ل رۆژھلاتا ناڤین گەشەدانێن دیرۆکی یێن کو ب سالانە نەھاتنە دیتن، پێک تێن. و ئەڤ گەشەدان ترکیەیا کو نھا ل سەر ھلبژارتنان دسەکنە، ھەم د سیاسەتا ھوندر و دەرڤە و ھەم ژی د وارێ ئەولەھییێ دە تینە بەر کێشەیێن نوو. عەرەبستانا سعوودی و ئیرانێ ل ھەڤ کرن کو ب ناڤبەینکارییا چینێ تێکلییێن دیپلۆماتیک ژ نوو ڤە ساز بکن. ڤێ پێشڤەچوونێ ژی ژ بۆ ئاساییکرنا پەیوەندیێن ب رێژیما ئەسەد رە ھێزەک مەزن دا گاڤێن وەلاتێن عەرەبی. وەلاتێن وەک عەرەبستانا سعوودی، ئیمارات و مسر، کو ب سالانە ل رۆژھلاتا ناڤین ھەڤالبەندێن سەرەکی یێن ئامەریکایێ نە، ژ ڤەکشینا رێڤەبەرییا واشنگتۆنێ ژ ھەرێمێ، وەک کو ل ئەفغانستانێ کری، نیگەرانن و باش نابینن کو پشتگرییێ بکن. پسپۆرێ رۆژھلاتا ناڤین یێ ئامەریکی ژۆشوا لاندیس، ژ دو رە نرخاند و دیار کر کو ئامەریکایێ جیهێ خوە یێ سوپەرھێزا جیھانێ وندا دکە.
“شەرمە کو تاوانباری شەری ئەسەد د شەری دە ب سەر بکەڤە”
تەڤگەرێن “نۆرمالیزەکرنێ” یێن ل ھەرێمێ ھەلوەستا سەرۆکێ سووریێ بەشار ئەسەد خورت کر. رۆژئاڤا وی ب کۆچبەرکرنا 13 ملیۆن ھەموەلاتییێن سوورییێ تاوانبار دکە و وی ب تاوانکارێ شەر ب ناڤ دکە. رەژیما ئەسەد پر نێزیکە کو ژ نوو ڤە د کۆمکارا عەرەبی دە بێ قەبوولکرن و ڤەگەرە قادا سیاسی یا ناڤدەولەتی.
ژ بۆ مرۆڤاھیێ شەرمەک مەزنە کو ئەسەدێ کو تاوانبارێ شەرییە د شەری دە ب سەر بکەڤە و دێ دیسا ب فەرشێ سۆر هێت پێشوازیکرن. لێ د خالا گھیشتی دە سیاسەتا راست ڤێ فەرز دکە. “خەتێن سۆر یێن سەرۆکێ بەرێ یێ ئامەریکا ئۆباما، وی دگۆت کو ئەڤ گاڤ “ئەنجاما کۆمکرنا خەلەتییێن 10 سالێن داوینە. وەک میناک، رێک ب ئیران و رووسیایێ ھات دایین کو ژ بۆ پاراستنا ئەسەد دەستێوەردانێ د سوورییێ دە بکن.
گەلۆ ئامەریکا ب بێدەنگمایینا خوە ھەر تشتی قەبوول دکە؟
ل واشنگتۆنێ نیقاشێن گەرم ھەنە. 40 بەرپرسێن پایەبلند یێن یێن ئامەریکی و پسپۆرێن سوورییێ، د ناڤ وان دە نوونەرێ بەرێ یێ سوورییێ جێمس جێفرەی، فەرماندارێ بەرێ یێ سێنتکۆمێ (فەرماندارییا ناڤەندی یا ئامەریکی) کێنت ماکەنزی، نامەیەک ژ سەرۆک جۆ بایدن و وەزیرێ دەرڤە ئانتۆنی بلنکن رە نڤیساندن، بانگا رێلبەرگرتنا ئەسەد کرن. پێڤاژۆیا نۆرمالیزەکرنا بێ شەرت و مەرج. د نامەیێ دە کو تێ گۆتن، “چ پرسگرێکا کو بوویە سەدەما ئالۆزییا سووریێ نەھاتیە چارەسەرکرن”. نامەیێ ھشیاری دا کو کارڤەدان دیارنەکرنا ژ بۆ نۆرمالیزەکرنا ب ئەسەد رە دێ زرارەک مەزن بدە ھێڤییا دابینکرنا ئەولەھی و ئارامییا ل ھەرێمێ.
“دڤێت ئامەریکا لھەڤھاتنا شام و کوردان تەشویق بکە”
ئاساییکرنا ب ئەسەد رە تێ واتەیا ڤەکشینا ئامەریکا ژ باکورێ سوورییێ. ئامەریکا یا کو ھەژمارا لەشکەرێن خوە یێن ل ھەرێمێ ب ئاوایەکی جدی کێم کریە، ب کێمانی د دەمەک کن دە تێ چاڤەرێکرن کو د ڤی واری دە چ گاڤان ناڤێژە. پسپۆرێ ئامەریکی لاندس، تەکەز کر کو ئێدی ھنجەتێن ماقوول نینن کو ئامەریکا دەمەک درێژ ل باکورێ سوورییێ بمینە و دڤێ واشنگتۆن تەشویق بکە کو لھەڤھاتنەک د ناڤبەرا شام و کوردێن سوورییێ دە چێببە دا کو ڤەکشینەک مینا ئەفغانستانێ پێک بێ. لاندیس، دا زانین کو ئامەریکا دەیندارێ 2 ملیۆن کوردێن کو پشتگری دانە تێکبرنا داعشێ یە. “ژ بۆ کو ئەڤ ھەرێم وەک ل ئەفغانستانێ ب ترس و ئاژاوەیێ نەھەرفە، باشترە کو ئامەریکا ژ کوردان رە بێژە ‘ب شامێ رە دانووستاندنان بکن’ و لھەڤکرنان بکن. ژ بەر کو ھەوجەدارییا شامێ ب وان ھەیە، دیرۆکا تێکلییا یەپەگێ ژی ب وان رە ھەیە.”
‘کورد د بن دۆرپێچێ دە نە’
د ڤێ ناڤبەرێ دە، ترکیە ڤێ داوییێ فشارا خوە ل سەر ھێزێن سوورییەیا دەمۆکراتیک (ھەسەدێ) زێدە کریە، کو ئامەریکا د شەرێ ل دژی داعشێ دە وان وەک “ھەڤالبەند” پێناسە دکە، لێ ئەنقەرە وان وەک درێژاھییا پەکەکێ دبینە و پشتا وێ یەپەگە یە. ھەری داوی د 7ێ نیسانێ دە ھات راگھاندن کو ب 100 مەتران دووری کاروانێ فەرماندارێ هەسەدێ مەزلووم عەبدی و لەشکەرێن ئامەریکایێ ئێریشەک ھەوایی پێک ھاتیە. ڤێ ئێریشا ل باژارێ سلێمانییێ، سەر ب حکوومەتا ھەرێما کوردستانا ئیراقێ، بەرتەکێن بەرفرەھ پەیدا کرن و بوو سەدەم کو بال بێ سەر ترکیێ. “ب قاسی کو ئەم فێم دکن، ترکیە ب قەستی راستەراست کاروان ئارمانج نەگرتیە. گەر بخوەستادا ئارمانج کت، لێ د راستییێ دە پەیاما “بنێرن، سەبرا من ھەیە” ددە ئامەریکییان. لێ بەلێ ئەڤ کار ئێدی کەتیە ناڤا تەڤگەر و خەتماندنەک بێ دۆمدار”. ژ بۆ واشنگتۆنێ ‘ترکیە گرینگترە’ و چەند جارێن دن فرۆتنا کوردان مەسەلەیا دەمێ یە. دەما کو تێکلییێن ترکییە و ئامەریکایێ پیچەکێ باش ببن، ئەڤ مژار دبە دیارییا ھەری مەزن. ئامەریکا دکارە قەرەبوویان بدە ترکییێ. د دانووستاندنێن ب شامێ رە ژی دەستێن خوە لاواز کرن. کورد ب ئاوایەکی جدی د بن دۆرپێچێ دە نە.”
گەلۆ دێ کلچدارۆغلو پێڤاژۆیەک نوو یا چارەسەرییێ بدە دەستپێکرن؟
کاندیدێ تفاقا نەتەوی کەمال کلچدارۆغلو ژ پارلەمەنتەرێ جەهەپێ یێ ستەنبۆلێ سەزگین تانرکوولوو رە گۆت، “ل من ژی گوھداری بکە، جەهەپێ د دەربارێ چارەسەرییا پرسا کورد دە چ گۆت؟” پێشگۆتنا پرتووکا خوە نڤیساند و تێ دە گۆتنێن “ئەم ب بریارن کو پرسا کورد ب رێیێن دەمۆکراتیک چارەسەر بکن”. ھەری داوی ژی ڤیدەئۆیەک ب سەر ناڤێ “کورد” ل سەر تویتەرێ پارڤە کر و رەخنە ل ئاکەپێ گرت کو د پێڤاژۆیا ھلبژارتنێ دە “ب ملیۆنان کوردان وەک تەرۆریست دبینە” و “ب روومەتا ب ملیۆنان دلیزە” و وەک “شەرمەزاری” پێناسە کر. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەگەر ئۆپۆزیسیۆن د ھلبژارتنان دە بسەرکەڤە، گەلۆ دبە کو پێڤاژۆیەک نوو یا ئاشتییێ و چارەسەرییەک دۆمدار بدە دەستپێکرن؟ ژ ھنەکان رە ئەرێ و ژ گەلەکان رە ژی زەحمەت خویا دکە. ل گۆر پسپۆرێ CATS چەڤیک، ژ بۆ بەرژەوەندیێن جیۆستراتەژیک یێن ترکیەیێ دڤێ پرسگرێکا کورد بێ چارەسەرکرن. ل ئالییێ دن، ئەردۆگان ل پشت پەردەیێ پەیام دا ھندەک ئاکتۆرێن تەڤگەرا سیاسی یا کورد کو پشتی ھلبژارتنان دکارە جارەکە دن دەست ب پێڤاژۆیا ئاشتییێ بکە. ھەکە ئەردۆگان ل سەر دەستھلاتدارییێ بمینە، نێزی 5 سالان پێویستییا وی ب پشتگرییا مەھەپێ نامینە، نە ئیحتیمالە کو جارەک دن دەست ب پێڤاژۆیا ئاشتییێ بکە، لێ بەلێ بەرسڤا موخاتابێن وی دێ سەرەکە بە.
دەگەر ئاکال
