نڤیسکار و جڤاکناس و دۆستێ کورد ئیسماعیل بەشکچی د ھەڤپەیڤینەکێ لگەل کوردستان24ێ دە راگھاند، یەک ژ خالێن سەرەکەیێن پەیمانا لۆزانێ پرسا کورد و کوردستانێ بوو، لێ نوونەرێن کورد تێ دە بەشدار نەبوون، سەرۆکێ شاندا ترک عیسمەت ئینینۆ، ژ بۆ رێگریێ ل بەشداریا کورد بکە، گەلەک ھەول دان و ھەتا گۆت کو “نوونەرێ کوردا”یە.
ئیسمایل بەشکچی گۆت: ژ بەر کو شەرێ جیھانی یێ یەکەم وێرانیەکا مەزن ب خوە رە ئانی، سەرۆکێن جیھانێ پشتی کو شەر ب داوی بوو مژارا ئاشتیێ دان بەر خوە. ئاستا ناکۆکی و ململانیێ چ دبە بلا ببە، یێ پێکانە کو ھەر کەس ل دۆرا مێزەیا دانووستاندنان بجڤە و ب ھەڤ رە روونێن. ژ بەر وێ ژی، پشتی شەری د سالا 1925 دە ل پاریسێ ب بەشداریا 25 وەلاتان کۆنفەرانسەکا جیھانی ژ بۆ گۆتووبێژکرنا ئاشتیێ ھاتە لدارخستن. پشتی نیقاشێن ل کۆنفەرانسێ، د سالا 1919 دە جەمعیەتا مللەتان وەک رێخستنەکا ناڤنەتەوەیی ھات دامەزراندن.
ئاماژە ب وێ یەکێ ژی کر، جیھان ھین د گەرماھیا شەرێ جیھانی یێ یەکەم دەیە، فرانسا و بریتانیا ب دزی د ناڤبەرا خوە دە رێکەفتنا سایکس-بیکۆ ئیمزە کرن، د ئەنجامێ دە ژی کوردستان د ناڤبەرا ھەر دو ھێزێن جیھانی دە ھات دابەشکرن. پشترە رووسیا ل سەر ھندەک مژارێن سینۆران ب تایبەتی ژی د ھوندرێ ترکیێ دە پەیمان ئیمزە کر و د سالا 1917 دە ئەڤ پەیمان ئەشکەرە بوو.
راستی ئەڤە کو پارچەکرنا کوردستانێ ژ ئالیێ سایکس-بیکۆ ڤە، درێژکرنا پێڤاژۆیێن بەرێ یێن دەربارێ پارچەکرنا کوردستانێ دە بوو، کو جارا دویەم بوو، جارا سێیەمین ژی ل لۆزانێ ھات پارڤەکرن.
بەشکچی گۆت: پرانیا کوردستانێ بەریا شەرێ جیھانی یێ یەکەم د بن دەستھلاتداریا ئیمپاراتۆریا عۆسمانی دە بوو، د دەما دابەشکرنا میراتەیا ئیمپاراتۆریا عۆسمانی دە، خاکا کوردان د ناڤبەرا وەلاتان دە ھات پارچەکرن و کەت دەستێ وان ھێزان. پشتی ئیراق کەتیە بن دەستێ بریتانیا، شێخ مەحموود بەرزنجی خوە وەک شاھێ کوردستانێ ل ھەمبەر ئینگلیزان دا ناساندن، کو د راستیێ دە ئینگلیزان نەدخوەستن کورد سەربخوە بن، لێ دخوەستن کورد د بن دەستێ وان دە بن.
بەشکچی ھەر وھا ئاماژە ب وێ یەکێ ژی کر کو د ئاڤاکرنا دەولەتێ دە کێماسیێن کوردان ب خوە ژی ھەبوون و د ناڤبەرا خوە دە نەبوون خوەدی یەکتیەکە ھەڤپار، ژ بەر وێ ژی دژمنێن وان ژ فرسەندێ مفا وەردگرن و هێژان بێھتر د ناڤ خوە دە پەرچە بکن.
ئاخافتنێن موستافا کەمال ئاتاتورک یێن د کۆنگرەیا ئەرزرۆم و سێواسێ یا سالا 1919 دە جھێ بالکێشیێ بوون، دەما گۆتبوو “ئیسلام بندەستە”، ئانکو ئیسلام و خەلیفە د رەوشا جیھانا نوو دە بندەستن و دڤێت ئەم وان رزگار بکن. ئاخافتنا بالکێشا ئاتاتورک باندۆرەک مەزن ل سەر کوردان کر، نەمازە کو کورد ب خوەزایی ئۆلی نە و ب باوەری و نرخێن خوەیێن ئۆلی ڤە گرێدایی نە. وەک میناک، شەریفێ مەککێ ژ بۆ رزگاربوونا ژ عۆسمانیان ب ئینگلیزان رە ھەڤکاری کر. لێ شێخ مەحموود د بن باندۆرا گۆتنێن ئاتاتورک دە مایە و دیتیە کو ئیسلام و خەلیفە د بن دەستێ ئینگلیزان دە نە و دڤێت ئەم وان ژ ئینگلیزان رزگار بکن، ب ڤێ ژی خواستن کورد ل ھەمبەر ئینگلیزان دەرکەڤن! لۆما ژی ئەڤ کێماسیا کوردان بەردەوام کر ھەتا کو لۆزان ھات ئیمزەکرن و کوردستان دیسا ھات پارچەکرن.
بەشکچی دا زانین کو ئاتاتورک د سالا 1920 دە د دو دەمێن جودا دە دو جاران لگەل ئینگلیز و فرانسیان ھەڤدیتنێن ڤەشارتی پێک ئانینە. زانی ژی کو چ پرۆژەیێن ئینگلیزان و فرانسیان یێن ل سەر پرسگرێکا کورد تونەیە و فێم کر کو پشتی شەرێ جیھانێیێ یەکەم دێ جیھان ببە خوەدیێ دیزاینەکا نوو و رۆژھلاتا ناڤین ببە ناڤەندا گوھەرتنان. ئاتاتورک ھات و گۆت، “ئیسلام بندەستە!” و ب ڤی رەنگی کورد ل دۆرا خوە کۆم کرن و ھەتا پشتەڤانیا کوردان ژی ل دژی ئینگلیزان کر. چما ئاتاتورک وھا کر، ژ بەر کو کی شەرێ ئینگلیزان بکە، دێ لاواز ببە.
دەربارێ پرسا، پشتی دامەزراندنا کۆمارا ترکیێ، ئیراق و سووریێ، چما مافێ کوردان تێ دە نەھات ناسکرن، بەشکچی گۆت: ئیراق، ئوردن و فلستین سەر ب بریتانیایێ ڤە و سووریە و لبنان سەر ب فرانسایێ ڤە ھاتن دامەزراندن و چما کوردستانەک تونەیە؟! نەبوونا کوردستانێ تێ وێ واتەیێ، د سالا 1908 دە پەترۆل ل کەرکووکێ ھاتیە دیتن. ئاشکەرەیە کو پەترۆل ژ بۆ ئینگلیزان پر گرینگە. پشتی شەرێ جیھانێیێ یەکەم ئاتاتورک پێ حەسیا کو پەترۆل ژ بۆ ئینگلیزان گرینگە، وێ دەمێ ئیراق ژ سێ پارێزگەھان پێک دھات: بەخدا، بەسرا و مووسل. کوردستان ژی دوھۆک، ھەولێر و سلێمانیێ و ژ شنگالێ ھەتا خانەقینێ گرێدایی پارێزگەھا مووسلێ بوو. ئینگلیزان دخوەست کو مووسل سەر ب ئیراقا نوو ھاتیە دامەزراندن دە بە. موستەفا کەمال ژی ل سەر ھەمان خاکێ داخوازا مافێن خوە دکر و دگۆت: “باب و کالێن مە چارسەد سالن ل ڤان ھەرێمان دەستھلاتدارن. وی گۆت کو مەسەلە نە لەشکەرییە، لێ سیاسی و دیپلۆماسییە. بەشکچی دا زانین کو د سالا 1922 دە ناکۆکیێن ئاتاتورک و ئینگلیزان چارەسەر بوون، موستەفا کەمال ژ ئینگلیزان رە گۆت، “ئەمێ ژ مووسلێ ڤەکشن، لێ ھوونێ ژی ل ھەمبەر داخوازێن کوردان یێن ئازادی و سەرخوەبوونێ بسەکنن”.
بەشکچی د وێ باوەریێ دەیە کو بریتانیا ل ھەر جھێ کو کۆلۆنیەکا وێ ھەبوو، رێڤەبەریەک ھەرێمی ئاڤا کر و چاڤدێریا وێ کر، وەک گانا، زامبا، تانزانیا. بریتانیا تەنێ ل کوردستانێ کو کۆلۆنییا بریتانییایێ بوو، رێڤەبرییا ھەرێمی یا سەربخوە ئاڤا نەکر و گۆتنێن مستەفا کەمال جێبەجێ کرن. ھەروھا گۆت ژی: د سالا 1920 ھەتا 1930 و پێ دە، شێخ مەحموود، شێخ عەبدولسەلام بارزانی و مەلا مستەفا ل دژی بریتانیا تێدکۆشن و ژ بۆ سەرخوەبوونا کوردستانێ شەر دکن. ژ بەر وێ ژی، ئینگیلیزان د سالا 1919 بۆ جارا یەکەم گازا ژەھری ل دژی کوردان بکار ئانی.
دەربارێ ھەرێما کوردستانێ دە ژی بەشکچی گۆت: ھەبوونا ھەرێما کوردستانێ ژ بۆ کوردێن ھەرچار پارچەیان گرنگە و ھەر کەس ل ھێڤیا وێیە. ھەر وھا پێویست دیت کو ھەر کەس ڤێ پێکھاتەیا سیاسییا دەستووری بپارێزە. ھەر وھا تەکەز کر کو دڤێت کوردێن باکور زمانێ خوە بپارێزن و نەھێلن زمانێ وان وندا ببە، داکو ببە زمانێ فەرمییێ ھەر مالباتەکا کورد و ھەتا سیاسەتمەدار ژی ب زمانێ دایکێ باخڤن. ژ بۆ پاراستنا کورد و کوردستانێ، دڤێت کورد د ناڤبەرا خوە دە پێوەندیێن گەرمتر چێبکن.
