سه‌ره‌دانا سەرۆکۆمارێ ترکیێ ئەردۆگان یا ئیراق و هەولێرێ هێژ ژی مژارا سەرەکی یا رۆژەڤێ یە. د دەما پێش دا ئەمێ زێدەتر ل پاش خوە بنێرن و ل گۆتن و پەیمانێن کو د ڤێ سه‌ره‌دانێ دا هاتنە کرن بنێرین. ژ بەر کو سه‌ره‌دانا ئەردۆگان نەسه‌ره‌دانەکا ئاسایی بوو. ئەو تەڤگەرەکا ل سەر ئاستا هەرێمێ بوو. یا هەره ئەساسی ژی، نەراستەراست مەشاندنا شەرێ سەروەرییا هەرێمی یا د ناڤبەرا ئیران و ترکیێ دا بوو.
شەرێ سەرۆکاتی یێ د ناڤبەرا ترکیە و ئیرانێ دا ب تایبەتی پشتی سالێن 2010ێ زێدەتر دەرکەتیە هۆلێ. ل پشت ناکۆکیێن ئیراق و سووریێ، هێزێن وەکە ئەمەریکا، بریتانیا و رووسیایێ هەنە، لێ ناکۆکیا هەره مەزن د ناڤبەرا هەردو هێزێن سەرەکی یێن هەرێمێ، ئانكو ئیران و ترکیێ دا یە.
لێگه‌ریانا پشتی پۆست – داعشێ
ئەم دشێین ببێژین کو سه‌ره‌دانا ئەردۆگان یا هەولێرێ لێگه‌ریانا سەردەما پشتی پۆست – داعشێ یە. هەر کەس ژ شەر و پەڤچوونێ وەستیایە و دخوازە بێهنەکێ ڤەدە، دەمەکی بسەکنە، سەنگەرێن کو ب دەست ئێخستنە بپارێزیت و دیسا حسابا قازانج و خوساره‌تیێ بکەت. ژ بەر کو مژارا کو دێ ئالۆزی ل کووڤه دەرکەڤیت گه‌له‌ك تەڤلیهەڤە و هەر کەسه‌ك دخوازیت بۆ هه‌ر شه‌رت مه‌رجه‌كی یێ ئامادە بیت.
سه‌ره‌دانا سوودانی یا ئەمەریکا و سه‌ره‌دانا ئەردۆگان یا به‌غدایێ هەردو ژی پارچەیەکن ژ خەباتێن سەردەما پشتی داعشێ.
پرۆژەیا کو ژێ را دهێته گۆتن «رێیا گەشەپێدانێ» و ئیمزاکرنا پەیمانا د ناڤبەرا ئیمارات، قەتەر، ئیراق و ترکیێ دا ب راستی دهێته وێ واتایێ کو ئالیێن رۆژهلاتا ناڤین یێن کو پشتی بهارا عەرەبی یا 2012ێ ل هەڤ نەکرینه، دخوازن نەرمبوونەکێ چێبکه‌ن. لێ د ناڤەندێ دا فاکتۆرەکێ گه‌له‌ك گرنگ هەیە کو ئەو ژی ئیرانە.
لێگه‌ریانا به‌غدا و سوودانی د ئەسلێ خوە دا لێگەرا ئیرانێ یە
بکارئینانا ئیرانێ بۆ ئیراقێ وەک خەتەکا پێشین ئان ژی بەشەک ژ شەرەکێ ب وەکالەت ب راستی پێناسه‌یه‌كا کێمە. د راستیێ دا ئیراق شیعەیە وەکیلێ ئیرانێ یە، ئەو ئیران ب خوە یە.
حكوومه‌تێن ئیراقێ، ژ بلی یا کازمی، چ جاران نه‌شیاینه سەربخوە و جودا ژ ئیرانێ كار بكه‌ن. ژ بۆ ڤێ ژی هەموو شرۆڤەیێن سیاسی یێن کو ئیراقێ وەک پێکهاتەیەکا جودا نیشان دده‌ن، خەلەتیەکا بنگەهین د خوە دا هه‌لدگرن. ژ بەر ڤێ ئه‌گه‌رێ هه‌موو ده‌ستبه‌ردانێن كو ده‌وله‌تێن رۆژئاڤا بۆ حكوومه‌تا ئیراقێ ژ بۆ ڤەقەتاندنا ئیراقێ ژ ئیرانێ كرین، هەتا نها ته‌نێ د به‌رژه‌وه‌ندییا دەولەتا ئیرانێ دا هاتینه. هەلوەستا سوودانی ژ یا کو دهاته پێشبینیکرن پتر سەربخوە بوو ب راستی ژ بۆ پەیداکرنا هەوجەداریێن ئیرانێ هاتە چێکرن. ژ بەر کو پێویستیا ئیرانێ ژی ب هندەک بێهنڤەدانێ هەیە و ب رێیا ئیراقێ ڤێ یەکێ دکەت. بەرفرەهبوونا ئابۆری یا ئیراقێ ژی د بەرژەوەندیا ئیرانێ دا یە.
د دەما شرۆڤەکرنا ئەنجامێن سه‌ره‌دانا ئەردۆگان یا ئیراقێ دڤێت ئەم ئیراقا شیعه و ئیرانێ ژ هەڤ جودا نەنرخینین.
لەوما دەما ئەم ل بەرسڤا پرسا؛ گەلۆ ئیراق و ترکیە دشێن ل هەڤ بکه‌ن یان نه، دڤێت ل هەلوه‌ستا ئیران و ترکیێ بنێرین. تەڤی هەموو ناکۆکیێن خوە ژی هەر سێ وەلات ژ بەر ئەردنیگاریێ مەحکوومی هەڤن. لهەڤکرنێن ل سەر مژارێن ستراتەژیک یێن وەکی پرۆژەیا رێیا گەشەپێدانێ، پەیمانا ئاڤێ، پەیمانا پەترۆلێ، مژارا ئەولەهیا سنۆری تەنێ دێ د چارچۆڤەیا گشتی یا بوویەرێن رۆژهلاتا ناڤین دا زەلال ببن. میناک پرۆژەیا رێیا گەشەپێدانێ و كوریدوورا زەنگەزوورێ دێ بنه مژارا نیقاشێن هەڤپار. گەر كوریدوورا زەنگەزوور نه‌بیت، رێیا گەشەپێدانێ ژی نەدبوو. ل رۆژهلاتا ناڤین هێژ ژی ئارامی نینە، ناکۆکی کوور دبن. ژ بەر ڤێ یەکێ پێڤاژۆ کریتیکە. هەر کەس ل سەر پیانە. هەر کەس هەول ددەت پاشەرۆژا خوە ببینیت و مسۆگەر بکەت.
ئەڤ شەرت و مەرجێن کریتیک ژ بۆ کوردان کریتیکترن. یەکانە پێکهاتەیا رەوا یا ب ناڤێ حكوومه‌تا هەرێما کوردستانێ پێکهاتەیەکە کو ئیراق و ئیران هەول دده‌ن وێ بشکێنن. رۆژئاڤا ژ وێ لاوازتره. ب ڤی ئاوایی، مخابن د ناڤ کوردان دا رێخستنێن تاشەرۆن یێن کۆلۆنیالیست هەنە.
کەسێ کو سه‌ره‌دانا ئەردۆگان یا هەولێرێ بکەته گەنگەشەیا ئالای یان نەزانە یان ژی خائینە
کورد بوونە چار پارچە. هوون بخوازن یان نەخوازن، ئەم د وارێ ئەردنیگاری دا ژ هێلا وەلاتێن کۆلۆنیالیست ڤە هاتینە دۆرپێچ کرن. کورد نە مەجبوورن ببنه گرتیێن وەلاتێن کو وان ته‌پەسەر دکه‌ن. ژ بۆ ڤێ ژی دڤێت ژ ناکۆکیێن د ناڤبەرا کۆلۆنیالیستان دا سوودێ وەربگرین. په‌یوه‌ندیێن هەرێما کوردستانێ ل گه‌ل ترکیێ دڤێت د ڤی چارچۆڤەی دا بهێنه دیتن. کوردان ژ ڤێ رەوشا ئالۆز، ب تایبەتی د دەما پشتی بهارا عەرەبی دا سوود وەرگرتن. نها ژی کو سەرۆککۆمارێ ترکیێ کو ئاکتۆرەکێ گرنگێ هەرێمێ یە، هەولێرێ وەکە «موخاته‌ب» دبینیت، ب ئاوایەکی سروشتی دبیته ئه‌گه‌ر کو حكوومه‌تا فەدەرالا ئیراقێ ژی ل گۆری ڤێ چه‌ندێ كار بكه‌ت. سه‌ره‌دانا ئەردۆگان سەروەرییا هەولێرێ لاواز ناکەت، بەرۆڤاژی ڤێ یەکێ دەستێ وێ خورت دکەت. حكومه‌تا هەولێرێ نه‌شێت ب «ئسلووبێ» جەمیل بایکی و قه‌ره‌یلانێ کوفرباز باخڤیت، نابیت ژی وه‌سا باخڤیت. گەر هەولێر ڤێ یەکێ بکەت، ئەڤه دهێته وێ واتایێ کو ئەو دێ مەحکوومی حه‌شدا شه‌عبی بیت، ئه‌و حه‌شدا یا کو فەرقا وێ و داعشێ نینە. حه‌شدا شه‌عبی داعشا شیعایە. ئەڤه دهێته واتەیا نه‌مانێ. رەوشەکا وه‌سا زەلال هەیە.
ب ئاوایەکی ڤەکری، سه‌ره‌دانا ئەردۆگان یا ل ئیراقێ و هەولێرێ ب نیقاشێن ل سەر «ئالا ترکان یا ل کەلەها هەولێرێ و… هتد» هەولدانەکە کو رۆژەڤا کوردان بگوهۆریت. کەسێ کو سه‌ره‌دانا ئەردۆگان وەکە دژمناتی شرۆڤە دکەت یان سیاسەتێ نزانیت یان ژی خائینە و دخوازیت کوردان بخاپینیت.
هەلبەت هێزا سەرەکی کو ڤێ یەکێ دکەت په‌كه‌كه و هەڤرێ یێ وێ یه‌نه‌كه یه. ئەم ب ئاشکەرە ببێژین، ئه‌گه‌را هەلوەستا ڤان هەردو هێزان د سه‌ره‌دانا ئەردۆگان دا نەوەلاتپارێزییە، دو ئه‌گه‌رێن سەرەکی هەنە. یا یەکەم ئەوە کو وان ل هەڤ کرنە کو ل گۆری ئه‌جێندایا ئیرانێ كار بكه‌ن و کریارێن خوە یێن ل ئیراقێ ل سەر بنگەها ئالیگریا ئیرانێ بمەشینن. یا دویەمین ژی ترکیێ ئەڤ هێز قەبوول نەکرنە.
دژبەرییا یه‌نه‌كێ و په‌كه‌كێ یا ل هەمبەری ئەردۆگان چ گرێدانا خوە ب کوردایەتی ڤه نینە
وەک میناک بافل تالەبانی ب سه‌ره‌دانەکا ڤەشارتی چوو به‌غدایێ و داخواز کر کو د ناڤا پرۆتۆکۆلا پێشوازییا ئەردۆگان دا جهـ بگریت. لێ به‌غدایێ ئەڤه قەبوول نەکر. دەما ئەڤ یەک پێک نەهاتی، قوباد تالەبانی داخوازەکا تایبەت بۆ مەسروور بارزانی شاند کو د ناڤا شاندا پێشوازییا هەولێرێ دا جهـ بگریت. ترکیێ ژ بەر پرسگرێکێن کو هاتن ژیان كرن نەخواست قوباد تالەبانی د شاندی دا جهـ بگریت، لێ د ئەنجاما ئیسرارا سەرۆکوەزیر مەسروور بارزانی دا، قوباد تالەبانی ژی د ناڤ شاندا کو پێشوازییا ئەردۆگان کربوو دا جهـ گرت. قوباد تاله‌بانی ژی ژ ئەردۆگان خواست کو بالافرگەها سلێمانیێ بهێته ڤەکرن. هەلوەستا یه‌نه‌كێ یا راست ئەڤەیه. هندەک گۆتنێن بافل تاله‌بانی یێن نەراستەراست کو ترکیێ وەک “دژمن” پێناسە دکەت تەنێ شانۆیەکە.
په‌كه‌كە ژی ل سالێن 2004-2016ێ ل ترکیێ هێزا هەره زێدە بوو كو پشتگری دایە ئەردۆگان. ژ بۆ گوهارتنا ده‌ستووری په‌كه‌كه ل سەر خەتا شەمزینان، چەلێ و گه‌ڤه‌رێ دگەریان و دگۆتنه خه‌لكی بێژن به‌لێ. د گۆتنه خه‌لكێ كامپا مه‌خموورێ “تەلەفۆنا کەس و کارێن خوە بکه‌ن بلا ببێژن به‌لێ”. سه‌بری ئۆک ل سالا 2016ێ ل ترومبێلا سەرۆکێ میتێ یێ وێ دەمی «ئەمرە تانەر» سواردبوو دچوو جه‌م رایەدارێن دەولەتێ – ئیمرالیێ. ل وی دەمی ژی دەولەتا ترک هەر ئەڤه بوو و رۆژانە کورد دکوشتن. لێ وی دەمی په‌كه‌كێ نه‌دڤیا ڤێ راستییا دەولەتێ ببینیت، دووڤه‌لانكا ئاکه‌پێ بوو. نها ژی هەمان ته‌نازولاتا بۆ ئیرانێ دكه‌ت. په‌كه‌كە نوكه ژی هەمان کاری ژ بۆ جه‌هه‌پێ دکەت شاندان دهنێریته گەل جه‌هه‌پێ. یێن خودانێن خوه و ڤێ پراتیکێ دبێژن وەی ئەزبەنی، ئەم ل دژی ئالا ترکانن!!. هەلبەت ئەڤه هەموو دەرە و شانۆگەرییە.
یه‌نه‌كه و په‌كه‌كه کو د وەختێ خوە دە لیتك دهاڤێتن كو ل گه‌ل ئەردۆگان هه‌ڤدیتنێ بكه‌ن، نوکە ژی پرۆپاگاندایەکا ژەهرین دمەشینن. لێ مخابن ئەڤ پرۆپاگاندایا گەمارا یه‌نه‌كێ و په‌كه‌كێ کو ب هێزێن ئیستخباراتا ئیرانێ و حه‌شدا شه‌عبی دکه‌ن، ل گۆری یا پێدڤی نەهات پووچکرن. ئەڤه کێماسیا راگهاندن و رەوشەنبیرێن په‌ده‌كێ یه. ئەڤێ كێماسیێ خەلک مەحکوومی پرۆپاگاندەیا په‌كه‌كێ یا ژەهری و شانۆیێن بافل تاله‌بانی یێن تیکتۆکێ كرن. لێ سەروەرییا هەولێرێ ب شانۆگەرییێن سییاسی ناهێت ژ ناڤ برن.
