شه‌رێ سالێن نۆتێ یێ په‌كه‌كێ و حكوومه‌تا كوردستانێ چاوا ده‌ستپێكر؟
گه‌له‌ك بوویه‌ر ل په‌ی رزگار بوونا باشوورێ كوردستانێ هاتن ژیان كرن، یێك ژێ شه‌رێ دل ب ئێشێ «كورد و كوردان» ب خوه بوو، شه‌رێ كو ل ده‌ستپێكا سالێن نۆتێ په‌كه‌كێ ل سه‌ر گه‌لێ هێژان ژ خوه‌شیا ئازادیێ تام نه‌كری، فه‌رز كری.
په‌كه‌كێ ب هێرسه‌كا پڕ مه‌زن ل رزگاربوونا هه‌رێما كوردستانێ د نه‌ری، وێ سه‌ركه‌تنا «شۆره‌شا باشوورێ كوردستانێ» قه‌د هه‌زم نه‌كر، لوما ژی هه‌ر د زوو ده ئاسته‌نگی چێكرن و خوه‌ست سه‌ركه‌تنێ بۆ خوه حه‌ساب بكه، ئه‌و وه‌ك هێزه‌كی مێهڤان ته‌ڤنه‌گه‌ریا و داویا داوی حكوومه‌تا بێ ته‌جروبه یا كوردستانێ هه‌ده‌ف كر و ئالا شه‌رێ برا كوژیێ هلدا ژوور.
ب راستی ژی شه‌ری چاوا ده‌ستپێكر؟
سه‌رۆك بارزانی د به‌شا نه‌هه‌مین یا پرتووكا خوه یا ب ناڤێ «بارزانی و ته‌ڤگه‌را رزگاریخوازا كوردستانێ – به‌رگێ 5» باس ل ئیستفزازێن په‌كه‌كێ یێن به‌ریا شه‌ر دكه، هه‌ر وها ب تو ئاوایی په‌كه‌كێ خه‌ته‌ری ل سه‌ر كوردستانێ چێدكر و چاوا ده‌لیڤه دا ده‌ستێ تركیێ كو ب هنجه‌تا په‌كه‌كێ، گه‌فان ل كوردستانا نوو رزگار كری بخوه.
بارزانی د نڤیسینه: «ل ده‌ما خوه تركیێ ئه‌م ره‌خنه كرن و ژ مه ره دگۆ كو هه‌وه مه‌جاله‌كی پر باش ب په‌كه‌كێ دایی یه، لۆما هه‌گه‌ر هوون سینۆره‌كی ژ بۆی په‌كه‌كێ نه‌دانن، ئه‌مێ حه‌ره‌كه‌تێ بكن، ل وێ ده‌مێ تركیه رازی ببوو په‌كه‌كه ل هه‌رێما كوردستانێ بمینه و چالاكیێن سیاسی ئه‌نجام بده، لێ رازی نه‌بوو كو چالاكیێن له‌شكه‌ری ل تركیێ ئه‌نجام بده».
سه‌رۆك بارزانی و جه‌لال تاله‌بانی، ل ته‌باخا 1992یان سه‌ردانا ئه‌نقه‌ره‌یێ كرن، د جڤینان ده تركیێ راسته‌راست ژێ ره گۆتن كو هه‌گه‌ر هوون پێشیێ ل په‌كه‌كێ نه‌گرن، ئه‌مێ بنگه‌ها ئه‌نجه‌ریلكێ ب روویێ هێزێن ناڤنه‌ته‌وی یێن كو كوردستانێ ل گۆری بریارا ئه‌نجوومه‌تا ئه‌وله‌هیا ناڤنه‌ته‌وی دپارێزن قه‌پات بكن، تركیێ ئه‌ڤ یێك وه‌كه گه‌ف بكارئانی، ژ به‌ر كو نه‌مانا ئه‌نجه‌رلیكێ دهێته وێ واته‌یێ كو بریارا «دژه فرینێ» یا پاراستنا باشوورێ كوردستانێ ب هێسانی نه‌یێ جی ب جی كرن، ب گۆتنه دن ئێدی كوردێن باشوور وێ جاره‌كه دن بكه‌ڤن به‌ر ره‌حما ئێریش و قه‌تلعامێن ره‌ژیما سه‌ددام.
ته‌ڤی ڤێ ئامه‌ریكییان ژی ل وێ ده‌مێ ژ بارزانی ره گۆتن كو پێویسته حه‌ساسیا تركیێ ل به‌ر چاڤ بێ گرتن، ژ به‌ر كو ئه‌نجه‌رلیك نه‌به، نه‌هێسانه ئه‌ركێن پاراستنا باشوور بێن ئه‌نجام دایین.
بارزانی د پرتووكا خوه دا ووسا باس ل هه‌ولێن خوه یێن رازیكرنا په‌كه‌كێ دكه:
«هه‌ولێن مه‌زن ل گه‌ل په‌كه‌كێ هاتن دایین، ژ بۆ كو ره‌وشا باشوورێ كوردستانێ ل به‌ر چاڤ بگرن، چالاكیێن له‌شكه‌ری ئه‌نجام نه‌دن و ژ سینۆران دوور بكه‌ڤن، لێبه‌لێ په‌كه‌كه ب تو ئاوایه‌كی رازی نه‌بوو و گوهـ نه‌دا تو تشته‌كێ».
كێ ل ده‌هۆلا شه‌ر خست؟
سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ، ل وێ ده‌مێ ده‌ڤ ژ هه‌ولێن رازیكرنا په‌كه‌كێ به‌رنه‌دا، ته‌ڤی كو په‌كه‌كێ ل ده‌هۆلا شه‌ر دخست، ل 27 ئیلۆنا 1992ێ پۆلیتبیرۆیێن په‌ده‌كێ و یه‌نه‌كێ جڤیان و د حزوورا مام جه‌لال تاله‌بانی ده، ئه‌ڤ بریار هاتن گرتن:
پارلمه‌نتۆ و حكوومه‌تا كوردستانێ، د زوو ده هه‌می پارتیێن كوردستانی ڤه‌خوینن و خه‌ته‌ریا په‌كه‌كێ یا ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ، ئانالیزه بكن ژ بۆ كو چاره‌سه‌ریه‌ك ئاشتیانه بێ دیتن.
نه‌وشێروان مسته‌فا ژ بۆ سه‌ردانا خاكوركێ و جڤینا ل گه‌ل رێڤه‌بریا په‌كه‌كێ بێ ئه‌ركدار كرن كو ژ وان ره ببێژه: ئێدی ره‌فتارێن وه ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ بوونه خه‌ته‌ری.
پشتره ب ڤه‌خوه‌ندنا پارلمه‌نتۆیێ و حكوومه‌تێ، جڤینه‌كه به‌رفه‌ره‌هـ ل باره‌گه‌ها پارلمه‌نتۆیێ هات ساز كرن و ئه‌ڤ ئالی تێ ده حازر بوون:
ژ باشوور: په‌ده‌كه، یه‌نه‌كه، حیزبا شیۆعی، یه‌كگرتن، زه‌حمه‌تكێش و ته‌ڤگه‌را ده‌مۆكرات یا ئاشووری.
ژ رۆژهلات: حدكا، كۆمه‌له و یه‌كیتیا شۆره‌شگه‌رێن كوردستانێ.
ژ باكور: په‌ده‌كه، یه‌كبوون، كاوه، ڤه‌ژین و پارتیا رزگاری.
د جڤینێ ده ته‌ڤ ئالیان پشتگری ژ بۆی هه‌ولێن پارلمه‌نتۆ و حكوومه‌تا كوردستانێ دیار كرن، نیگه‌رانیا خوه ژی ده‌ربارێ ره‌فتارێن په‌كه‌كێ ل هه‌رێما كوردستانی ئانین زمان، هه‌موه‌خت ڤان ئالیان خوه‌ست پێشی ل شه‌رێ براكوژیێ بێ گرتن، سه‌رۆك بارزانی ژی د پرتووكا خوه ده نڤیساندیه: «ئه‌ڤ داخوازا مه‌ژی بوو».
نه‌وشێروان مسته‌فا كی وه‌كه دیل پێش عوسمان ئۆجالان ڤه دا ده‌ستێ په‌كه‌كێ؟
ل به‌ر رۆناهیا جڤینا پارلمه‌نتۆیێ، بریار هات گرتن كو شانده‌ك سه‌ردانا په‌كه‌كێ بكه، «حدكا و كۆمه‌له» بۆ ڤێ هاتن ئه‌ركدار كرن.
بارزانی دبێژه: «لێبه‌لێ مخابن په‌كه‌كێ تو حه‌ساب ژ بۆی تو كه‌سی نه‌كر، پشتره و ژ بۆی جڤینا ل گه‌ل رێڤه‌بریا په‌كه‌كێ هه‌ر یێك محه‌مه‌د پێنجوینی و نه‌وشێروان مسته‌فا، سه‌ردانا مجێسرا نێزی سیده‌كانێ كرن، بریاربوو په‌كه‌كه عوسمان ئۆجالان یێ برایێ عه‌بدوللا ئۆجالان بشینه وی جیهی، ب مه‌رجێ وێ كو هنه‌ك ژ ئه‌ندامێن سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ وه‌كه دیل ل جه‌م په‌كه‌كێ بمینن هه‌یا ده‌ما ڤه‌گه‌را عوسمان».
نه‌وشێروان مسته‌فا، ئه‌ڤ داخوازییا په‌كه‌كێ قه‌بوول كر و هه‌ر یێن ژ «مام رۆسته‌م و حامد حاجی غالی و شێخ تارق» شاندن جه‌م په‌كه‌كێ، پشتره عوسمان ئۆجالان كه‌ته رێ لێ ل نێزی مجێسرێ سه‌كنی و جار دن ڤه‌گه‌ری، جڤین نه‌هات ل دارخستن، سه‌ده‌مێن ڤه‌گه‌رینا عوسمان نه‌هاتن زانین، لێ تشتا كو هاتیه زانین ئه‌ڤ بوو كو ڤان هه‌ولێن نه‌وشێران مسته‌فا تو كاریگه‌ری ل ره‌فتارێن په‌كه‌كێ نه‌كر.
ته‌ڤی هه‌ولێن ئاشتیێ یێن سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ بۆ بابه‌تا په‌كه‌كێ، حازریێن له‌شكه‌ری ژی دهاتن ئه‌نجام دایین، ئه‌ڤ حازری ژ بۆی وێ یه‌كێ بوون هه‌گه‌ر په‌كه‌كه گوهداریا هه‌ولێن ئاشتیێ نه‌كه، ب هێزێ سینۆره‌ك بۆ وه‌ره دانین، پلان ب ڤی ئاوایی بوون:
فه‌رماندارێتی و رێبه‌رتیا ئه‌نیا خاكوركێ: حه‌مید ئه‌فه‌ندی، مسته‌فا چاوره‌ش و مامۆستا به‌كر.
فه‌رماندارێتی و رێبه‌رتیا ئه‌نیا بادینان: فازل میرانی و حه‌سه‌ن كوێستانی.
سه‌رۆك بارزانی د پرتووكا خوه ده بوویه‌رێن پاش هه‌ولێن ئاشتیێ ب ڤی ئاوایی نڤیساندنه:
ب مخابنی ڤه، كه‌شوهه‌وایه‌ك ووسا ده‌ركه‌ت كو بێهتر بێهنا شه‌ر دكر، ره‌وش مینا به‌رمیله‌كه بارووتێ بوو كو ب كێمترین ئاگری بێ ته‌قاندن، مخابن ل ناڤه‌راستا مه‌ها چریا یه‌كه‌م یا سالا 1992ێ شه‌ری قه‌ومی، ئه‌ول پێشمه‌رگه‌هان تو حه‌سابه‌ك بۆ په‌كه‌كێ نه‌دكر و ب چاڤه‌ك كێم ل وان دنه‌ری، لۆما زرارێن مه‌زن خوارن، پشتره پلانێن شه‌ر هاتن چێكرن و ل داویێ كۆسره‌ت ره‌سوول هات سپارتن و سه‌ردانا خاكوركێ كر، پاش ده‌رباسبوونا دو هه‌فته‌یان په‌كه‌كه شكه‌ست و راگهاند كو ئه‌و ئاماده‌نه ته‌سلیم ببن.
پشتره په‌یمان چێبوو و ئه‌ڤ بریارێن پێویست هاتن گرتن:
پێویسته په‌كه‌كه خاكوركێ بجیهـ بهێله و ل ناڤچه‌یا زه‌لێ یا سینۆرێ ئیرانێ بمینن.
ل بادینانێ ژی ل تو ناڤچه‌یه‌كێ نه‌مینن و ته‌نێ ل وان نوقته‌یان یێن كو ژ بۆی وان تێن ده‌ستنیشان كرن.
یه‌نه‌كێ چاوا ئه‌ڤ یێك ژ بۆ ره‌شكرنا په‌ده‌كێ ئیستیسمار كر؟
هه‌یا راگهاندنا په‌كه‌كێ بۆ هه‌لوه‌ستا ته‌سلیمبوونێ، ره‌وش د به‌رژه‌وه‌ندییا سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ ده برێڤه‌دچوو، لێ به‌لێ بریارێن كو ل دژی په‌كه‌كێ هاتنه گرتن، ژ هێلا په‌كه‌كێ ڤه هاتن شكاندن و یه‌نه‌كێ ژی رێككه‌فتن شكاند و مه‌حكوومی بریاران نه‌بوو، یه‌نه‌كێ خوه‌ست ڤی شه‌ری ووسا نیشان بده كو په‌ده‌كێ شه‌ر پێ خوه‌شه و ئاگرێ شه‌ر هه‌ر په‌ده‌كه خوه‌ش دكه.
پاش ڤان بوویه‌ران و ل رۆژا 29 كانوونا یه‌كه‌م یا سالا 1993ێ عوسمان ئۆجالان و سێ كه‌سێن دن ب ناڤێن «وه‌یسی، سوعاد و یاسین»، سه‌ردانا سه‌رۆك بارزانی كرن، د جڤینێ ده وان پووشمانیا خوه و رێخستنا خوه ژ ده‌ستپێكرنا شه‌ری ل دژی حكوومه‌تا كوردستانێ دیار كر، هه‌ر وها وان ئاماده‌هی ژ بۆی هه‌ر جوره هه‌ڤئاهه‌نگیه‌كا كو ل جه‌م په‌ده‌كێ گونجاو به دیار كرن، هه‌ر یێك ژ «فازل میرانی، كه‌ریم شنگال و عزه‌ددین به‌رواری» د ڤێ جڤێنێ ده روونشتی بوون و ب ڤی ئاوایی به‌رسڤا په‌كه‌كێ هات دایین: «به‌را باس ل تو هه‌ڤئاهه‌نگیان وه‌ره كرن، پێویسته هوون ره‌فتارێن خوه ب گوهه‌رینن، پشتره ئه‌مێ هه‌ڤئاهه‌نگیێ و چێكرنا په‌یمانان نیقاش بكن».
لێ به‌لێ پاش ده‌رباسبوونا ده‌مه‌كه كن، په‌كه‌كه دیسا ڤه‌گه‌ری ئیستفزاز و شه‌رفرۆشیا خوه یا ل دژی گه‌ل و حكوومه‌تا باشوورێ كوردستانێ.
په‌كه‌كه ژ رۆژا كو كه‌تیه د باشوورێ كوردستانێ ده، ئه‌ول ب ره‌ژیما سه‌دام ره و پشتره ب ئالیكاریا ئیرانێ، تم ئاسته‌نگی ژ بۆ كوردێن ڤێ په‌رچه‌یا وه‌لات چێكرنه، ئه‌و بوو سه‌ده‌ما رێشتنا خوینا ب سه‌ده‌هان پێشمه‌رگه‌هان و سڤیلان، زارۆك و كه‌چ ره‌ڤاندنه و باج ژ شێنیان دسته‌ندن، گوندێن باشوور كاڤل و وێران كرن، شه‌رێ كو ل داویا سالا 1992ێ دایه ده‌ستپێكرن، نه شه‌رێ یێكه‌م و نه یێ داویێ بوو كو ب كوردێن باشوور دفرۆشه، شه‌رفرۆشیا ڤێ رێخستنا كو نها بوویه به‌شه‌كی «میحوه‌رێ مقاوه‌مێ» ل دژی كورد و كوردستانێ هه‌یا رۆژا مه یا ئیرۆ ده‌وام دكه.
