تەکۆشینا چەکداری یا کو د 15 تەباخا 1984 دە ب ئێریشێن ئەرووح-شەمزینانێ دەستپێ کری، 40 سال ل پەی خوە ھشت. باندۆرا توندیا کو ئەگەرێ خولقینا پەکەکێ یە، ل سەر دیرۆکا سیاسی و تێکلیێن جڤاکی یێن کورد کری، مژارەکا ھێژایی لێکۆلینێ یە. ب تایبەتی، ژ بۆ کو رەوشا ھەیی یا پەکەکێ بهێت فێھمکرن، راست نرخاندن و ئانالیزکرنا راستیا دژواری-بەرخوەدان-شەر کو سەدەما ھەبوونا پەکەکێ یە، گەلەکی گرینگە. بەری ھەر تشتی پەکەکە ئاڤابوون و پێشکەتنا خوە یا رێخستنی دەیندارێ توندییێ یە. لێ بەلێ، تێگھشتنا توندییێ یا کو پەکەکێ ئافراندیە ژی ڤەگوھەریە درندەیەکێ کو ئیرۆ پەکەکێ دخوە. ھەر چقاس ئەڤە وەکی نەتەبائیەک بالکێش خویا بکە ژی، لێ ئاموورێن کو پەکەکە ئافراندی ئیرۆ بوونە دیاردەیێن کو پەکەکە تەسفیە کرنە. فاشیزما توندییێ یا د ناڤا پەکەکێ دە یەکانە سەدەمە کو ھەموو دەرفەتێن چارەسەریا سیاسی ژ دەست برەڤن. ل سەر ڤێ راستیێ ئەگەر ئەم ب کورتی چەند مژاران دەربارێ پاشەرۆژ، نھا و پێشەرۆژا شەرێ پەکەکێ دە بنرخینن…
پێنگاڤێن دەستپێکێ یێن پەکەکێ
ستراتەژیا شەری یا پەکەکێ وەکە سیتاڤا شۆرەشێن نەتەوەیی-جڤاکی یێن سەردەما شەرێ سار دکارە بهێت پێناسەکرن. د راستیێ دە دەما کو تەڤاھیا پلانا رێخستنی یا پەکەکێ، پێکھاتەیا وێ یا سیاسی-ئایدۆلۆژیک و لەشکەری بهێت لێکۆلینکرن، دێ هێت دیتن کو مینا رێخستنێن چەپێن کلاسیکە. بێیی کو پێڤاژۆیێن پێکھاتنا DNA یا رێخستنی یا پەکەکێ راست بهێت فێھمکرن، رۆژا ئیرۆیین ژی راست نایێ پێشبینیکرن. ژ بەر ڤێ یەکێ دڤێت ئەم شیفرەیێن (رەقەم سری)قۆناغا گرۆپێ، پێڤاژۆیێن ئاڤاکرنا پارتیێ و چالاکیا یەکەم یا توندیێن پەکەکێ دەشیفرە بکن. پێنگاڤێن دەستپێکێ یێن تەڤگەرێن سیاسی و جڤاکی پر گرینگن. پێنگاڤێن پێشین نە تەنێ سەمبۆلیکن، د ھەمان دەمێ دە ژ بۆ ئارمانج و ھەدەفێن وێ تەڤگەرێ وەکە فیشەکا ئیشارەتێیە. میناک، پەکەکە د چالاکیا خوەیا کو ژ بۆ راگھاندنا پارتیێ پلانکری دە دەولەتا کۆلۆنیالیست-داگیرکەر ئارمانج نەکر، تۆڤێ خەتا پەکەکێ یا سییاسی-رێخستینی (ترکبوونێ)یا ئیرۆیین ھێژ وێ دەمێ ھاتبوو چاندن. ئەڤ ھلبژارتنەک پر ھشمەندە. راستیا کو فیشەکا یەکەمین ئاڤێتیە کوردان یان ژی پێکھاتەیا جڤاکی یا کوردان، ناسنامەیا رێخستنی یا پەکەکێ ئەشکەرە دکە. ئارمانجا فیشەکا ئەول یا پەکەکێ ھەلوەستا سیاسی و رێخستنی یا ئیرۆ ھەیی ب کورتاسی ڤەدبێژە. ئارمانج نە دەرخستنا دەولەتا ترک یا کۆلۆنیالیست ژ کوردستانێ یە، ئارمانج رزگارکرنا کوردان ژ سیستەما فەئۆدالە. ژ بۆ زانینا ئەرک و ئارمانجێن پەکەکێ ئەڤە خالەکا پر گرینگە. پەکەکە شوونا کو داگیرکەری-کۆلۆنیالیزما ترک وەک دژمن ببینە سیستەما جڤاکا کورد ژ بۆی خوە وەکە دژمن پێناسە کر.
پەکەکە وە دحەسبینە کو رەوشا نەرینی یا ل کوردستانێ نە ژ بەر کۆلۆنیالیستانە، ژ بەر پێکھاتە و تێکلیێن فەئۆدالێن جڤاکا کورد دە. ژ بەر ڤێ یەکێ ژی ئارمانجا پەکەکێ یا یەکەمین ئەوە کو ب توندی ڤێ سیستەما فەئۆدال تنە بکە. ژ ناڤ برنا سیستەما کۆلۆنیالیست و داگیرکەریا راستەقینە د ناڤا ئارمانجێن پەکەکێ یێن دەستپێکێ دە نینە.
ھەولێن “مەدەنیکرنا” کوردان
ب دیتنا من گەر کۆدەتایا 12 ئیلۆنێ نەبایە، پەکەکێ چ جاران بەرێ لوولییا چەکا خوە نەددا کۆلۆنیالیزما ترک و تشتەک ب ناڤێ پێنگاڤا 15 تەباخێ ژی نەدبوو. واتە پەکەکە د بن پێشەنگیا فکرێن کەمالیست دە، ب رزگارکرنا کوردان ژ دەستێ دەرەبەگێن فەئۆدال، کو کوردان “مەدەنی” بکە دکر ئارمانج. پەکەکێ ژی ھەمان بەلگەیێن (شارستانیێ) کو مستافا کەمال ژ بۆ داگیرکرنا کوردستانێ و تەپەسەرکرنا سەرھلدانێن کوردان بکار ئانی، د شۆپینە. پەکەکە دێ ل سەر ناڤێ چەپێن کەمالیستێن ترک ل کوردستانێ ڤی کاری جێبەجێ بکە. پێکھاتنا سۆسیۆ-چاندی یا کوردان بوو ئاستەنگا ھەری مەزن ل بەر بەرفرەھبوونا کەمالیزمێ. ب ئیسرار سەرزەنیشا عەڤدللا ئۆجالان کو دبێژە “مە چ جاران ھەرفاندنا دەولەتا ترک ئارمانج نەکر” ژ بۆ ڤێ یەکێیە. د ڤێ واتەیێ دە فیشەکا یەکەما پەکەکێ (بەردا بوو کوردان) ژ بۆ تێزا کۆمارا دەمۆکراتیکا ئیرۆ ئیشارەتا دەسپێکێ بوو. پەکەکە وە دحەسبینە کو دەمۆکراتیزەکرنا رەژیما کەمالیست ب ژناڤبرنا سیستەما فەئۆدالا ل کوردستانێ ڤە دێ چێببە. سەدەمێن نەتەوی، ئەتنیکی، چاندی و ئۆلی یێن کو کورد ژ سالا 1920 ھەتا 1938 بەر ب سەرھلدانێ ڤە برن، ژ ئالیێ چەپێن ترک و پێکھاتەیا وێ یا ل کوردستانێ، ئانگۆ پەکەکێ ڤە، وەکە سەدەمێن کو رێ ل بەر دەمۆکراتیکرنا رەژیما کەمالیست دگرن، تێنە دیارکرن. لێ بەلێ، ئەو سەرھلدانا کوردان تێکۆشینا ھەبوونا ملەتەکی بوو کو ھەول ددا کو خوە ژ شوورێ قرکرنێ رزگار بکە. عەڤدللا ئۆجەلان د پارێزنامەیا خوە دە نێزیکاتیا خوەیا ل ھەمبەری سەرھلدانێن کوردا وھا ب کورتاسی تینە زمان: “سەرھلدان نێزیکاتیا دەستھلاتدارێن کوردە. یێ کو ھەم گەلێ کورد و ھەم ژی کەمالیزم ئانیە ڤێ رەوشێ، سەرھلدانن. مستەفا کەمال دا د سالا 1919 دە ھەموو مافان بدە کوردان. گۆت نەھێن ڤێ یاریێ، نەکەڤن خەفکا ئاڤاکرنا دەولەتا کوردستانێ. ھەموو ئازادیێن کوردان دێ هێن ناسکرن. ئەتاترک ب نێرینەکا ستراتەژیک نێزکی کێشەیێ د بوو…” رێخستنەکا کو نێرینا وێ یا ل سەر کەمالیزمێ ئەڤە بە، گەلۆ دێ بکارە ببە خوەدی ئارمانجا تونەکرنا کەمالیزمێ؟
گەلۆ ب ستراتەژییا شۆرەشا چینێ ل کوردستانێ شەرێ نەتەوەیی دێ هێت کرن؟
ھەگەر تێکلیا ئارمانج و ئامرازێن پەکەکێ راست بهێت ئانالیزکرن، ناسنامەیا وێ یا رێخستنی ژی دێ راست هێت فێمکرن. ژ بۆ ڤێ یەکێ پەکەکێ د سالێن 1978-79 دە ل سێوەرەگێ و حیلوانێ دەست ب تێکۆشینا خوەیا چەکداری یا یەکەمین یا رێخستنی کر. پشتی پراکتیکا چەکداری یا حیلوان-سێوەرەگێ یا دەمکورت سەرنەکەتی، ژ ئالیێ رێخستنی ڤە کەت ناڤا ئاژاوەیەکا رێخستنی دە. ل لوبنانێ بەریا کۆدەتایا 12 ئیلۆنێ یەکەمین خەباتێن پەروەردەھیێ ب ئارمانجا دەستوەردانا ل پراکتیکا نەسەرکەفتی یا ل سوێرەگێ پێک ھات. یا راستی کەمال پیر و گرۆپا وی پشتی پەروەردەیێ ژ بۆ موداخەلەیەکا وێ تێن وەزیفەدارکرن. لێ بەلێ پێڤاژۆ وەکە کو ھاتبوو پلانکرن نەمەشیا و کۆدەتایا 12 ئیلۆنێ پێک ھات. خەباتکارێن بنگەھین یێن رێخستنێ یەک ب یەک تێن گرتن. یێن کو ژ دەستگرتنێ خلاس بوون خوە ڤەکشاندن قادا لوبنانێ. د ڤێ دەمێ دە کریزا رێخستنی ھین کوورتر دبە. شکەستنا پیسکۆلۆژیک یا ژ بەر کۆدەتایێ پێک ھاتیە، ژھەڤکەتنا رێخستنێ ژی لەز دکە. لێ بەلێ کادرۆیێن بنگەھین یێن ئیداری یێن د زندانێ دە ب بەرخوەدانا خوە ڤێ پێڤاژۆیا پارچەبوونێ راوەستینن. پەکەکێ د یەکەمین کۆنفەرانسا خوە یا سالا 1981 دە بریارا شەرێ گەریلا گرت. ل سەر چاوانیا گرتنا ڤێ بریارێ چ ئەزموون و پراکتیکا وێ تونە بوو. دیرۆکا تێکۆشینێ یا تەڤگەرێن چەپێن شۆرەشگەر ژ بۆ مژارێن ستراتەژی و تاکتیکی ب گرانی تێ لێکۆلین کرن. لێ بەلێ پەکەکێ ل سەر تەڤنا جڤاکی و چاندی، نرخێن باوەری، پێکھاتەیا جوگرافی و تایبەتیێن جڤاکا کوردستانێ پێویستی ب لێکۆلینان نە دیت. ئێکسەر بریارا ستراتەژی و تاکتیکێن شۆرەشگەری یێن وەلاتێن وەک چین، ڤیەتنام و ھتد ل کوردستانێ بێن بجھانین ھات گرتن. ئەڤ ستراتەژیا شەری یا کو ل سەر یوتۆپیایا شۆرەشگەری و ژبەرکرنا چەپگر ئاڤا بوویە، ل گۆری پێکھاتەیا سۆسیۆلۆژیکا گەلێ کورد نەبوو. ستراتەژیا شەرێ گەل یێ سێ قۆناغان یا شۆرەشا وەلاتێ چینێ ھەول دا کو ل کوردستانێ ژی بکەڤە پراکتیکێ. ئەڤ ستراتەژیا شەری یا سێ قۆناغ، کو ل گۆری تایبەتمەندییێن، جڤاکی، ئابۆری و راستیا جوگرافیا چینێ ھاتبوو ئامادەکرن، ل کوردستانێ شەنسێ سەرکەفتنێ تونەبوو. ژ بەر کو جڤاکا کورد د ھەر واری دە ژ چینێ گەلەکی جودا بوو. لێ نەبوونا ناسنامەیا سیاسی، نەتەوەیی، نەزانینا دیرۆکا کوردستانێ و نرخێن جڤاکی یێن کورد، نەھشت کو پەکەکە ستراتەژیەکا شەرێ گەریلایی ل گۆرەیی کوردستانێ بکە.
ستراتەژیەکا تێکۆشینێ یا کو نە ل گۆری راستییا جڤاکا کوردە
تێکۆشینا رزگاریا نەتەوەیی ب ستراتەژیەکا هاوردە ھەولدانەکا پووچ بوو. د ڤێ چارچۆڤەیێ دە ژ بەر کو پەکەکێ نەکاری جڤاکا کورد راست تەشخیس بکە، نەکاری رێیێن تێکۆشینێ یێن گونجاو ژی پێش بخە. ھەگەر پەکەکە ھەبوونا دەهان ھەزار سالان یا جڤاکا کورد ب ھوورگلی لێکۆلین کربا، بەلکی نە پێدڤی بوو کو تەقلیدا ستراتەژیێن شەری یێن چین و ڤیەتنامێ بکن. شێوازێ پێکھاتنا جڤاکا کورد ژی بەرھەمێ ستراتەژیەکا خوەپاراستن و ھەبوونێیە. چێبوونا عەشیرێن کوردان و بەلاڤبوونا وێ یا جوگرافی د ئەنجاما بەرتەکا ژیانێ یە. شێوازا ژیانا جڤاکا کورد و خوەپاراستن د ئەساسێ خوە دە گەریلاتییە. دڤێت پیدڤی نەبە کو ڤێ یەکێ ژ ئامەریکایا لاتین و ئاسیا باشوور فێر ببن. واتە گەلێ کورد ھەبوونا خوە دەیندارێ ڤێ ژیان و بەرخوەدانێ یە. ئەڤ جورە رێخستنبوونا شەر و بەرتەکا ھەبوونێ یا بێھەمپایە.
پەکەکێ خەزینەیا دیرۆکی یا کوردان ئینکار کر
دەما کو دیرۆکا ئارتێشێن کو ل سەر کوردستانێ سەفەر کری بەر چاڤان بهێت گرتن، دێ هێت دیتن کو ئەڤ شێوازا بەرخوەدانێ یا کوردان چقاسی ب باندۆر بوویە. گۆتنا “سەفەر ل سەر کوردستانێ دبە لێ زافەر نابە” ل سەر روح و شێوازا بەرخوەدانێ یا کوردان ھات گۆتن. لێ مخابن پەکەکێ ئەڤ خەزینەیا دیرۆکییا گەلێ کورد ئینکار کر. ھەموو تێکۆشینێن بەریا خوە پاشگوھ کرن و دیرۆک ژ خوە دەست پێ کر. ھەگەر تەنێ سەرھلدانێن نەتەوی یێن گەلێ کورد یێن سەدسالێن 19 و 20 باش هاتبان لێکۆلینکرن و ئەنجامێن وان راست هاتبانە نرخاندن، دا ستراتەژیەک هێژ بەرھەمدارتر هێن دیارکرن. میناک گەر کۆچگری، شێیخ سەعید، ساسۆن و ب تایبەتی سەرھلدانا ئاگریێ ژ دل و راست بھاتا لێکۆلینکرن و ئانالیزکرن، دبە کو قەدەرا ئیرۆ پێک نەھاتبا. گەر پەکەکە سەرھلدانێن کوردان ب نەرینا کەمالیست نەگرتا، دا د تێگھیشتنا چاندا بەرخوەدانێ یا د سەرھلدانان دە، تاکتیکێن شەر و ب تایبەتی ژی راستیا دژمن دە بیتە خوەدی خەزینەیەک مەزن. لێ نییەت چ بە قسمەت ژی دێ ئەو بە.
ب دیتنا من ھەر دیاردەیا کو ب تێگەھا ترک تێ پێناسەکرن دژمناتیا کوردانە. ترک نژادەک دژمنێ کوردانە، ب راست، چەپ، دیندار، ئاتەیست، ب کورتاسی ب ھەر تشتێ خوە ڤە دژمنە. نهێنیا راستیا پەکەکێ ژی د ڤێ خالێ دە دەردکەڤە ھۆلێ. واتە پەکەکێ ژ بۆ “شۆرەشا سۆسیالیستا ترک” کورد و کوردستان وەک ئاخەکا بەیار دیت. ژ بۆ ڤێ ژی پەکەکێ خوەست گەلێ کورد وەکە ئامرازەکی ڤێ ئارمانجێ ب کار بینە. پرسگرێکا مللی-نەتەوەیی یا کوردان خستە ناڤا چەرخا تەڤگەرا چینایەتی یا ترکیێ دە. ڤێ نێزیکاتیا خاپاندن و ئیستیسمارێ مۆھرا خوە ل ھەموو پراکتیکا پەکەکێ خست.
خاپاندنا کەمالیزمێ ب رییا چەپێن ترکان بەردەوام دکە
د ڤێ چەرچۆڤەیێ دە شێوازێ دەستگرتن و نێزیکبوونا کوردان یا پەکەکێ و نێزیکاتییا ئیمپاراتۆریا عۆسمانی و دۆماندنا وێ یا کەمالیزمێ وەکی ھەڤە. عۆسمانیان ب خاپاندنا “براتیا ئوممەتێ” ل چاناککالەیێ خالا لاوازا کوردان باوەرمەندییا ئیمانێ ئیستسمار کرن. مستەفا کەمال ژی ھەمان حیلە بکار ئانی و د ناڤبەرا سالێن 1919-1923 دە ب گۆتنا “دەولەتا ھەڤپار یا کورد-ترک” دەولەتا نەتەوەیا ترک یا یەکگرتی ب ھاریکارییا کودان ئاڤا کر. ڤێ جارێ ژی ب ئالیکاریا پەکەکێ، ب خاپینۆکا “ئنتەر ناسیۆنالیزم، کۆمارا دەمۆکراتیک” ھەمان لیستکێ ل ھەمبەر کوردان دلەیزن. د بنیاتێ خوە دە ئارمانجا “براتیا ئوممەتێ” یا کوردان یا ل چاناککالە و ساکاریایێ و ئارمانجا “کۆمارا دەمۆکراتیک” یا پەکەکێ خزمەتا ھەمان تشتێ دکە، ئانکو ئارمانجا ترکبوونێ. دەما ئەم ل ئارمانج و ئامرازێن سیاسی یێن پەکەکێ دنێرن، مرۆڤ دکارە ڤێ راستیێ پر زەلال ببینە.
پشتی ڤێ کەڤانا دیرۆکی ئەم ڤەگەرن سەر مژارا خوە؛ پەکەکێ ل سەر ستراتەژیا شەرێ گەل یێ سێ قۆناغێن-دەم درێژ بریار دا کو ڤەگەرە چیایێن کوردستانێ.
