بووبێ ئەسەر

خالا ھەری سەرەکی و گرینگ یا رێبازا پیرۆز دەولەتبوونە. ژ بەر کو بارزانیان ژ رۆژا ئەول کو ل ھەمبەر داگیرکەریێ سەری ھلدان، ئارمانج و ھەدەفا وان ئاڤاکرنا دەولەتەکا کوردی بوو.

بارزانیان باش دزانی کو ملەتەک ئانکو خەلکەکی بێ دەولەت، وەکە مالباتەکا بێ بابە. دارەکا بێ فێقی، مالەکا بێ دەری و وەکە پێشمەرگەیەکێ بێ چەکە. د مالباتەکێ دە باب تونە بە، زارۆکێن وێ مالباتێ ھەمی ب کێمانی ئانکو ب حەسرەتا بابینیێ دژین و ئەڤە ژی تەسیرەکە نە باش ل سەر دەروونی وان زارۆکان دکە.

زارۆکەکی بێ باب دەما ھندەک کەسان ل گەل بابێ وان دبینە کو بابی وی/ێ پێ شاد دبە، ب زۆرا وی/ێ دھەرە کو چما بابێ وی/ێ ژی تونەیە کو ب وی/ێ شاد ببە. دەما تو بێ دەولەت بی و ملەتێ جیھانێ ب موناسەبەتێن سەرکەتنا دەولەتا خوە پیرۆزباهیان دکن، ئەم کورد دبێژن خوەزی مە ژی دەولەتەک ھەبا و مە ژی رۆژێن وەھا خوەش دیتبان.

بالا خوە بدنێ د ھەمی پێشبرک ئانکو موسابەقەیێن د ناڤنەتەوەیان دە، ھەر ملەتەک ب ئال و ب سروودا خوە یا نەتەوەیی دەردکەڤن سەر دکێ یان ھۆلێ. دەما ئەم کورد ڤێ دبینن، دلێ ھەر کوردەکی دلسۆزێ گەلێ وی دئێشە کو چما ئالایێ کوردستانێ و سروودا کوردی ژی د قادا جیھانێ دە تونە نە.

د قادا ژیانێ دە، بێ دەولەتی وەکە بێ بابیێ یە. ژ  بەر کو دەولەت بابە. دەما ملەتەکی وەکە ملەتێ کورد ئەسیلزادە و خوەدیێ خوە و دیرۆکەک دوور و درێژە، لێ د ناڤا ڤێ دەما درێژ دە داگیرکەران ئەو بێ دەولەت ھشتنە. بێ دەولەتی ژی تەسیرەکا وێ یا خەراب ھەیە کو مرۆڤان ژ ھزرا وان یا نەتەوەیی ب دوور دخە.

ژ بەر کو دەما تو بێ دەولەت بی، تو نە تو ب خوەیی. دەما تو بێ دەولەت بی، چقاسی دەولەمەند بی، خوەدی ھەبوونێن بێ ھەمپا بی ژی، رۆژا تو سەردەستێ خوە ئانکو دەولەتا کو تو بێ دەولەت ھشتیە عاجز دکی، ئەو یەکسەر دکارە دەست بدە سەر ھەمی ھەبوونێن تە.

دکارن دەست بدن سەر مالێ تە، پارێن تە، ئەردێن تە و ھەتا وێ دەستدرێژیا نامووسا تە ژی بکە و تو نکاری ل ھەمبەر ڤێ دەنگێ خوە ژی دەرخی. لۆما خالا دەولەتبوونێ خالەکا گرینگە کو بارزانیان ئەڤە کریە خالا سەرەکی یا ڤێ رێبازێ. ژ بەر کو ملەتەک، خەلکەک ب سایا دەولەتا خوە ھەیە و دژیت. یێن بێ دەولەت ساخێن مری نە.

د ھەمی تەکۆشین و بەرخوەدانێن خوە دە بارزانیا خوەستنە و ھەول دانە کو کوردان بکن خوەدی دەولەتا وان. ھەگەر ئارمانج و ھەدەفا بارزانیا نە ئەڤە با، وان ئەوقاس بەدەل و تەکۆشینا سەد سالان نەددا. ھەگەر ئارمانجا بارزانیان تەنھا دەولەمەندی، پارە و مال با، چ دەمێ خواستبا دکارین ل گەل داگیرکەرێن خوە ل ھەڤ بکن و ببنە دەولەمەندێن بێ دەولەت.

ھەگەر د شەرێ ئیراقێ دە کو دەما سەدام قەلس دکر، ھەمی کوردستان پێشکێشی بارزانیان دکر و دگۆت: “بلا کوردستان بۆ وە بت، لێ نە ب ناڤێ کوردستانەکا سەربخوە و نە ب ئارمانجا دامەزراندنا دەولەتەکا کوردی”. لێ بارزانیان ئەڤ داخوازا سەدام و گەلەک سەردەستێن خوە قەبوول نەدکرن و تم دگۆتن: “ھەتا کو دەولەتا کوردی ئاڤا نەبە، دێ کورد وەکە کورد نکاربن بژین. ژ بەر کو ھەبوونا ملەتەکی و خەلکەکی گرێدایی دەولەتبوونا وێیە”.

ژ بەر ڤێ گرینگیێ بوو کو بارزایان ژ بۆنا دامەزراندنا دەولەتەکا کوردی بەدەلێن مەزن دان و ددن. من خوەست ئەز ڤێ ب میناکەکێ ڤەکم دا کو کورد باش تێبگھن، ئارمانج و ھەدەفا بارزانیانیان د شەرێ سەد سالان دە ژ بۆنا چ بوو؟

د سالا 1909 دە رۆژنامەڤانەکی بریتانی ب ناڤێ ڤیچ ئیان ڤۆری دەردکەڤە گەرا خوەیا رۆژھلاتا ناڤین، د گەرا خوە دە  سەرەدانا ھندەک دەولەتان و یا ئیراقێ ژی دکە و دوورە دەرباسی باشوورێ کوردستانێ دبە. گەلەک ژ مەزنێن کوردان، عەشیر و مالباتێن مەزن دبینە. پشترە ژی دچە  دەڤەرا بارزان. ل ور دخوازە ل گەل شێخ ئەحمەد بارزانی روونێ. سۆحبەتا لگەل وی بکە، کا کورد چ دخوازن. لێ دەما ئەو تێ بارزان وێ دەمێ شێخ ئەحمەد نە ل ورە. رۆژنامەڤان دپرسە و دخوازە ل گەل وی روونێ. دوورە ژێ رە دبێژن کو ئەو ژ بۆنا کارەکی چوویە ئامێدیێ، وێ گاڤێ رۆژنەمەڤان داخواز ژ بارزانیان دکە کو وی ببن با شێخ ئەحمەد.

وەر حاسل رۆژنەماڤانێ بریتانی ب سایا خەلکێ دەڤەرا بارزان خوە دگهینتە ئامێدیێ و ل ور ل گەل شێخ ئەحمەد خوارنێ دخوەن، دوورە ژی رۆژنەماڤان پرسێن خوە ژ شێخ ئەحمەد دکە. پشتی پرس و بەرسیڤێن وی ب داو دهێن ڤێ جارێ شێخ ئەحمەد ژی پرسان ژ وی رۆژنەمەڤانی دکە.

– گەلۆ تو کەنگێ دێ ڤەگەری ولاتێ خوە؟

– ھەتا مەھەکێ ئەز دێ ل ڤان دەران بم و پاش ڤەگەرم.

– دەما کو تو ڤەگەری بریتانیا، تو دکاری من ژی ل گەل خوە ببەی؟

– خێرە، چما گەلۆ؟

-من دخوەست بهێم شارادەریا لەندەنێ بەشا کولتور و چاندێ ببینم کو ل دەڤەرا بارزان ئەم ب ھەڤرە پرتووکخانەیەکا مەزن ڤەکن دا کو خەلکێ مە ژ خوەندنێ نەمینن. یا دن ئەز دخوازم مەلکێ بریتانیا ژی ببینم و ل گەل جەنابێ وی مەسەلا سەرخوەبوونا کوردستانێ باخفم. ئەم ملەتەکی مەزن و قەدیمن. لێ بێ دەولەتین. بێ دەولەتی ژی مرنە. ب ڤی حالی ئەم کورد نە خوەدیێ خوە و چ تشتەکی نە. د پرتووکێ دە سۆحبەتا رۆژنەمەڤانێ بریتانی و شێخ ئەحمەد دە گەلەک مژار و گۆتن ھەنە…

ژ بۆنا چ من ئەڤ میناک دا. ژ بەر کو گەلەک کوردێن خێرنەخواز ھەنە کو بارزانیان وەکە عەشیرەتەکێ ب ناڤ دکن. دەما ئەو بارزانیان وەھا پێناسە بکن، ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو بارزانی نە ژ بۆنا دەولەتا کوردی، لێ تەنھا ژ بۆنا عەشیرەتا خوە کار دکن. ژ بەر ڤێ یە دژمنێن مە و پێگرتێن وان تم بارزانیان وەکە عەشیر ب ناڤ دکن.

لێ ژ سۆحبەتا شێخ ئەحمەد و رۆژنەمەڤانێ بریتانێ تێ فێمکرن کو داخوازا بارزانیان ژ سالا 1909 کو کوردان بکن خوەدی دەولەتا وان، کار و خەباتێ دکن. تەکۆشین و سەریھلدانێن وان ھەمی ژ بۆنا ڤێیە. بارزانیان باش زانیبوون کو بێ دەولەتی مرنە. بێ دەولەتی تو نە تویی. ب بێ دەولەتیێ تو وەکە کورد نە خوەدیێ خوە و چ مافانی. لۆما ژ بۆنا کورد ژ کۆلەتیێ و بندەستیا عەرەب، فارس و ترکان ئازاد ببن، دڤێت ببن خوەدی دەولەتا خوە. ئەڤە وەکە داخوازەکا بارزانیان یا ژ رۆژا ئەول کو دەست ئاڤێتن چەکا بەرخوەدانێ یە.

ژ بەر ڤێیە کو بارزانیان د تەکۆشینا خوە یا سەد سالان دە تم ژ بۆنا کوردان بکن خوەدی دەولەتا وان تەکۆشین کریە. ب دەھان جاران داخوازا داگیرکەران ژ بارزانیان ئەو بوو کو بێی دەولەتا کوردی “ھوون چ بخوازن ئەم دێ بدن وە”، قەبوول نەکرنە و ئارمانجا وان یا سەرەکی، ژ بۆنا دامەزراندنا دەولەتەکا کوردی یا سەربخوە بوویە و ھێ ژی وەھایە.

ژ بەر ڤێیە، خالا دەولەتبوونێ خالەکا گرینگ و پیرۆزە، د رێبازا بارزانیێ نەمر دە. لۆما ئەڤە بوو خالا سەرەکی و یەکەم د رێبازێ دە. ھەگەر ئەم وەکە کورد چ دەمێ ڤێ رێبازێ باش فێر ببن، ئاھا وێ دەمێ دەولەتبوونا کوردان ژی دێ پێک بێ. ژ بەر کو بێ دەولەتی مرنە، کۆچبەری و وێرانی یە. ئەنفال و جینۆسایدە، کیمیابارانی و کۆچەبەرییە. ئەڤە سەد سالن کورد ب ڤی ئاوا دژین. ژ بۆنا جارەکا دن ب ڤی ئاوا نەژین، ھەلەبچەیان و ئەنفالێن نوو نەبینن، وەکە ل باکورێ کوردستانێ جوانێن کورد ژ زیندانێن وەکە زیندانا دیاربرێ ئازاد ببن، دڤێت کورد ببن خوەدی دەولەتا خوە یا سەربخوە. ئاھا ئەڤە ژی داخوازا وێ فەلسەفێ ئانکو رێبازا پیرۆزە.

ناڤێ بەرھەمێ: شێخێ بارزان

وەرگێران ژ ئینگلیزی:  رێبوار رەمەزان بارزانی.

 ژ ئنگلیزی بوویە کوردی، زاراڤەیێ سۆرانی…