خەفکا یەکیتیا نەتەوەیی

• دلۆڤان عەلی

نڤیسکارێ ئیتالی یێ مەزن دانتی ئەلیگێری 700 سالان بەرێ د کۆمێدیا خوەدایی دە گۆت: “جھێن ھەری گەرم یێن د دۆژەھێ دە ژ بۆ وان کەسان ھاتیە ئامادە کورن کو د دەمێن قەیرانێن ئەخلاقی یێن مەزن دە بێالیبوونا خوە دپارێزن.”

ب سالانە تێگەھا یەکتیا نەتەوەیی بوویە خەفکەک خەتەر کو بەشەکا مەزن یا جڤاکێ پێ تێ خاپاندن. ئەڤ یەک ب پلانەکا قاییم و ھزرەکا ستراتەژیک پێک تێ. لێ د بنگەھ دە، یێن کو ڤێ ئیدیعایێ ب کار تینن، باش دزانن کو ئەڤ تێگەھ ل دژی راستیێ یە. لێ کەسێن کو د بن تەھدیدا ھلوەشینا ئەخلاقی دە نە، ژ بۆ خوە و ئیدەۆلۆژیا کو سەری ل بەر خوە ددن بژین سەری ل ھەر رێیێن بێەخلاقی ددن.

ل جیھانێ ھەر کو تێگەھەک تێ بکارئانین، دڤێت پیڤانێن تێگەھێ ب درووستی بێنە شیرۆڤەکرن. دا کو جڤاک راستیان ب زەلالی ببینە و ھەرتم رێیێن راست ژ بۆ سەرکەتنا نەتەوەیان ڤەبن. ب تایبەتی ئەو نەتەوەیێن کو د بن داگیرکەری و قرکرنێ دە دژین.

تێگەها یەکتیا نەتەوەیی یا د ناڤ نەتەوەیا کورد دە ھەری زێدە ژ ئالیێ کەسێن کو د بن ماسکەیێن جودا دە رێ ل بەر رۆنیکرنا راستیان دگرن ڤە تێ مەشاندن. ب تایبەتی ژی کەسێن کو ب ناسنامەیا رەوشەنبیر و سیاسەتمەدار د جڤاکا کورد دە دئاخڤن، ھەول ددن ڤێ تێگەهێ خورت بکن.

د ئەساسێ خوە دە ئەڤ پارێزڤانیا یەکیتیا نەتەوی نە ئەوە کو دو کورد ل ئامەدێ و ھەولێرێ، ل مەھاباد و قامشلۆ، ل لاچینێ د بن سیوانەکێ دە وەرن جەم ھەڤ. د شوونا وێ دە ھەول ددن پەکەکێ د ناڤا جڤاکا کورد دە مەشرووع بکن. ب تایبەتی د ڤان 10 سالێن داوی دە کو پەکەکێ روویێ خوەیێ راست ژ ھەر کەسی رە ئەشکەرە کریە و راستی وەکە خوەدێ دئاخڤن.

بەریا ھەر تشتی دڤێت ئەم ل سەر یەکتیا نەتەوەیی شیرۆڤەیەکا راست بکن. دێ ب کێ رە و چما یەکیتیا نەتەوەیی پێک وەرە؟ کی ژ یەکیتیا نەتەوەیی باوەر دکە؟ یەکتیا نەتەوەیی ئاموورا یەکگرتنا ھەموو کوردانە یان ئاموورا خاپاندن و شێلاندنێ یە؟

ھەلبەت یێن کو ژ ھەر کەسی زێدەتر دۆزا یەکیتیا نەتەوەیی دکن ئەون کو ھینا ژی دخوازن پەکەکێ بکشینن ناڤا جڤاکا کورد. فەلسەفە و کرنێن پەکەکێ ل دژی ئیرادەیا نەتەوا کوردن. (موخالەفەتا نەتەو-دەولەتێ، براتیا گەلان، دەمۆکراتیکبوونا دەولەتێن داگیرکەر، تێکۆشینا ژ بۆ سەروەریا دەولەتێن کۆلۆنیالیست)، ئەڤ ھەموو ئەو تشتن یێن کو پەکەکە ژ بۆ وان تێدکۆشە. ئەڤ ھەموو ل دژی ڤێ ئیرادەیێ نە کو گەلێ کورد زێدەتری 150 سالن ژ بۆ تێدکۆشن.

ھەر وھا پەکەکە بەرپرسیارێ خوینا 100 ھەزار کوردێن بێگونەھ و وێرانکرنا 8 ھەزار گوندێن کوردانە. پەکەکە سەدەمێ سەرەکییە کو ھەموو دەولەتێن داگیرکەر سینۆرێ کوردستانێ ب کار تینن و ئێریشی کوردان دکن. ھەر وھا ل وەلاتێن ئەورۆپایێ پەکەکە ب ھەر ئاوایی ھەول ددە دۆزا کوردان یا رەوا تەرۆریزە بکە. پەکەکە ب سەدەما رەڤاندنا زارۆکان، کوشتنا مرۆڤێن بێگونەھ، خەراج ستەندن و بازرگانیا مادەیێن هشبەر، یەک ژ رێخستنێن تەرۆریستی یێن د لیستەیا تەرۆرێ یا ئامەریکا و وەلاتێن ئەورۆپایێ دایە.

ھەگەر ئەم ناسنامەیا کەسێن کو د ناڤ پەکەکێ و دەمێ دە دبنە بریاردەر و ئەرکدار لێکۆلین بکن، ھەموو نە کوردن، ب ئەسلێ خوە ئەرمەنی، ترک، ئازەری، عەرەب و بالکانن. ت ئەلەقەیا وان ب سۆسیۆلۆژیا گەلێ کورد رە نینە. لێ ژ بەر کو پەکەکە و دەم ھەر دو ژی ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە ھاتنە ئاڤاکرن، د ھەر ھلبژارتنێ دە کەسێن پەروەردەکری ژ ئەنقەرەیێ تێن ھلبژارتن و پشترە د ناڤا پەکەکێ دە دبن سەرکردە یان ژی ل سەر لیستەیا دەمێ دە دچن پارلامەنتۆیێ.

ئەڤ ھەموو ئەو راستینە یێن کو ئیرۆ ھەنە. ژ بەر ڤێ یەکێ پرسا جدی ل ڤر ئەوە کو کەسێن دۆزا یەکیتیا نەتەوەیی دکن، ئارمانجا وان ئەوە کو گەلێ کورد بکن شریکێ سووج و تەرۆریزما پەکەکێ، یان ژی ھەول ددن مەرتالەکێ ب دەست بخن و زکێ خوە ب رێیا پەکەکێ تێر بکن؟

د فەلسەفەیا ت وەلات و نەتەوەیەک ل جیھانێ دە، نەتەوەیەک کو ژ بۆ رزگاری و ل دژی کۆلۆنیالیزمێ تێدکۆشە، ب کەسێن کو تەرۆریزمێ دکن رە د ھەمان چەپەری دە جھ ناگرە. ئەڤ تەنێ پێکەنۆک و خوە خاپاندنە.

گەلەک کەسێن کو ڤێ بانگەوازیا دەرەو بەلاڤ دکن، دەما ب کەسێن کو ژ وان رە دبێژن ئەم لگەل یێن کو ژ بۆ سەروەریا داگیرکەران تێدکۆشن یەکیتیا نەتەوی ناخوازن روو ب روو دبن، یەکسەر ب ڤێ یەکێ بەرسڤێ ددن (کور و کەچێن مە ل چیا شەر دکن).

ئەنداما کەنەکێ و بەرپرسا پەکەکێ ل ئەورۆپایێ، نیلوفەر کۆچ بەریا چەند سالان د تەلەڤیزیۆنا پەکەکێ دە وھا گۆت: “بارزانی دخوازە ژ کوردان رە دەولەتەکێ ئاڤا بکە، لێ پەکەکە دێ سینۆران بپارێزە و رێ ل پارچەبوونا وەلاتان بگرە.” ل گۆری نیلوفار کۆچ، خۆرت و کەچێن کو ل چیایان شەر دکن، ژ بۆ پاراستنا سینۆرێن داگیرکەران و ژ بۆ کو دەولەتێن کۆلۆنیالیست پەرچە نەبن، تێدکۆشن. ئیجار یێن کو ب دەرەوان بانگا یەکیتیا نەتەوەیی دکن ژ نیلوفەرێ راستترن؟ یان تەنێ ژ بۆ پاریەک نان ئان ژی مەقامەک د بن ماسکە و دورووتیێ دە ژیانا سەرنزمی ب دەست بخن؟

راستیەک ھەیە کو ھەر دەم ب باوەریەک ھەری مەزن دکارە وەرە فێھم کرن. دو چینێن جڤاکێ یێن کو ھەری زێدە زەرەر دانە نەتەوەیا کورد، کەسێن کو ژ خوە رە دبێژن رەوشەنبیر و سیاسەتمەدارن. ئەڤ ھەر دو چین ئافرینەرێن ھەری مەزن یێن کریزا ئەخلاقی یا ل کوردستانێ نە. ژ بەر کو ھەر تم بەرژەوەندیێن خوە یێن شەخسی ل پێشیا بەرژەوەندیێن نەتەوەیا کورد دخن. دەما مەنفەعەتا وان یا ل گەل پەکەکێ دکەڤە مەترسیێ دە، یەکسەر دەست ب دژبەریا پەکەکێ دکن. لێ ئەو نە دژبەرییە، لێ قەیرانا بەرژەوەندیێ یە، لەورا دکارن د ھەمان دەمێ دە ڤەگەرن ناڤ پەکەکێ، ئەگەر پەکەکە ژ مەقاما وان یا بەرێ کێمتر بدە وان. ب کورتاسی ئەڤ مرۆڤێن پچووکێن بێ کاراکتەرن.

ئەرکا ئەخلاقی یا ھەر کوردەکییە کو ل ھەر دەرێ ھەول بدە وان کەسێن کو دخوازن ب پرۆپاگاندایا یەکتیا نەتەوەیی رێ ل بەر پەکەکێ ڤەکە کو فەلاکەت و جینۆسایدێن زێدەتر بینە سەرێ گەلێ کورد بێدەنگ بکن. ئارمانجا سەرەکی یا ڤان کەسان ئەوە کو نفشێ نوو بەر ب ئارمانجەکا شاش ڤە ببن. ژ بەر کو د ڤان سالێن داوی دە د ناڤا جوانان دە شیاربوونەکا جدی ھەیە. سەردەما تەکنۆلۆژی و پێشکەتنانە. سەردەما گوھەرین و ئافراندنا ھزران یا نوویە. ھەلبەت ئەڤ نە د بەرژەوەندیا پەکەکێ دەیە. ژ بەر کو ژ بۆ پەکەکێ نفشەک بێ ھش و رازایی لازمە. دا کو وان بخاپینە و دوورە ژی وان بدە کوشتن. دوورە مرنا وان بکن ئاموورا پرۆپاگاندایێ و ببێژن کو وان جانێ خوە ژ بۆ سەرۆک ئاپۆ فەدا کریە. ئاپۆیێ کو ئیرادەیا وی د دەستێ دەولەتا ترک دەیە، ل پێشبەری ھەموو جیھانێ گۆت کو دایکا من ترکە دەرفەت بدن من دا کو خزمەتا دەولەتا ترک بکم.

د دەمێن ھەری دژوار دە ئەرکا مرۆڤێن دلسۆز دەردکەڤە ھۆلێ. ژ بەر ڤێ یەکێ مرۆڤەکی خوەدی وژدان دێ ت جاران رێ نەدە کەسێن رەوشپەرەست د جڤاکەکێ بندەست دە ببن خوەدی گۆتن. ژ بەر ڤێ یەکێ ل ھەمبەری کەسێن بێەخلاق ھەلوەست گرتن ئەرکەکێ نەتەوی و ئەخلاقییە.