د دەربارێ دیرۆک و ئەرکا پەکەکێ یا 40 سالی دا، گەلەک خالێن تاری ھەنە کو نەھاتنە رۆنیکرن، راستیا دیرۆکا پەکەکێ دهێت ڤەشارتن، پەکەکە دیرۆکا خوە تەنێ ب گۆتنێن وەک «ژیرییا ئاپۆ یا مەزن، قەھرەمانی، بەرخوەدان و قووربانیدانێ» ڤەدبێژیت، ئەرکا سیاسی یا راستەقینە یا پەکەکێ، چاوانییا دامەزراندنا پەکەکێ و په‌یوه‌ندیێن وێ ل شوونا کو بهێن ئاشکەرا کرن، رێخستن ته‌نێ مینا ئەفسانەیەکێ ڤەدبێژیت.
نە تەنێ پەکەکە، دەولەتا ترک ژی راستیێن دیرۆکا پەکەکێ ڤەدشێریت
نە تەنێ پەکەکە، دەولەتا ترک ژی راستیێن دیرۆکا پەکەکێ ڤەدشێریت، پەکەکێ وەکە رێخستنەکا تەنێ ژ ئالیێ ھێزێن دەرڤە ڤە تێ بکارئانین، نیشان ددەت، دەولەتا ترک ژی په‌یوه‌ندیێن «پەکەکێ – میتێ و دەولەتا کوور» ڤەدشێریت.
گەلەک کەسێن کو د خواستن په‌یوه‌ندیێن ئۆجالان و میتێ لێکۆلین بکه‌ن و ل دامەزراندنا پەکەکێ ڤەکۆلن، راستی گەفان ھاتنە یان ژی ھاتنە کوشتن، ھندەک ژ وان ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە و ھندەک ژی ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ھاتنە ژناڤبرن.
یەک ژ ڤان كه‌سان «ئوگور مومجوو» یەک ژ نڤیسکارێن ناڤدارێن ترکیێ بوو، ئه‌و ل 24 سباتا 1993، ژ بەر بۆمبا کو د ترۆمبێلا وی دا ھاتبوو دانان هات كوشتن، د ناڤبەرا مرنا ئوگور مومجوو و په‌یوه‌ندیێن پەکەکێ و میتێ دا پێوەندییەکا گرنگ ھەبوو، ژ بەر کو بەریا مرنا خوە ب دەمەکێ کێم «مومجوو» گۆتبوو کو د دەستێ وی دا دەلیل و بەلگەیێن مەزن ھەنە کو عەڤدلا ئۆجالان ئەندامێ میتێ یە، هه‌روه‌ها گۆتبوو ئه‌و دێ د دەمەکێ نێزیک دا پرتووکەکێ پارڤەکەت و تێدا دیار که‌ت كانێ عەڤدلا ئۆجالان، چاوا بوویە ئەندامێ میتێ، ئەو دا بازرگانییا تریاکێ ژی زەلال که‌ت، لێ بەری کو ئەو ڤێ یەکێ بکەت ھات کوشتن.
ئوگور مومجوو کی یە؟
ئوگور مومجوو، ل سالا 1942 ل باژارێ «کرشەھرێ» یێ ترکیێ ژ دایکببوو، ئەو کەسەکێ رەوشەنبیر لێکۆلینەر و رۆژنامەڤان بوو، یاسا خواند بوو، ئەم دشێین وی مرۆڤی وەک نەتەوه‌پەرەستەکێ ترک یێ چەپ ب ناڤ بکەین، کەسەکێ زێدە حساب و کتاب نەدکر، لێ تەنێ وی دخواست ترکیا وەک دەولەتەکا مافناس و دادپەروەر بهێتە برێڤەبرن، ژ بۆ کو ترکیه ببیتە دەولەتەکا یاسایی ژ سالا 1972 ناكۆكی ل ناڤبه‌را وی و ده‌وله‌تێ چێبوون، ھەم دەولەت ھەم ژی رێخستنێن ترک رەخنە دکرن، وی نەدخواست باسکێن دەولەتێ یێن ڤەشارتی و تاری ھەبن، وی دخواست دەولەت شەفاف بیت و ل گۆری یاسایێ برێڤە بچیت.
لێ «ئوگور مومجوو» پشتی سالا 1988 ل سەر پرسگرێکا کورد راوەستییا و دیت کو ل پێشییا چارەسەرییا پرسگرێکا کورد ئاستەنگییەک مەزن ھەیە، په‌یوه‌ندیێن مشەخۆری یێن د ناڤبەرا بەشەکێ دەولەتێ و بەشێ دەستھلاتدارێ د ناڤا پەکەکێ دا دیتبوو و گاڤ ب گاڤ وی دەست ب ئاشکەراکرنا ڤان پێوەندییان کربوو.
ب تایبەتی ل سەر پرسگرێکا پەکەکێ راوەستییا و ب لێکۆلینێن خوە دیار کر کو عەڤدلا ئۆجەلان ل سالا 1969 دەما کو هێژان فه‌رمانبه‌ر ل رێڤەبەرییا تۆمارکرنا خانۆبەران ئانكو تاپۆیا ئامەدێ، وی په‌یوه‌ندی ل گەل دەولەتا ترک چێكربوون.
ئوگور مومجوو، یەکەم کەس بوو ئاشکەرا کری كو بابێ ھەڤژینا عەڤدلا ئۆجەلان «کەسیرە یلدرم» ئەندامێ میتێ یە، پشتی ئیفادەیا ئوگور مومجوو، عەڤدلا ئۆجەلان ژی نەچار ما کو بێژیت خەزوورێ من ئەندامێ میتێ یە، ئوگور مومجوو نە ب تەنێ ئەڤە ئاشکەرا کربوو.
ئوگور مومجوو سالەکێ بەری مرنا خوە 330 گۆشه نڤیساندن، 158 گۆتار ژ وان کو د ناڤبەرا 2 سباتا 1992 و 24 چلەیا 1993 دا ھاتنە وەشاندن، ل سەر پەکەکێ و ئاپۆی بوون.
د رۆژێن داویێ یێن سالا 1992 دا گۆتە برایێ خوە یێ مەزن پارێزەر «جەیھان مومجوو» کو ئەو دێ لیستا ناڤێن سیخورێن د ناڤا پەکەکێ دا د پرتووکا خوە یا نوو دا پارڤە کەت.
گۆمانێن ئوگور مومجوو ل سالا 1972 ل سه‌ر ئۆجالان ده‌ستپێكربوون
ئوگور مومجوو لێکۆلین ل سەر عەڤدلا ئۆجەلان دکر، ئەو د بابەتێ ئەندامەتییا عەڤدلا ئۆجەلان یا د میتێ دا گه‌ھشتبوو خالا داویێ، تەنێ بەلگەیەک داوی ما بوو کو «ئوگور مومجوو» دخواست بگه‌هیتێ، ئەو ژی بەلگەیا گرتنا عەڤدلا ئۆجەلان یا 7 نیسانا 1972 بوو. گومانێن «مومجوو» ل سەر عەڤدلا ئۆجەلان ل وی دەمی دەستپێ کرن و وی دخواست په‌یوه‌ندیێن ئاپۆی یێن ل گەل میتێ ل وی دەمی بهێن پشتراست كرن.
ئۆجالان د چالاکییه‌كا فاکۆلتییا زانستێن سیاسی یا ئەنقەرەیێ كو بەلاڤۆک بەلاڤ دکرن ھات گرتن و سزایێ گران بۆ وی هات دەرکرن، لێ بەلێ ئۆجالان ل 30 خزیرانێ داخوازنامەیەک پێشکێش کر، د داخوازنامەیا وی دا ھات گۆتن: «مخابن تاوان دەرحەق من ھاتییە کرن، د پاشەرۆژێ دا دەما کو بوویەر بهێت رۆنیکرن، دێ هێت فێمکرن کو ئەز کەسەکێ بێگونەھم، من ئەزموونا خزیرانێ ووندا کر، د ڤان رۆژێن داویێ دا کو ھەیاما مەھا ئیلۆنێ نێزیک دبیت، ئەز ب رێزداری رادگه‌ھینم کو بەردەوامکرنا گرتنا من دێ ئەنجامێن نەباش ل گەل خوە دا ئینیت، بەدەلڤەکرنا وان دێ زەحمەت بیت، ژ بۆ کو مەغدووریەتا من بەردەوام نەبت، دخوازم ئەڤ رەوشا منا گرتی بهێت ب داوی کرن و هیڤی دکه‌م کو بریارا ئازاد كرنا من بهێته دان«.
ئوگور مومجو، د پرتووکا خوە یا ب ناڤێ «دۆسیایا کورد» دا ڤێ بوویەرێ وه‌ھا ڤەدگێریت: خوەندەکارێ ژ «رحایێ» کو ئەڤ داخوازنامە پێشکێشکری ب ناڤێ عەڤدلا و پاشناڤێ وی ئۆجالان بوو، ناڤێ بابێ وی «عۆمەر» و ناڤێ داییکا وی ژی «ئووڤەیشە»، ئەو ل سالا 1949 دا ل گوندێ «عۆمەرلی» یێ ناڤچەیا «رحایێ» ھاتییە دنیایێ، نها ل ئەنقەرە ل خواندنگەھا زانستێن سیاسی خوەندەکارێ پۆلا یەکەمینە ب ژمارەیا 993، عەڤدلا ئۆجەلان گرتیێ ھەری دلنزم و بێدەنگ یێ ل گرتیگەھا لەشکەری یا «ماماک» یا ئەنقەرەیێ بوو.
مومجوو، دەربارێ ڤێ بوویەرێ دا وه‌ھا دگۆت: «ھات ئیدیعاکرن کو ناڤێ رەمەزان ئۆزجان، ل گەل ناڤێ عەڤدلا ئۆجالان دا ھاتییە تەڤلیھەڤکرن و دۆزگەرێ وی دەمی بریارا بێگونه‌هییا عەڤدلا ئۆجەلان دا، کەسێ کو ئۆجالان ئازاد کری دۆزگەرێ لەشکەری «باق تووگ» بوو.
حه‌فتییه‌كێ به‌ری کوشتنا «ئوگور مومجوو»، وی خوە گه‌ھاندییە «باق تووگ» و خواست بزانیت کا د دۆسیایا ئۆجەلان دا نۆتەک ژ ئالیێ میتێ ڤە ھاتییە شاندن یان نه، دووڤ دا «باق توگ» داخویانی دا چاپەمەنیێ و وه‌ھا گۆت: «من گۆتە مومجوو ئەز دێ ل دۆسیایێن کەڤن بنێرم، ئەز دێ د دەھ رۆژان دا تە ببینم و وێ دۆسیایێ تەسلیمی تە بکه‌م، لێ بەری کو دۆسیایێ ته‌سلیم بكه‌ت، ئەو ھات کوشتن، له‌وما ژی گۆت کو ئەو بەلگە نەگھشتینە دەستێ وی«.
ئەڤ نە تەنێ ئیدیعایا مومجوو بوو، پشتی ئۆجالان ھاتییە بەردان، رێڤەبەرییا زانکۆیێ بریارا دەرکرنا ژ خواندنگەهێ دا ھەموو کەسێن کو بەشداری چالاکیێ بووین، لێ بەلێ ل ئالیێ دی عەڤدلا ئۆجەلان تەنێ سزایێ «شەرمەزارکرنێ» بۆ ھات دەرکرن و خواندنا خوە بەردەوام کر، چما رێڤەبەرییا زانكۆیێ عەڤدلا ئۆجەلان ژ زانكویێ دەرنەئێخست؟
مومجوو د دەربارێ ئۆجەلان دا گومانەک دی ژی ھەبوو، ئەو ژی كانێ بۆچی دەولەتێ هاریكارییا ئۆجالان دكر كو بخوینیت، ل گۆری یاسایێن ترکیێ دەما خوەندەکار دەست ب خواندنێ دکەت ژ بۆ کو هاریکاریێ ژ دەولەتێ وەربگریت دڤێت تەمەنێ وی ژ 21 سالیێ دەرباس نه‌بیت، لێ ئۆجالان 22 سالی بوو، ھەروه‌ھا ھەتا سالا 1984 ژی دەرمالەیێن ب ئۆجەلان دهاتنه دان ب دوماهی نەهاتبوون، ژ بلی ڤێ سەرەرای کو ئۆجالان ژ ئالیێ دەولەتێ ڤە دھات لێگەرین ژی، لێ بەلێ ھەتا 15ێ تەباخێ کو ل سالا 1984 دەست ب تێکۆشینا چەکداری کری، ھێژان ژی ژ زانكۆیێ نەھاتبوو دەرکرن، لێ د تەباخا 1984 دا ئۆجالان ژ زانكۆیێ ھاتە دەریخستن، ب سەر دا ژی، ژ بەر کو عەڤدلا ئۆجەلان قاچاغێ لەشکەری بوو هۆبەیا لەشکەری داخوازا وی دکر لێ زانكۆیێ گوھ نەدا ڤێ داخوازیێ.
چما دەولەت ب وی ره‌نگی ل دووڤ ئۆجەلان نەدچوو؟
ئوگور مومجوو، گومانێن خوە ل گەل ھەر کەسەکێ دا پارڤە دکرن و ئانی زمان کو ئۆجالان زلامێ میتێ یە و وی د ڤێ دەربارێ دا بەلگەیێن گرنگ ھەنە، ئەڤه ھەموو بوو ئەگەر کو ب ڤەکری گەف ل «ئوگور مومجوو» بهێنە کرن.
ھەڤژینا وی «گوولدال مومجوو»، یەک ژ وان گەفان وه‌ھا ڤه‌گێرا: «بەری ئوگور مومجوو بهێته کوشتن، راوێژکارێ میتێ تەومان کۆمان رۆژنامەڤان دەعوەتی بارەگایێ میتێ کرن و ئەو دگێراندن، د وان ده‌مان دا دبێژیته وان ‘یەک ژ وە رۆژنامەڤانان دێ هێته کوشتن’.
ل وی دەمی د چاپه‌مەنیێ دا ژی ڤێ پەیڤێ جھ گرت، گەر راوێژکارێ میتێ بێژیت یەک ژ وە دێ هێت کوشتن، ئەڤ دهێته وێ واتەیێ کو دزانیت دێ کی هێته کوشتن و کی دێ وی کوژیت.
نە تەنێ میتێ گەف ل ئوگور مومجوو دکرن، پەکەکێ ژی د رۆژنامەیا وی دەمی یا ب ناڤێ «ئۆزگور گوندەم» گەف لێ کربوون، ھەڤژینا وی «گوولدال مومجوو» ل سالا 2013 گۆتبوو: وی رۆژەکێ د رۆژنامەیا پەکەکێ یا «ئۆزگور گوندەم» دا گۆتارەک نڤیساند و گۆت: دێ من کوژن.
ژ رۆژنامەڤانێن ناڤدارێن ترکیێ «عەلی سرمەن» ل سەر «مومجوو» وه‌ھا گۆتبوو: «پەیداکرنا کوژەرێن ئوگور موومجو نە ھێسانە، ژ بەر کو ھەر کەس دکاری وی بکوژیت، بەری کو بهێت کوشتن، په‌یوه‌ندییا میتێ، پەکەکێ، عەڤدلا ئۆجەلان لێکۆلین دکر، ئوگور مومجوو ژ دۆزگەرێ وێ دەمێ «باق تووگ» دپرسیت کانێ عەڤدلا ئۆجەلان چاوا د دۆزا «شەفەقێ» دا فەلتی، ژ بەر کو عەڤدلا ئۆجەلان جەزایێ پێویست وەرنەگرت، باق تووگ دبێژیت، دەربارێ وی دا داخوازەک ھاتییە کرن و گۆتییە «ئەو ژ مەیە»، ئوگور دپرسیت گەلۆ د ڤێ مژارێ دا بەلگە ھەنە یان نا، «تووگ» ژی دبێژیت، ‘ئەزێ ببینم، ئەزێ د ھەڤدیتنا خوە یا بهێت دا ژ بۆ تە ئینم». پشتی وێ «ئوگور مومجوو» دهێته کوشتن و ئەو ھەڤدیتن روونه‌دا.
ئوگور مومجوو یێ کو دا په‌یوه‌ندیێن میتێ و ئۆجالان ئاشكه‌را كه‌ت، ل 24ێ چلەیا 1993 دا ب بۆمبەیا د ترۆمبێلا وی دا ھاتبوو دانان ھاتە کوشتن، پشتی کوشتنا وی چالاکیێن مەزن چێبوون، لێ کوژەر نەھاتن دیتن، ھەتا کو دەولەتێ بەلگەیێن ل جھێ بوویەرێ ژی تاری کرن، بەلگەیێن ل جھێ تاوانێ ل شوونا کو پارچەیەک ب یەک بێن ھلدان، ب کۆم ھاتن مالشتن و ھەموو بەلگە چوونە تەنەکا گلێشی دا.
دەولەتێ نەخواست کوژەران ببینیت، «مەھمەت ئاگار» کو وی دەمی رێڤەبەرێ گشتی یێ ئەمنیەتێ و پاشێ ژی بوو وەزیرێ کارێن ناڤخوە، پشتی کوشتنا «ئوگور مومجوو» ب دەمەک کن چوو سەره‌دانا مالا وی، ھەڤژینا وی «گوولدال مومجوو» ئەڤ سەرەدان وه‌ھا نرخاند و گۆت: «ئەو کارەکێ وه‌سایە کو وەک دیوارەکێ یە، گەر ئەم پیچەکێ ژ دیواری بکێشین، دێ دیوار ھەموو سەرمەدا ھلوەشیت» من گۆتە وێ، «ل وی دەمی وی کەڤری ژ دیواری بکێشە.» وێ گۆت، «ئەز نکارم بکێشم دەولەت دووڤ بکوژی نەکەت، ژ بەر کو دەولەت ب خوە بکوژ بوو».
دەولەتێ نەخواست راستییا ئۆجالان ئاشكه‌را بیت
په‌یوه‌ندیێن ئۆجالان و میتێ ھەرده‌م وەکە نهێنی مانە ڤەشارتی، لێ ھەر کەسێ کو سیاسەت و دیرۆکێ ژ نێزیک ڤە دشۆپینیت، ب تایبەتی ژی ھەر کەسێ کو پێڤاژۆیا ئیمرالیێ یا ئۆجالان شۆپاندییە، دزانیت کو په‌یوه‌ندییا ئۆجالان و میتێ نە ڤەشارتی یە، چ جاران راستی ناهێن ڤەشارتن.
