دەما مرۆڤ ل ناڤا کۆم، مەزهەب و پێکهاتەیێن کو د دیرۆکێ دا خوە وەکه تەڤگەرێن باوەرمەندی یێن مەزن نیشان دانە دنێریت، ئەو خراببوونا مەزن یا کو د ناڤا وان دا هه‌یه یەکسەر تێ دیتن، ب تایبەتی ژی د ناڤا تەریقه‌ت، کۆم و رێخستنێن کو ژیانا زاینده‌یی «جنسی» تێدا قەدەغەیە، خرابوونه‌كا مەزن هەیە. هه‌ر چه‌ند په‌یوه‌ندیێن سكسی قەدەغە بن، ب وێ قه‌ده‌رێ خرابوونا ناڤخوه‌یی زێدە و کوور دبیت. ئەڤ «قاعیده» شاشیێ قه‌بوول ناكه‌ت.
پاپا فرانسیس، رێبەرێ رۆحانییێ کاتۆلیکان و سەرۆکێ ڤاتیکانێ، د نیسانا بۆری دا ژ بەر مژارا ده‌ستدرێژییا بەرێ یا ل سەر زارۆکێن که‌نه‌دایێ ل هنه‌ك ژ خواندنگه‌هێن گرێدایی دێرا کاتۆلیک، داخوازا لێبۆرین و عه‌فۆیێ خواست، ئەڤ دێرا کاتۆلیکان یا کو په‌یوه‌ندیێن سكسی گونەهـ و قەدەغە کرین، ب دەهان كه‌یسێن هاوره‌گه‌زبازی و لەزبیەنی تێدا دەرکەتن و ئه‌ڤ یه‌ك بوو سەبەبێ کوشتنێ و ده‌هان جینایه‌تێن دی.
دیسا د ڤان چەند رۆژێن بۆری دە ل ترکیێ د جه‌ماعه‌تا «ئیسماعیل ئاغای» دا زەواجا زارۆکەکا 6 سالی بۆ مێرەکێ 29 سالی كارڤه‌دانه‌كا مەزن ل سەر وژدانا مرۆڤان کر.
ل جهێن کو په‌یوه‌ندیێن سكسی ب ئاوایەکێ خوەزایی نه‌هێنه ژیان كرن، ل جهێن کو مرۆڤ وەکە ئاموورەکێ سازیێ دهێنه دیتن و چ مافێن وان ل سەر بەدەنا وان نە نه‌بیت، د وان پێکهاتەیان دا هەرده‌م خرابوونه‌كا مەزن دهێته ژیان كرن، یەک ژ ڤان پێکهاته‌یان ژی په‌كه‌كه یه.
پرسگرێکا ژنێ یا کو په‌كه‌كه ب پەسنداری و سەربلندی قالا وێ دکەت مەسەلەیا ژنێ یە، لێ د ناڤا په‌كه‌كێ دا «ژن قادا هەری قه‌ده‌غە و تاری» یە، دەما مرۆڤ ژ دەرڤە لێ دنێریت، ژنێن په‌كه‌كێ «ب خوە باوەر، وێره‌ك، ئازادیخواز و ژ ئاستا هەموو ژنان بلندتر»، دبینیت، لێبەلێ تشتێ کو هوون ژ دوور ڤە دبینن، تەنێ لایێ دیارێ چیایێ جه‌مه‌دێ یه، د راستیێ دا ژنێن په‌كه‌كێ د ناڤا زەخت و شۆكه‌كا پڕ گران دا دژین.
مخابن ئەڤ رەوشا شۆكێ یا کو ژن د ناڤا په‌كه‌كێ دا تێدا دژین، د ئاستا پێدڤی دا نەهاتیە نرخاندن، رەوشێن کو دەم ب دەم د چاپەمەنیێ دا دهێنه دیتن وه‌كی په‌یوه‌ندیێن ژن و مێران، ژنێن دوگیان و دەروونییا وان و هتد، ب بەرفرەهی نەهاتیە دیتن و نیقاشکرن، ئەڤ مژار ب دسپلینەکا توند دهێته ڤەشارتن.
بەرییا هەر تشتی په‌كه‌كێ بەدەنا ژنێ دیل گرتی یە، ژنێن په‌كه‌كه‌یی یێن کو ژ بۆ هەموو ژنێن جیهانێ بانگا ئازادیێ دکه‌ن نه‌شێن ل سەر بەدەنا خوە خودان بریار، ئیرادە و مافدار بن، د په‌كه‌كێ دا تراژیدییا هەره مەزن ئه‌وه كو په‌یوه‌ندیێن سكسی تاوانه، مافێ ژنێ یێ داییکبوونێ هاتییە دەستەسەرکرن و گەلەک بوویەرێن تراژیدی رۆژانە دەردکەڤن، بێدادوەرییەکا مەزن ل سەر ژنێ دهێته سەپاندن.
ئەم ئه‌ڤرۆ دێ سه‌رهاتییه‌كا راست و د ناڤا په‌كه‌كێ دا قه‌ده‌غە بێژین، چیرۆکا فەرماندارێ ناڤدار یێ په‌كه‌كێ و چیرۆکا هەردو بێریتانان: «بێریتان مێردین و بێریتان دێرسم».
چیرۆک و تراژەدییا قووربانییان
دەما کو هوون دەست ب خواندنا ڤێ چیرۆکێ دكه‌ن، هندەک دێ یەکسەر بێژن ئەڤه دره‌وه، ئیفترائە، ب تایبەتی ئاپۆچی دێ یەکسەر بێژن ئه‌وێن ئەڤە نڤیسی ئەندامێن میتێ نە، نەهەوجەیی ڤان هزرانه نه ب كورمانجی ب ئارامی ڤێ نڤیسێ بخوینن و تراژیدییا ژنان ببینن، كانێ چاوا ژ بۆ سیاسەتا ناڤخوەیی ژن دبنه قوربانیێن مێران.
بێریتان مێردین (ج.ا) ژنا جوان یا پرچ سۆرە، ل سالا 1999ێ تەڤلی ناڤا رەفێن په‌كه‌كێ بوو، د ناڤا كارێن راگه‌هاندنێ یێن هه‌په‌گێ دا جهێ خوه كر، کەسەکا زیرەک، جوان و داینامیکی بوو، گەلەک فەرماندارێن په‌كه‌كێ ل دۆرا وێ دزڤرین و دخواستن نێزیكی بێریتانێ ببن، هندەک ژ وان ب هەستیارێ هندەک ژ وان ژی ژ بۆ بەرژەوەندیێن خوه د خواستن مفای ژ وێ ببینن، یەک ژ وان ژی فەرماندارێ گشتییێ هه‌په‌گێ باهۆز ئەردال بوو.
باهۆز ئەردال، ل سالا 2005ێ فەرماندارێ بریارگەها لەشکەری یا هه‌په‌گێ بوو، وی ب شەڤ ل سەر ئینتەرنێتێ په‌یوه‌ندی ب شانەیێن باژارێن باکور دكر، ژ بۆ ڤی کاری ژی د ناڤا سازییا راگه‌هاندنا هه‌په‌گێ دا ژووره‌كا تایبەت چێکر بوو، باهۆز ڤی كارێ ڤەشارتی و تایبەت ددەته بێریتان مێردینێ، ب ڤی ئاوایی په‌یوه‌ندییا وان بێی کو بالا كه‌سێ ل سه‌ر وان بیت، پێشدكه‌ڤیت.
ل گۆری گۆتنێن بێریتانێ و هەڤالێن وێ، د دەستپێکێ دا بێریتان ب په‌یوه‌ندییا خوه یا ل گه‌ل باهۆز ئەردال كه‌یفخۆش بوو، لێ ل گه‌ل بۆرینا ده‌می په‌یوه‌ندییا بهێز و کوورتر خویا دكه‌ت.
بێریتانا پرچ سۆر بوو قوربانا رووتبا باهۆز ئەردالی
گه‌نجێ ب ناڤێ «مه‌زلووم کۆزلووک» دبینیت کو تێكهه‌لییه‌كا «جنسی» د ناڤبه‌را وان دا هه‌یه، له‌وما راپۆرته‌كێ بۆ دووران کالکان دنڤیسیت، لێ دووران کالکان قەد دەنگێ خوە ناکەت، مه‌زلووم زانی کو دووران كالكان، باهۆز ئەردالی رەخنە ناكه‌ت، ده‌رئه‌نجام مه‌زلووم بۆ زاگرۆسێ دهێته ڤه‌گوهاستن هه‌ر چه‌نده كو وی نه‌خۆشییه‌كا گه‌له‌ك گران هه‌بوو و ل وێرێ ژ به‌ر نه‌خۆشیێ ژیانا خوه ژ ده‌ست دا.
په‌یوه‌ندییا بێریتان و باهۆز پێشدکەڤیت، کەس نه‌شێت مایتێكرنێ بكه‌ت، د وی دەمی دا فەرماندارییا ناڤەندی یا هه‌په‌گێ هەموویان تێكهه‌لی ل گه‌ل ژنان هەبوون، تێكهه‌لیێن باهۆز و بێریتان مێردینێ، یێت ئامەد مەلازگیر و هێزل ئەنقەرێ ژی ب هەمان رەنگی بوون ژ بەر ڤێ یەکێ، د ڤان په‌یوه‌ندییان دا هەموو رێڤەبەری د رێككه‌فتنه‌كا زمنی دا بوو.
لێ په‌یوه‌ندیێن باهۆزا ل گه‌ل بێریتانێ نه ئەڤینی بوو، په‌یوه‌ندییا تێرکرنا «جنسی» بوو، چه‌ند پاشتر بوو بێریتانێ ددیت كو په‌یوه‌ندییا وێ یا ل گه‌ل باهۆز زێده‌تر تێرکرنا جنسی و ژ به‌ر ڤێ باهۆز نێزیكی وێ دبیت، سه‌ره‌رای ڤێ هەڤالێن وێ یێن ل دۆرا وێ ژی زێدە ره‌خنه ل وێ دگرتن، له‌وما وێ ب پێدڤی دیت ژ مه‌یدانا بریارگه‌ها هه‌په‌گێ دوور بكه‌ڤیت ئه‌و بوو داخوازا ڤه‌گوهاستن و گوهارتنا كارێ خو ژ كارێ راگه‌هاندنێ بۆ مه‌یدانا شه‌ر كر، وێ راپۆرته‌ك دا دووران كالكانی و تێدا داخواز كر كو بله‌ز بهێته ڤه‌گوهاستن، دووران كالكان ئاگه‌هـ ژ په‌یوه‌ندیێن وێ و باهۆز هه‌بوون له‌وما ژی وی ده‌ملده‌ست پێشنیارا وێ قه‌بوول كر و ئه‌و بۆ هه‌رێما زاگرۆسێ هات ڤه‌گوهاستن.
د ناڤا په‌كه‌كێ دا ژی جهـ ڤەگوهاستن جاران وەکە سزا دهێته سەپاندن جاران ژی کەسەکێ ب کێری شەری نەهێت تنێ ژ بۆ كو بهێته کوشتن بۆ مه‌یدانێن شه‌رێ دژوار دهێنه ڤه‌گوهاستن.
رێخستنێن ژنان یێن په‌كه‌كێ کو ب ئدیعایا رزگارکرنا ژنێن جیهانێ خوە پێناسە دکه‌ن، لێ نه‌شیان بێریتانێ رزگار بکه‌ن
تشتێ كو هاتیه سەرێ بێریتانێ ژی وه‌سا بوو: بێریتان ژ زاگرۆسێ بۆ ئه‌ركێن جه‌بهێ گەوەرێ دهێته رێکرن، ئانكۆ، ژ بۆ كو چ گومان ل سەر ناڤێ باهۆز چێنه‌بن، بێریتان ژ بەر چاڤان دهێته دوورئێخستن، بێریتان ژ بۆ باهۆز هات قووربانی کرن.
بێریتان د ناڤا زه‌خت و گڤاشه‌كا رۆحی دا د فه‌تسیت و تووشی ئێشا پەنچەشێرێ دبیت، ئه‌و دخوازیت بچیته دختۆری، لێ رێڤەبەرییا ده‌ڤه‌رێ یا په‌كه‌كێ وه‌سا هزر دكه‌ت كو بێریتان یا ب دوگیانه و رێكێ ناده‌نێ سه‌ره‌دانا دختۆری ل كه‌مپا مه‌خموورێ بكه‌ت، پشتی ئێشا وێ گران دبیت، بێریتانێ د هنێرنه باژارێ وانێ، پشتی کۆنترۆلا وێ دهێته كرن، دیار دبیت ئەو تووشی پەنچەشێرا گه‌ده‌ی بوویە، د وێ رەوشا خراب خراب دا ژی ئەو ل وانێ دهێته گرتن و بێریتان دکەڤیتە زیندانێ.
بێریتان بوو قوربانی، باهۆز ئەردال ژی هه‌ر وەکە کو وی ژیانا ژنەکێ خراب نەکری، هەر رۆژ ل تەلەڤیزیۆنێ ده‌ردكه‌ڤیت و بانگاوازییا کچ و كوڕێن کوردان دکه‌ت، ل ئالیێ دی رێڤەبەرییا ژنان یا په‌كه‌كێ ڤان کریارێن باهۆز ئەردالی پاشگوهـ دکەت و ناخوازیت ببینیت، تەڤگەرێن ژنان یێن په‌كه‌كێ؛PAJK, KJB و هتد، کو دبێژن ئەم دێ هەموو ژنان رزگار كه‌ین، نه‌شیان بێریتانا ل بن گوهێ خوە رزگار بکه‌ن و نه‌شیان چ لێپرسینه‌كێ ژی ل گه‌ل باهۆز ئەردالی بكه‌ن.
ژ بێریتانا پرچ سۆر هەتا بێریتانا پرچ سپی
باهۆز ئەردال پاشی ژی قەد ژ ژیانا خوە یا ئەڤینداریێ دوور ناکەڤیت، ژ بەر کو باهۆز ئەردال دیتیە کو پشتی ئالۆزیێن ناڤخوه‌یی یێن په‌كه‌كێ ئەو چ بکەت ژی وی ژ چاڤان دەرنائێخن، کارێن باهۆز یێن نەباش ژی وەکە خه‌رجیێن دارایی، ژیانا وی یا تایبەت و جنسی ناكه‌ڤیته د رۆژەڤا په‌كه‌كێ دا، باهۆز ئەردال خوە وەک میراتگرێ گرووپا په‌كه‌كێ یا ئەنقەرێ دبینیت، ئەڤ کەسێن کو ژیێ وان گه‌هشتییه 70 سالیێ، ل داویێ هەوجەیی چەند ناڤێن جوانێن په‌كه‌كێ نە، د ناڤ ڤان ناڤان دا یێ هەره دیار باهۆزە، ژ بەر ڤێ سەدەمێ ژ سالێن 2000ێ و باهۆز ل گه‌ل گەلەک ژنان په‌یوه‌ندیێن «ل گۆری په‌كه‌كێ قه‌ده‌غە» چێكرن لێ کەسێ نه‌شیا لێپرسینێ ل گه‌ل وی بكه‌ت، د ڤان په‌یوه‌ندییان دا ژن هاتنه قوربانیکرن، باهۆز ژی ل سەر زه‌یفه‌یا خوه دمینیت.
ل رۆژئاڤا ژی په‌یوه‌ندییه‌كا ب ڤی رەنگی هاته ژیان كرن، بێریتان دێرسم «له‌میعا گۆلتەکین» یەک ژ ناڤێن ناسکری یێن په‌كه‌كێ یە، رێخستنێ ژ بەر نەخۆشیا دلی ئه‌و هنارتبوو رۆژئاڤا كوردستانێ، ل رۆژئاڤا بێریتان ژ بەر ئه‌گه‌رێن ئەولەهیێ ل جهێن ڤەشارتی دمینیت، هه‌ر چه‌ند کو بێریتان دێرسم و باهۆز ژ دەستپێکا سالێن 2000ێ جاران د سەردەمێن ناکۆک دا دەرباس دبوون، لێ ب راستی هەردو رێڤەبەرێن یه‌ژا-ستارێ یێن بەرێ «بێریتان دێرسم و رەنگین مێردین» ل سەر «کا دێ باهۆز بۆ کێ بیت» د ناڤبەرا وان دا ناکۆکی دەردکەتن، وی دەمی و د ڤی شەرێ سەرا باهۆز دا، رەنگین بۆتان ب سەر کەت، بێریتان ژ ڤێ پێشبرکبێ هاتە ده‌رێخستن.
لێ دەم دەرباس بوو ڤێ جارێ په‌یوه‌ندییه‌كا پێشکەتی یا بێریتان و باهۆزی دەستپێکر، شەرڤانەکێ پاساوانێ باهۆزی ب یێ ناڤێ «عه‌گید» ب چاڤێن خوە دیت کو «باهۆز و بێریتان» یێ «جنسی» دكه‌ن، حێبه‌تی دمینیت و پشترە ب رێیا «واتسئاپێ» راپۆرته‌كێ بۆ رێڤەبەرێن یه‌په‌گێ یێن ب ناڤێ «عه‌لی عارف و رۆژهات ته‌توان» دهنێریت و تشتێ کو وی دیتییە ب فەرمی دگه‌هینیته وان.
پاشێ، هەڤالەکێ نێزیکێ «عه‌گیدی» دبێژیتێ: «تە باش نەکریە کو ڤێ یەکێ ئاشکەرا دكه‌ی، دێ باهۆز تە كوژیت یا هەره باش ئه‌وه تو خوە بپارێزی».
عه‌گید ب هشیاریێ و ل گه‌ل بوویەرا کو دیتیە ژ په‌كه‌كێ ڤه‌دقه‌تیت، پاشی رۆژهات و عارف راپۆرتێن كو عه‌گیدی بۆ وان هنارتبوون، دگه‌هینن سه‌بری ئۆك به‌رپرسێ په‌كه‌كێ یێ رۆژئاڤا كوردستانێ.
سه‌بری ئۆک ڤێ رەوشێ بۆ جەمیل بایک ڤه‌دگوهێزیت، ده‌رئه‌نجام بێریتان ب به‌هانه‌یا هەڤدیتنێ دکێشنه گاره‌ی و ل وێرێ دهێلن، جەمیل بایک داخوازێ ژ رێخستنا ژنان یا په‌كه‌كێ پاژكێ دخوازیت كو بێریتانێ ب توندی هشیار بكه‌ن.
بێریتان یەک ژ ناڤێن ناسیار یێن په‌كه‌كێ یە، ئاكنجییا ئه‌ورۆپایێ بوو، ژ ئالیێ خه‌لكێ دێرسمێ ڤە باش دهێته نیاسین، بەرێ ل سالا 1997-1999ێ ل پارێزگه‌ها دەرسمێ رێڤەبەری کرییە، ل سالا 2007 بوو رێڤەبەرا پاژکێ، هەروه‌ها ئەو دۆتماما «محه‌مه‌د بەدری گولتەکین»ێ ئەندامێ ئەرگەنەکۆنێ یه کو ب سالان هه‌ڤالینییا دۆغۆ پەرینچەک كریه، ژ بەر ڤان سەدەمان په‌كه‌كە ب هشیاری سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل بێریتان دێرسمێ دكه‌ت، وێ نارێکه‌نه دەڤەرێن نێزیکی باژاران دا کو ژ په‌كه‌كێ ڤەنەقەتیت، ئاستا ئەرکا وێ دهێته نزم كرن لێ سزایێن توند ل سەر وێ ناهێنه سەپاندن، د ئاستەکێ نزم یێ باسكێ ژنان یێن هه‌په‌گێ دا دهێته ئه‌ركدار كرن.
تەڤگەرا ژنان یا په‌كه‌كێ،PAJK, KJB و پێکهاتەیێن دی یێن کو دبێژن ئەم دێ هەموو ژنێن جیهانێ ئازاد كه‌ین، ل گۆری ره‌گەزێن جڤاکی یێن هەری رۆژ رەخنە دکه‌ن، پاشڤەماییتر دژین، نه‌شێن رێ ل بەر باهۆز بگرن کو ژنان وەکە ئاموورەکێ سێكسی بکار دئینیت، د سه‌ر هەموو خرابیێن باهۆز ژی، دیسان ژن دهێنه توهمه‌تبار كرن، ناڤێ ژنان ب خرابی دهێته گۆتن.
مژارەکا پڕ بەرفرەهە. د ده‌مێن پێش مه دا ئەم دێ ل سەر «د ناڤا په‌كه‌كێ دا ژنبوون چی یە؟» دیرۆکا وێ دێ نڤیسان به‌لاڤ كه‌ین، ئەڤ ده‌ستدرێژیێن سه‌ر ژنێ یێن کو ل دەردۆرا باهۆز ئەردال پێش کەتین، وەکە دەستپێکەکێ مە نڤیساند، د ناڤا په‌كه‌كێ دە قرێژی و خرابییا ژن و مێران د چ ئاستێ دایە ئەم دێ ئاشكه‌را كه‌ین، د ناڤا رێخستنا په‌كه‌كێ دا ژن د بن زەخت و شۆكێن گران دا دژین.
