رێڤەبەرێ پەکەکێ «دووران کالکان» گۆت، “پەدەکە نکارە باشوورێ کوردستانێ بپارێزە و ب رێڤە ببە، وێ دەمێ بلا دەڤ ژێ بەردە، ئەم وەکە کەجەکە و گەریلا دخوازین ئیدارا باشوور ب رێ ڤە ببن.” چما دووران کالکان ووسا گۆت؟ ژ بەر کو کالکان ئیدیعا دکر کو پەدەکە نکارە شەری بکە و کوردستانێ بپارێزە. لێ دەما کو پەدەکێ دەست ب تێکۆشینێ و شەری کری، دووران کالکان ھێ ژ دایک نەبووبوو. د سالێن 1970یێ دا دەما کو پەدەکە و تەڤگەرا بارزانی لگەل حکوومەتا ئیراقێ دا دانووستاندن کری، «دووران کالکان» ژی نەدزانی کورد کینە و چەک چاوا تێ بکارئانین. دووران کالکان و ھەڤالێن وی ل لقا یەک یا پەدەکێ فێری گرێدانا رەخت و چەکی بوون.
پەدەکێ بێی ناڤبەر ژ نیڤ سەدسالی پێتر ژی شەر کر و تەڤی ھەموو دۆرپێچێن ھەر چار دەولەتێن کۆلۆنیالیستان پارتییێن مقاول وەکە پەکەکێ و داعشێ ل بەر خوە دا. ھەرچقاس نیڤ فەرمی بە ژی، رێڤەبەریەک وەک دەولەتەکێ ئاڤا کر، دیپلۆماسی مەشاند، ئالا کوردستانێ ژی خستە ناڤ ئالایێن جیھانێ. گەلۆ دووران کالکان و پارتیا وی چ کرییە؟ سفرەک مەزن. د ناڤا 40 سالان دا 40 سم ئەرد رزگار نەکرینە، ل قادا خەباتا باکور گوندەک ژی د دەستێ وان دا نینە. مە ھەر تشت دەرباس کر، پەکەکە، مینا یەکینەیا ئێریشکارا ئیمپاراتۆریا ئۆسمانییا نە. یەکینەیێن ئاکنجی د رێخستنا لەشکەری یا ئیمپاراتۆریا عۆسمانی دا ھێزەک بوو. بەریا کو ئارتێشا نیزامی یا عۆسمانیان دەرکەتبا سەفەرێ، ڤێ یەکینەیا ئاکنجییان ئێرش دکر، یێ ھەمبەری خوە لاواز دکر و گازی ئارتێشا سولتانی دکر. پشتی ڤان کریاران ئارتێشا عۆسمانیان دچوو ئەو دەڤەر داگیر دکر. ئەرکا پەکەکێ یا ل باشوورێ کوردستانێ ژی ئەرکا یەکینەیا ئاکنجییا نە. ئارتێشا ترکا داگیرکەر ل سەر شۆپا پەکەکێ د ناڤا ئاخا باشوورێ کوردستانێ دا پێشڤە د چە.
دووران کالکان بێی کو شەرم ژ خوە بکە ھاتییە دبێژە ئەم داخوازکارین کو ھەولێرێ ئیدارە بکین. چما داخوازا ئیدارەیا عەفرینێ ناکە؟ ما نە عەفرین ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە د ھاتە برێڤەبرن. ھەرۆژ د ناڤا باژارێ عەفرینێ دا گەف ل ترکان و ھەموو جیھانێ دخوارن؟ چ قەومی کو ئەو د ناڤا شەڤەکێ دا عەفرینا رەنگین رادەستی داگیرکەرێن ترک بکن ؟ دووران کالکان و پارتیا وی نکاریبوون بۆستەکا ئەردێ کوردستانێ ژی بپارێزن. ما نە ئەو دووران کالکان بوو د گۆت، “ئەگەر ترکیا عەفرینێ بگرە ئەم ژی دێ شەمزینان گرن.” لێ ئەڤ گەفێن کالکان بەرھەوا بوون و شوونا کو ناڤەندا شەمزینان بستینە چییایێن وێ مینا «خاکوورک، شەکیف و هتد ژی رادەستی ترکیێ کرن. ئەوقاس خیانەت کر کو د بەردێلا عەفرینێ دا باژارێ «دالامپەر» ژی رادەستی ئارتێشا ترک کر. شوونا کو تۆلا عەفرینێ راکن خاکوورک ژی کر دییاری بۆ ئارتێشا ترک. نھا یەک ژ فەرماندارێن ھەپەگێ زۆزان چەولیک ژی گۆت، “ئەگەر ئەم ل زاپێ وندا بکین، ئەم دێ بارزان گرین.” ب کیژان ئاوایی کو ھوون لێ بنێرن، تەنێ پەکەکە هەم دخوازە خەرابییێ بگەھینە دەستکەفتێن باشوور ھەم ژی خرابییەکێ ئۆرگانزە بکە. ئەڤ خرابی نە نوویە پر کەڤنە. پەکەکە نابێژە ئەم دێ گابار، جوودی، ئامەد، وان، جۆلەمێرگ، چەلێ ژ بەر داگیرکرنا زاپێ ژ ترکان ستینن. ئەو ئاخێ ژ داگیرکەران ناخوازە. ئەو دخوازن ل سەر ئاخا ب خەباتا 130 سالا ھاتییە رزگارکرن، بروونە. داخوازا خەراجێ ژ ئاخێن ئازادکرییێن کوردان دکە.
پەکەکێ د سالێن 1970یێ دا ژی ژ پەدەکێ جھ د خواست
یێن کو ھەول ددن دژمناتیا پەکەکێ یا دژ پەدەکێ راڤە بکن ھەنە. ب ھنجەتا پەدەکە زانیاریان ددەتە ترکیێ، پەدەکە ئارتێشا ترکیێ ناراوەستینە و گازێ دفرۆشە ترکیێ. ژ بەر ڤێ یەکێ پەکەکە دژی پەدەکێ دسەکنە…شیرۆڤەیێن وھا دکن. لێ د سالێن 1970یێ دا پەکەکە بەریا کو ئێرشی دەولەتا ترک بکە ئێریشی پەدەکێ کر. ب دەھان ملیتانێن کوک، کاوا و ھتد ل مێردینێ و دەڤەرێن دی کوشتن. ب دەھان شەخسییەتێن رێبەر و سییاسەتمەداران قەتل کرن. د وێ دەمێ دا پەدەکێ پەترۆل نەدفرۆت، گاز نەدفرۆت و نە ژی خوەدی پارچەیەک ئاخا رزگارکری بوو. وێ دەمێ چما ئێرشی فاشیستێن ترکیێن ل مەراشێ، مەلەتی و دەڤەرێن دن نەکر و چوون ل مێردین، ئامەد و دێرسمێ ئێریشی ئەندامێن پەدەکێ و کوردێن نەتەوەپەرەست کرن؟ ژ بەر ڤێ یەکێ مەسەلە نە ل سەر تێکلیێن پەدەکێ-ترکیەیە. بابەت ل سەر وەزیفەیا پەکەکێ یا ئەرکا جاشایەتیێ یە.
ئێشا کورییا پەکەکێ نە نوویە
بەلێ، پەکەکێ ھەر تم دژمناتیا کەڤنەشۆپییا رێبازا پەدەکێ کریە. وەکە میناک د سالا 1988ێ دا پەدەکێ چ پەیوەندی لگەل ترکیێ دا نەبوون، گاز نەدفرۆت، لێ پەکەکێ دیسا لگەل سەددام دا ل دژی پەدەکێ پەیمانەک چێکر. گەلەک جھ گرتن، وەک مەتینا، خاخورک، حەفتەنین و ھتد. سۆز دا رەژیما ئیراقێ کو پەدەکێ نەھێلە ل ڤان دەڤەرێن چییایی. ل سەر ڤێ پەیمانا لگەل ئیراقێ دا گەلەک پێشمەرگە ب بێبەختانە شەھید کرن و جەنازێن وان رادەستی ئارتێشا ئیراقێ کرن. رێژیما سەدام ھات رووخاندن، لێ پەکەکێ سۆزا کو دابوو سەددام نەشکاند. ڤێ جارێ ئەو دەڤەر رادەستی ئارتێشا ترک کرن.
لێ پاشێ مەسەلە ھێژ مەزنتر بوو. رێڤەبرێن پەکەکێ ھەر تم د ئێشەکا مەزن یا کوورەییێ دا دژین. چ جاری نکاربوون ڤێ ئێشێ راگرن. ڤێ ئێشا دیڤەلانکیێ ب تایبەت د سالا 1991ێ دا دەست پێ کر”دەستخستنا مافێ ئیدارا ھەرێمی” یا باشوورێ کوردستانێ بوو. وێ دەمێ ژی پەکەکێ نکاریبوو ڤێ دەستکەفتا رێڤەبەریا خوەسەرا باشوور داقوورتینیت. ھەزار و یەک حیلەبازی کرن کو ببە ھەڤپارێ رێڤەبەریێ. د جھ دا پارتیەک ب ناڤێ پارتیا ئازادیا کوردستانێ «پاک» دامەزراند. گۆت ئەم ھێزا سێیەمینین د باشوور دا، و خوە گھاند ھەموو بەرماھییێن سەددام ئانکو جەحشێن وی کو «پاکێ» سەر ئاڤا بکە. وێ دەمێ پەکەکێ د گۆت “پەدەکە دەولەتەکا سەربخوە ناخوازە، ئۆتۆنۆمیێ دخوازە. رێ ل بەر سەرخوەبوونا کوردستانێ دگرە.” ب ڤێ تاوانێ دخواست ل باشوور خوە بکە شریکێ دەستھلاتێ. د تەڤاھیا سەدسالا 20ێ دا کوردان یەکەمین پارلامەنتۆیا کو د قادا ناڤنەتەوەیی دا ھاتیە ناسکرن ئاڤا کرن. رۆژا دن پەکەکێ ئێریشی پێشمەرگەیان کر. وێ دەمێ ت تشتەکێ پەدەکێ و باشوور نەبوو. مرۆڤ برچی بوون، ژ ھەر دەرێ دۆرپێچ کری بوون، خەلا ھەبوو، نان تونە بوو. وێ دەمێ پەکەکێ ئێریشی دەریێ سینۆری یێ خابورێ دکر و دگۆت، ئەگەر ژ داھاتا دەریێ خابوور ھوون مە پشکدار نەکن ئەم رێ نادن کو ئەڤ دەری بهێت بکارئانین.
د سالا 1991ێ دا ل باشوورێ کوردستانێ نە گازا فرۆتنێ و نە ژی تێکلیا لگەل کەسێ دا ھەبوو. وێ دەمێ ژی پەکەکێ ئێریش کر؟
دەما مرۆڤ ل ھەموو پێڤاژۆیان دنێریت، پەکەکێ ژ سالێن 1970یان و ڤر ڤە ب دۆمداری ل دژی رێبازا پدک شەر کرییە. پەکەکێ ھەر تم تشتێ کو ژ داگرکەران نەخواستی ژ کەدەپێ داخواز کرییە، ژ بۆ ڤێ ژی ئێریش دکە، رەش دکە و توندیێ ب کار تینە.
لێ شێوازا ئێریشا پەکەکێ یا ڤێ داویێ ژ یا بەرێ پر جودایە. لەزەک مەزن، ترس و ونداکرنا دەمێ ھەیە. مینا کو دەم ل بەر وە ھاتیە دانین.
بەلێ، دەمەک ژ بۆ پەکەکێ ھاتیە دانین.
پەکەکە چما نھا ئێریشێ دکە؟
ئەگەر ئەم بخوازین سەدەما زێدەکرنا ئێریشێن پەکەکێ یێن ل سەر ھەرێما کوردستانێ یێن د بن ناڤێ پەدەکێ دا فام بکەین، ئەم دێ ل پلانا سالا 2023یێ یا ترکیایێ بنێرن. ترکیا بەریا کو کەڤرەک ل رۆژھلاتا ناڤین ب جھ ببیت دخوازە ب قاسی کو بکارە ئەردێن خوە مەزن بکە. ب راستی ژی ترکیێ دخوازە بگھێژە سینۆرێن خوەیێن میساقا-مللی . ژ بۆ ڤێ ژی پێویستی ب کەرکووکێ ھەیە. ژ بۆ کو خوە بگھینە کەرکووکێ پێویستە خوە بگھینە ھەولێرێ. گەر ترکیە بگھێژە ھەولێرێ، وێ ئارمانجا خوەیا میساقا-مللی گارانتی بکە. کی دێ ترکیێ ئینیتە ھەولێرێ؟ بێ گومان دێ پەکەکە بە.
وەکە کو مە ل ژۆر ژی باس کری، دەما کو ئەم خوە ژ قالبێن ئاسایی، ئەفسانە و ھەستیاری خلاس دکەین، دێ ڤێ راستییێ ب زەلالی بینین. پەکەکە یەکینەیا ئاکنجییا دەولەتا ترکە. ھەر جیھێ کو پەکەکە دچیتێ ترکیا ژی ل سەر شۆپا پەکەکێ پێشدا د چیت. ل سووریێ ل سەر باژارێ ھاتایێ ئیددیعایا مافێ خوە دکر. ئەڤە ژ بۆ ترکیێ مەترسیەک مەزن بوو. لێ پەکەکێ د شەڤەکێ دا عەفرین ب ئاوایەکێ چەتەگەرایی ژ بۆ دەولەتا ترک ھشت. ل شوونا کو ل سووریا ھاتایێ بگرە، ترکیایێ عەفرین گرت. ترکیێ د ھەیاما 4 سالان دا چیایێن ھەری ئاسێ یێن کوردستانێ و درێژاھیا چییایێن زاگرۆسێ گرتن. ھەڤسارێ پەکەکێ ل دەستێ داگیرکەران دایە و چاوا دخوازن ووسا باددن.
دەولەتا ترک و پەکەکە ھەڤبەشن د دۆرپێچا ل سەر ھەولێرێ
نھا پەکەکە ژ بۆ دەولەتا ترک جهێ زێدەتر ڤەدکە. ژ بەر ڤێ یەکێ پەکەکە د شەنگالێ دا ئیسرارێ دکە. شنگال ب واتەیا دەرییێ مووسل دهێت. ژ بەر ڤێ یەکێ فەرماندارێ ھەپەگێ « بارزان» نیشان ددە، بارزان ب رامانا ھەولێر دهێت. ب رامانا زنجیرا چیایێن داوی یا ھەولێرێ. تێ واتەیا ئێرشکرنا سەر بنیاتێ خەتا نەتەوەیی. ژ بەر کو رێیا دەولەتبوونا کوردستانێ ل بارزان را دەرباس دبیت. ژخوە دوران کالکان راستەراست داخوازا ھەولێرێ دکە. پەکەکە دخوازە بەرییا سالا 2023یێ ئەرکا خوە یا وێ پەیمانا ل ئیمرالی ھاتی ئیمزاکرن ب ناڤێ “پلانا ئەربیلێ” جێبەجێ بکە. دا کو دەولەتا ترک بگەھە مراد و مەخسەدێن خوەیێن میساقا-مللی.
نەخێر ئەڤە نە گۆتەگۆتکن. سۆزێن کو عەڤدلا ئۆجەلان ل ئیمرالیێ داینە دەولەتا ترک ھەنە. ئۆجالان گۆت، “وەرن ئەم ب ھەڤ را ھەولێرێ بگرین، بلا ئەڤ پەیمان د ناڤبەرا مە دا ڤەشارتی بمینیت، بلا پشتگریا وە نەهێتە زانین.” سۆز دا کو دەولەتا ترک بینە باشوورێ کوردستانێ. ھورگولییێن ڤێ پەیمانێ د ڤیدیۆیێن عەڤدلا ئۆجەلان دا هەنە.
چما پەکەکێ د سالا 2000ێ دا ئێرشی یەنەکێ کر؟
نھا تەنێ پرسەک: چما پەکەکێ د جۆتمەھا 2000ێ دا بێیی سەدەمەک دیار ئێرشی یەنەکێ کر؟ ژ بەر کو وێ دخواست ب دەولەتا ترک بدەتە ئیسباتکرن کو ئەو کەنگی بخوازیت دکارە پارتییا خوە بێخە ناڤا شەری دا. پەکەکێ ئەڤ داخوازا ئۆجالان پێک ئانی. ئێریشی یەنەکێ کرن، ل ور ب ھەڤ ڤە گرێدایی بوون، ل کێلەکا ھەڤ کامپ چێکرن و شەڤا بەرێ ب ھەڤ را یاریا ڤۆلەیبۆلێ کر و ئەینی رۆژێ ژی ب دەھان پێشمەرگە شەھید کرن. پاشێ شەرێ کو سەدەمێن وێ نەناس بێ سەدەم ب داوی بوو. لێ پەکەکێ و ئۆجالان خوە ل دژی دەولەتا ترک ئیسپات کر. د بەردێلا وێ دا ژی دەولەتێ ل ترکیەیێ جەزایێ دارڤەکرنێ ژ ھۆلێ راکر. د ناڤبەرا ترکیا و پەکەکێ دا تێکلیەکا ئەوقاس کوور ھەیە.
دووران کالکان بێ کو سۆرۆمۆر ببیت گۆت ئەم دخوازین ھەولێرێ ئیدارە بکەین. ئەم دێ بەشا ھەڤۆکا کالکان نەگۆتی بێژین. ژ بۆ کو پەکەکە دەولەتا ترک بگەھینیتە سینۆرێن میساقا-مللی ئانکو کەرکووکێ و مووسلێ داخوازا ئیدارا ھەولێر، بارزان و شنگالێ دکەت. سۆزا عەڤدلا ئۆجەلان دایی دەولەتێ کو ترکیایێ بکەتە ھێزا سەرەکە ل رۆژھلاتا ناڤین و ھەیا سالا 2023یێ وان بگھینە خەیالێن وان یێن مێشوویی ئانکو میساقا-مللی.
پێویستە چ کەسەک ب ناکۆکیێن د ناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتا ترک دا نەخاپیت. ژ بۆ مە یا گرنگ نە پرۆپاگەندایە، کریارێن پراکتیکی گرنگن. پەکەکێ پەیمانەک لگەل دەولەتا ترک دا چێکرییە. ژ بۆ پێکانینا ڤێ سۆزێ ئێریشی ھەرێما کوردستانێ دکەت. گۆتنا دووران کالکان یا کو ئەم ھەولێرێ دخوازین، ئەوە کو ھەولێرێ رادەستی ترکان بکەن.
