنەتێ ل ھەڤ دوو دکن! پەکەکێ د دەرسێن خوەیێن پەروەردەیێ دا ھەر تم نیشان دایە کو دڤێ ژن خوە ب مێران ڤە گرێ نەدن ژ بەر کو کۆلەتییە. مێر ژ بۆ فکرا ژنێ مەترسییە! لێ ل ئاکادەمیا پەکەکێ یا ل «بیقاعێ» و ھەتا تەسلیمبوونا عەڤدلا ئۆجالان د سالا 1999ێ دا، ئۆجالان ھەر تم د وێ باوەریێ دا بوو کو دڤێت ژن سوودێ ژ تەئۆریێن وی وەرگرن و ب رێیا تێزا وی، خوە د قادا رامانێ دا ب پێش بێخن. د ھەمان دەمێ دا ژی یێ کو ژن و کەچێ کوردان پتر ژ هەموویان دەست درێژی کریە سەر عەڤدلا ئۆجالانە. پشترا ژی دوران کالکان «عەبباس» و عەلی حەیدەر قەیتان «فوواد»ن. گەلۆ ل ڤر پرسەک دەردکەڤە پێش: پەکەکە د دەرسێن خوە دا دبێژە بلا ژن خوە ب مێران ڤە گرێ نەدن. لێ سەرۆکێ وان دبێژە: “دڤێت ژن ژ من فێری جەسارەت و فەدەکاریێ ببن”! ما ئەڤ ھەر دو نێرین نە بەرەڤاژی هەڤدونە؟ ما ئەڤە نە حەنەکن ب ملەتێ کورد؟ رایەدارێن پەکەکێ، دەما دەستدرێژیێ ل سەر ژن یان کەچەکا گەریلا دکەن، پشتی ھەفتەیەکێ وێ گەریلایێ دکوژن یان ژی ژ بەر رەوشا وێ یا دەروونی ئەو ب خوە خوە ئینتیحار دکە! ما ئەڤ نە تەرۆرا کەسایەتیێ یە؟ گەلۆ ئەڤە نە مانیفەستۆیەکا وێ یەکێیە کو پەکەکە ب ئاوایەکێ ھۆڤانە مرۆڤان بەر ب مرنێ و خوەکوشتنێ ڤە دبە؟ ئەڤە ناسنامەیەکا زەلالە کو پەکەکە ژ بۆ کوژەرێن ژنان رێخستنەکا تەرۆریستییە.
پەکەکە ب تایبەتی د 8ێ ئادارێ دا ھەر تم د ناڤا پرۆپاگاندا و بازرگانیا ژنێ دایە. ھەتا چالاکڤانێن پەکەکێ یێن مەراسیمێ دمەشینن ژی نەوێرن رەخنەیێن بچووک ل عەبدوللا ئۆجالان و رێڤەبەرێن پەکەکێ بکن. ژ بۆ ئیدەۆلۆژیا رێخستنێ کەچێن د بن تەمەنێ 18 سالیێ دا دخاپینن و پشترا ژی وان دشینن چییا و ددەنە کوشتن. ئەگەر ئەڤە نە تەرۆر و تەرۆریزما پەکەکێ بیت، ئەم چ ناڤ لێ بکن؟
-رەڤاندن و چەکدار کرنا زارۆکان، تاوانەکا مەزن ل دژی مرۆڤاھیێ
جڤاتا گشتی یا نەتەوەیێن یەکبوویی د سالا 2000ێ دا پرۆتۆکۆلا دلخوازییا پەیمانا مافێن زارۆکان یا ل سەر تەڤلیبوونا زارۆکان د شەرێ چەکداری دا ژ بۆ پاراستنا زارۆکان ژ کار و بکارئانینا دژمناتیێ قەبوول کر.
پرۆتۆکۆلا دلخواز، پەیمانەکە کو: (دەولەت زارۆکێن ژ 18 سالیێ بچووکتر ناشینن قادا شەر. دەولەت لەشکەرێن ژ 18 سالیێ بچووکتر قەید ناکن.)
چەند پرۆتۆکۆل و دەستۆرێن دن ھەنە کو خەتێن سۆر ژ بۆ بکارئانینا زارۆکێن د بن 18 سالیێ دا د شەری دا داناینە. ژ بەر کو زارۆک پێشەرۆژە، دڤێت بخوینە و پێشەرۆژا خوە دیار بکە. مەژیێ زارۆکان مینا کاخزا سپییە. دڤێ ل سەر وێ دەرسا ئاشتی و ئازادیێ بێ نڤیساندن. لێ پەکەکە تاوانێن ھەری مەزن ل دژی زارۆکان ئەنجام ددەت. ھەر سال ب سەدان زارۆکێن کو تەمەنێ وان د بن 18 سالیێ دایە و د ناڤبەرا 9-13 سالیێ دا نە، ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە تێنە چەکدار کرن و دشینن قادا شەر! ئەڤ یەک ب ھەر ئاوایی ل دژی مرۆڤاھیێیە و کریارەکا تەرۆری یا مەترسیدارە. پەکەکە ڤان زارۆکان ب دارێ زۆرێ درەڤینیت و ھشێ وان دشۆن. دەما مالباتێن وان، زارۆکێن خوە ژ پەکەکێ دخوازن ژی، یان پەکەکە وان دترسینیت یان ژی گولـلەیان بەرددە سەر وان. پەکەکە ڤێ تەنێ ل کوردستانێ ناکە. لێ ل ئەورۆپایێ ژ زارۆکان ب رێیا کۆمێن چاند و کولتوری یێن رێخستنێ تێن خاپاندن و بەر ب چیایان ڤە تێن شاندن. ئەڤ کۆمەلە و بارەگەھێن پەکەکێ یێن ل ئەورۆپایێ، مەزنترین کارگەھێن چێکرنا تەرۆر و تەرۆریزمێ نە. دەما پەکەکە ھات ئاڤاکرن، ب زانابوون دەست ب چەکدار کرنا سڤیلان و ب تایبەتی ژی زارۆکان کر. ئەڤ پرۆژەیا پەکەکێ ھاتبوو پلانکرن. ئارمانجا وێ کوشتنا کوردان و ژێبرنا کەسایەتیا گەلێ کورد بوو. ب ھەزاران دەلیل و بەلگە ھەنە کو پەکەکە زارۆکان وەکە مافیایان ب چەک دکە و تاوانا ل دژی مرۆڤاھیێ ئەنجام ددەت. لێ بەلێ پرس ئەڤە: دێ گەلێ کوردستانێ ھەتا کەنگی چاڤێن خوە ژ ڤان تاوانێن تەرۆریستی یێن پەکەکێ گریت و دێ ھەتا کەنگی ڤان کریارێن تەرۆریستی قەبوول کەت؟ گەلۆ دەم نەھاتیە کو مرۆڤ ژ بۆ پەکەکێ خەتا سۆر دانیت و رێخستنێ وەکە رێکخستنەکا کوژەر، کوژەرا ھێڤییان و کوژەرێن پێشەرۆژێ بدن ناسکرن؟
دەما کو ئەم ل ڤێ چالاکیا رەڤاندن و چەکدار کرنا پەکەکێ دنێرن، ئەمێ پێتر ب بریار بن کو پەکەکە رێخستنەکە مەزنا تەرۆریستییە.
-چاپەمەنیا پەکەکێ، دوران کالکان و موستافا کاراسو، جۆزێف گۆبێلس
گەلەک جاران کریار و کرنێن فاشیزمان تەمام وەک ھەڤن. ژ بەر کو ھەر دو ژی ل سەر بنگەھەکێ سەختە و کرێت ھاتنە ئاڤاکرن. رێخستنێن تەرۆرێ و وەلاتێن فاشیست ھەر تم ھەول ددن بالا چاپەمەنیێ گەلەک بکشینن سەر خوە . د دەما بوری دا ئەڤ رێباز ب رێیا رۆژنامە و نڤیساندنا سەر کاخزێ دھات بکارئانین. لێ نھا ھەموو بوونە تۆرێن ئینتەرنەتێ و مەدیایا دیژیتال. «ھیتلەر» بەرێ ھەول ددا کو ب رێیا وەزیرێ بانگەشەیێ یێ «نازی» «جۆزێف گۆبێلس» خوە وەکی قەھرەمان و رزگارکەرێ ئەلمانیا نیشان بدە. لێ د داویێ دە «گۆبێلس» ئالیکاری نەدا فاشیزما «ھیتلەر» و ئەلمانیا نازی ب داوی بوو! پەکەکە ھەر تم ب رێیا چاپەمەنیێ ھەول ددە کارێ کرێت بکە و ل دژی مرۆڤاھیێ ل بەر خوە بدە. ژ بۆ ڤێ ئارمانجێ گەلەک مالپەر، رووپەلێن تۆرا جڤاکی و رۆژنامەیان چێکریە. د ڤر دا دوران کالکان «عەبباس» و موستافا قاراسو «ئاڤارەش» رۆلا «جۆزێف گۆبێلس» دگێرن. لێ ھوون دبێژن د داویێ دا کالکان و قاراسو وێ ئالیکاریێ بدن فاشیزما ئۆجالان و پەکەکێ و وان رزگار بکن؟ یان ژی وێ مینا ئەلمانیا نازی ب داوی ببن؟
مەدیا ل دژی نەتەوەیا کورد ھەر تم چەکا دەستێ پەکەکێ بوویە. یێن کو رێڤەبەریا چاپەمەنیا پەکەکێ دکن، مرۆڤێن نەخوەش، کۆنترا و دژمنێ کوردانن. دوران کالکان و موستافا قاراسو سەرپەرەشتیا چاپەمەنیا گشتی یا پەکەکێ دکن. گۆنول تەپە «ساکینە پیر» ژ رێڤەبەریا چاپەمەنیا ئەورۆپایێ یا پەکەکێ دکە. «دارا جۆلەمێرگ» ژ رێڤەبەریا ناڤەندا راگھاندنێ یا چاپەمەنیا ھەپەگێ دکە. «تێکۆشین فەراشین-گەودا» ژی رێڤەبەرا گشتی یا چاپەمەنیا «یەژا ستار»ێ یە. «ئەیلەم ئەرزوروم» ژ رێڤەبەرا کۆمیتەیا ھەردوو چاپەمەنیا HPG BİM û YJA Star BİM » »ێ یە. «ئەردال ئامەد» ژ رێڤەبەریا ئاگاھیێن ئنتەرنێتێ یا پەکەکێ یە. «ئامەد دیجلە و فەردا چەتن» ژی ب تایبەتی رووپەلێن تویتەرێ و تۆرێن جڤاکی یێن پەکەکێ ل ئەورۆپایێ دمەشینن.
دەما کو مرۆڤ ل تەڤگەر و کارێن پەکەکێ دنێرە فێم دکە کو پەکەکە ژ بۆ نەتەوەیا کورد خەتەریەکا مەزنە. ھەر وەھا ب ئالیکاریا دژمن و داگیرکەرێن کوردستانێ ھەول ددە ھەبوونا کوردان ژ ھۆلێ راکە. پشتی ڤان ھەموو خوین رژاندن و کارێ تەرۆریستی پەکەکە ھێ ژی ب ئاوایەکێ چالاک رێڤەبەریا تەرۆر و تەرۆریزمێ دکە. ئەم دێ ب ھێسانی پێناسە بکن، ل گۆری داتا و ئاگاھیێن مە ل ژۆرێ ئانین زمان، پەکەکە رێخستنەکا تەرۆریستی یا جیهانیە، زارۆک و سڤیلان دکە مەرتال ژ بۆ پاراستنا بەرژەوەندیێن داگیرکەران.
دلۆڤان عەلی
