بەدرخان کۆچگری
ل باشوورێ کوردستانێ کو ب فەرمی ب ناڤێ حکوومەتا ھەرێما کوردستانێ تێ بناڤکرن و د ڤێ سەدسالێ دە تەکانە دەستکەفتیا کوردان یا فەرمییە، شەر ھەیە. ژ سینۆرێ باکورێ کوردستانێ ھەتا ناڤەندا باژارێ ئامێدیێ خەتەک 60-80 کم بوو قادا شەر. نھا د ناڤ چار پارچەیێن کوردستانێ دە یەکانە جھێ کو دەستکەفتیێن فەرمی لێ ھەنە باشوورێ کوردستانێ یە، لێ مخابن جھێ کو شەر تێدە چالاکە دیسا باشوورێ کوردستانێ یە.
پرسەکە پر بالکێشە، چما باشوورێ کوردستانێ، کو یەکانە بەشا کو ھاتیە رزگارکرن و ستاتویەک فەرم نەتەوەیی ب دەست خستیە، نھا قادا شەرە؟ ھەر وھا، شەرێ ل باکور چما و چاوا ڤەگوھەری باشوور؟ میناک، رۆژئاڤایێ کوردستانێ ژی کو ھینا رەوشا وێ نە دیارە، ب قاسی ھەرێما کوردستانێ نە بوویە جھێ شەرێ رۆژانە. دیسا ل باکورێ کوردستانێ کو کۆلۆنیالیزم د ئاستا ھەری تووژ دەیە، نە شەر ھەیە، نە ژی دەنگێ گولـلەیان تێ بھیستن.
ما ل باکورێ کوردستانێ کۆلۆنیالیست نینە؟ بەلێ ھەیە.
ل باکورێ کوردستانێ قەرەقۆل و بنکەیێن لەشکەری یێن دەولەتا ترک نینن؟ بەلێ گەلەک ھەنە.
ما پەکەکە نە رێخستنەکا باکورێ کوردستانێ یە؟ بەلێ.
ما پەکەکە نابێژە ئەز دژی دەولەتا ترک شەری دکم؟ بەلێ دبێژە.
ئیجار چما ل باکورێ کوردستانێ دەنگێ گولـلەیەکێ ژی نایێ، لێ تەنێ د ناڤا ھەفتەیەکێ دە ل باشوورێ کوردستانێ ب دەھان ئێرشێن ھەوایی، تۆپ و ئێرشێن بەژایی روو ددن؟
ل چیایێن بۆتان و جۆلەمێرگێ ل قادێن شەری یێن ب سالا ئیرۆ جیهێن توریزمێ ھاتنە ئاڤاکرن. نھا ل باکورێ کوردستانێ گوندەکی کو چوون و ھاتنێ لێ قەدەغە بیت نەمایە. گەل ڤەگەریان ھەموو گوندێن کو بەرێ هاتبوون ڤالاکرن. وێ دەمێ چما تەنێ د ڤێ ھەفتەیا داوی دە ب دەھان گوند ل باشوورێ کوردستانێ د بن مەترسییا ڤالاکرنێ دە نە؟
گەلۆ چما باشوورێ کوردستانێ بوو قادا شەری؟
چەلێ، شەمزینان، قولەبان ما نە کەلەھا پەکەکێ بوون؟ بەلێ. چما لەشکەرێ ترک لگەل مالباتێن خوە دکارن ل باژێرێن مینا چەلێ کۆلان ب کۆلان بگەرن و ب ئارامی بژین؟ لێ بەلێ ھەرۆژ بەرواری ژۆری دبە ئارمانجا ئێرشان. چما خەلکێ چەلێ رەز، ئاقار و زەڤییێن خوە دچینن، لێ گوندیێن دەرگەلێ، بێشیلێ، گوھەرزێ و ھتد نکارن بچن ناڤا تەرش و تەوالێ خوە؟
ھەپەگێ ب سەرکەفتنەکا مەزن راگھاند کو ژ بۆ بیرئانینا شەھیدێن 14 تیرمەھێ یێن ل زیندانا ئامەدێ ژیانا خوە ژ دەست دانە چالاکیان لدار دخە، لێ چالاکی نە ل ئامەدێ، ل ئامێدییێ تێن کرن؟
ھوون نکارن ڤێ پێڤاژۆیێ ب پەیڤێن کۆلۆنیالیزما ترک، وەحشەت، بەرخوەدانا پەکەکێ و ھتد راڤە بکن و تشتا کو دقەومە نە تەسادوفە بەلکو پلانکرییە. ئەڤ شەر گاڤ ب گاڤ کێشا ناڤا خاکا باشوورێ کوردستانێ.
د گولانا سالا 1999 دە زلامەک ل سەر کورسیکەکی نزم روونشتیە و لگەل کەسەکی دئاخڤە. د ئاخافتنا کو ژ ئالیێ کامیرەیان ڤە ھاتیە تۆمارکرن دە ئەڤ کەس وھا دبێژە: “ئەز دزانم کو گەلێ باشوور ئەلەقەیەکە مەزن ب مە رە ھەیە. ل گۆری من دڤێت ھەر تشت ڤەشارتی بمینە. ئەز وسا پەرە، چەک و تشتەکێ ناخوازم. تێکلییەکا پشتگرییێ یا پچووک ژ وە دخازم. نە ھەوجەیە کو بارزانی و تالەبانی زێدە خورت بکن…. ھەکە کو ئەم ھەلوەستەکێ بگرن ئەم دکارن ڤان بپەرچقینن. ئەم ناھێلین کو ئەو(بارزانی-تالەبانی)نەفەسێ بستینن و ئەم دێ وان ب ترکیێ ڤە گرێبدن. ژ بەر ڤێ یەکێ من پلانا ھەولێرێ پێشنیاری وە(دەولەتا ترک) کر. ھەکە ھوون ھەڤکارییا من بکن ئەم وەناکن کوبارزانی نەفەسێ بستینە، ئەم ناھێلین کو تالەبانی نەفەسێ بستینە. ئەز پلانەکێ کو ھوون ب پەرەیان ڤە نکاربن بکن ئەز ژ بۆ وە دێ بەلاش بکم.
ئەز مفایەکی مەزن دگھینم ترکیەیێ. ئەز زێدە تشتەکێ ژ وە ناخازم، پالپشتییا وە و ئاموورێن خەباتێ یێن سینۆردار ژ وە دخوازم. ئەم دێ نیقاشێ بکن و ب ھەڤ رە پلانێ دانین. ھوون دەولەت نکارن راستەراست ڤێ یەکێ پێکبینن. ئەز قالا تشتێن وسا خەیالی ناکم. لێ بنێرن ما نە ئەمەریکا ھێزەکی جیھانییە لێ ئەو ژی کرێگرتییان ب کار تنە. ھێزا وە(دەولەتا ترک) ئەمن. ل باشور پێدڤی شەرەکی ئەفسوونییە.”
ئەڤ کەس کییە؟ ھەلبەت عەڤدللا ئۆجالانە. ئۆجالان ستوونەکا گرینگ یا پێڤاژۆیا داگیرکرنا ئاخا باشوورێ کوردستانێ ژ ئالیێ ترکیەیێ ڤەیە. ب راستی، ب گۆتنا وی، ئەو کرێگرتییە.
و پلانا کو ئۆجالان د سالا 1999 دە پێشکێشی ترکیەیێ کری، ئیرۆ ل سەر خەتا بەرواری ژۆری-ئامێدییێ، شێلادزێ-دەرالووک پێنگاڤ پێنگاڤ تێ پێک ئانین. چما دەولەتا ترک ھات سینۆرێ ئامێدییێ؟ چما ھەر رۆژ گوندێ گوھەرزێ و سەرگەلێ تێ بۆردومان کرن؟ بەرسڤا ڤان پرسێن وە د وێ پێڤاژۆیا سالا 1999 دە ڤەشارتییە. ژ وێ دەمێ ھەیا ئیرۆ ئەو پلانا ئۆجالان پێشکێشی دەولەتا داگیرکەر کری پێنگاڤ ب پێنگاڤ تێ جێبەجێکرن کرن.
کەنگی فەرسەندەکا باشکرنا ستاتوویا باشوورێ کوردستانێ ب دەست دکەڤە، پەکەکە ژی ل گۆری پلانا ئۆجالان پێڤاژۆیەکا سەیر ل باشوور ددە دەستپێکرن.
د سالا 2003 دە دەما رەژیما سەددام ھلوەشیا، عەڤدللا ئۆجالان ل سەر داخوازا دەولەتا ترک بریارا شەری دا. ئارمانج نە ئەو بوو کو ل دژی ترکیێ شەری بکە، لێ ئارمانج ئەو بوو کو د ناڤا ڤەگوھەسنێن رۆژھلاتا ناڤین دە ترکیە ب ھنجەتا پەکەکێ بکاربە دەستوەردانان ل ھەرێمێ بکە.
د سالا 2012 دە دەما بھارا عەرەبی دەست پێ کر، دەرفەتێن مەزن ژ بۆ کوردان دەرکەتن. ل ھەرێما کوردستانێ شەرت و مەرجێن دەولەتبوونێ ھەبوون، لێ ئۆجالان ل ئیمرالیێ پێڤاژۆیەک ب ناڤێ “شەرێ گەل یێ چەکداری-شۆرەشگەری” دا دەستپێکرن. شەرێ خەندەکان بەرھەما ڤێ بریارا ئۆجالان یا شەرێ گەلێ شۆرەشگەری بوو. بەرەڤاژی پێزانینێن گەل، ئۆجالان نە ل دژی کۆلانا خەندەکان بوو ئۆجالان پلانسازێ وێ بوو. ئۆجالان د سالا 2014 دە گۆتبوو، “ل باژاران دێ شەر چێبە و دبە کو رۆژەکێ دە 50 ھەزار مرۆڤ ژی بمرن.” و خەندەک ھاتن کۆلاندن. خەندەک پێڤاژۆیەک بوو کو پەکەکێ و ھێزێن چەکدارێن ترک دەربەیا ھەری مەزن ل باکورێ کوردستانێ خستن کو باکوور جارەکە دن نکاربە پشتا خوە راست بکە. تراژەدیا شەرێ خەندەکان گاڤ ب گاڤ شەر ئانی باشوورێ کوردستانێ. ژ بەر ڤێ سەدەمێ ژی پەکەکە د ڤی شەرێ کو ژ سالا 2018 ڤە ددۆمە دە جھەک ژی رادەستی پێشمەرگە نەکر. لێ ئەگەر پێشمەرگە ئەو دەڤەر بگرتبان، وێ دەمێ د شیان دە بوو دەولەتا ترک بھاتا سەکناندن و ئەڤ داگیرکەری پێکنەھاتبا.
لێ پەکەکێ سیاسەتەک دو ئالی دشۆپاند. ئۆجالان کارتا گارانتیا د بەریکا دەولەتا ترک دە بوو. دبە کو ئیرۆ- سبێ ئۆجالان ژ نشکاڤە دەرکەڤە و ببێژە ئەز شەری دسەکنم، پاشدە ڤەکشن.” ئۆجالان د ھەمبێزا دەولەتا ترک دەیە. د ڤی واری دە پەکەکە د بن گارانتییا دەولەتا ترک دەیە. نە شەرڤانێن پەکەکێ، لێ رێڤەبەریا پەکەکێ د گارانتییێ دەیە.
ل ئالیێ دن رێڤەبەریا پەکەکێ ژ بەر کو دبێژە ئەز ل دژی دەولەتا ترک شەری دکم ژ ئالیێ ئیراق و ئیرانێ ڤە تێن یارمەتیدان. پەکەکێ خوە کریە دو بەش. باسکەک د دەستێ ترکیێ دەیە، باسکێ دن د دەستێ ئیرانێ دەیە. لێ باشوورێ کوردستانێ نە ب ڤی رەنگییە. ھەم ئیران و ھەم ژی ترکیە ئێریشی ھەرێما کوردستانێ دکن. ئەڤە راستیا کو دقەومیتە.
دڤێت ئەم ببینن کو پەکەکە د ناڤبەرا ترکیێ و ئیرانێ دە خوە کریە دو باسکێن جودا و ب ڤی ئاوایی ژیانا ئۆجالان و ھەم ژی ژییانا رێڤەبەریا جەمیل بایک مسۆگەر دکە.
دبێژن، چما پێشمەرگە ھاتنا ئەرتێشا ترک ناسەکنینە و ل کێلەکا گەریلا شەرێ ترکان ناکە؟ دو-سێ بەرسڤێن پر ھێسان ھەنە:
1-حکوومەتا کوردستانێ و ب تایبەتی تەڤگەرا بارزانی باش دزانە کو ھێزێن چەکدارێن ترکیێ ب ستراتەژیەک پر کوور ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ژ بۆ ئاخا باشور ھاتنە کشاندن.
2-کی ل ئیراقێ دژمناتیا پێشمەرگە و حکوومەتا ھەولێرێ دکە؟ حەشدا شەعبی. حەشدا شەعبی ل ئیراقێ ھەڤکارێ کێیە، یێ پەکەکێ؟ کی رێ نادە پێشمەرگە کو دەرباسی شەنگالێ ببە؟ پەکەکە، کێ مووچە ددە پەکەکێ حەشدا شەعبی. کی چەکان ددە پەکەکێ حەشدا شەعبی. پەکەکە ژ چییایێ قەرەچۆخ یێ سەر ب مەخموورێ ڤەکشیا و رادەستی ئارتێشا ئیراقێ کر و نەھشت پێشمەرگە ل ور ب جھ ببە. شەنگال رادەستی حەشدا شەعبی کر. ژ سەدی سەد ئەشکەرەیە کو گەر حەشدا شەعبی سبە ئێرشی پێشمەرگە بکە، دێ ھێزێن پەکەکێ سەرکێشیا وان بکن.
3-پەکەکێ ب دژمناتی بەرسڤ دا ھەموو ھەولدانێن حکوومەتا باشوورێ کوردستانێ یێن ژ بۆ رێگرتنا ل ئارتێشا ترک. پێشمەرگێ کوردستانێ ل گۆری بەرنامەیا خوە دخوەست سەرێ ئامێدییێ بگرە دا کو ترک نەکەڤنێ لێ پەکەکێ ب مووشەکەکێ ئێرشی پێشمەرگە کر و 5 پێشمەرگە شەھید کرن. ئەگەر وێ دەمێ پێشمەرگەیان ئەو لووتکە گرتبا، ئیرۆ ئەڤ ئالۆزی و شەقوودەق ل دەڤەرا ئامێدییێ چێنە د بوون.
ژ بەر ڤان ھەرسێ سەدەمان د شانۆیا شەرێ پەکەکێ-ئارتێشا ترک دە پێشمەرگە نە مەجبوورە ل کێلەکا پەکەکێ جھ بگرە. و ئەم راست بێژن، ئەگەر پێشمەرگە بخواستا رێ ل بەر پەکەکێ بگرە، ئیرۆ پەکەکێ نەدکاری ل بەھدینان ئاڤا ڤەخوارنێ پەیدا بکە. ھەموو داخویانیێن پەکەکێ یێن د مەدیایێ دە ل سەر پێشمەرگە دکە دەرەو و ڤرن. بەرۆڤاژی ڤێ یەکێ پەکەکە و ھێزێن چەکدارێن ترک د ناڤا ھەماھەنگییێ دە خاکا ئازادا کوردستانا باشور دشەوتینن، وێران دکن و دکن قادا ئالۆزییێ. واتە پلانا ئۆجالان یا ھەولێرێ گاڤ ب گاڤ تێ جێبەجێ کرن.
