چیرۆکا سەرۆکبوونا عەڤدللا ئۆجالان
تێبینی ل سەر په‌كه‌كێ
په‌كه‌كە تەڤگەرەکە کو ب شەر، سیاسەت و شێوازا رێخستنبوونا خوە مۆهرا خوە ل دیرۆکا کوردستانێ یا 40 سالێن داوی دایە. لێبەلێ، شێوازێ مۆهرا وێ مژارەک پر ناکۆکە. په‌كه‌كە پارتیەک یان جڤاکەکێ باوەریێ یە؟ پرەنسیبێن پارتیێ چنە؟ خەباتا وێ یا ناڤخوەیی و پێناسەیا سەرۆکاتیێ چیە؟ چاوا ئەو ژ سۆسیالیزما زانستی یا کو وەکە ئیدۆلۆژیکی پەژراندبوو ڤەگوهەری تەریقه‌تەکا هشک؟ فاکتۆرێن سەرەکە یێن رێخستنا په‌كه‌كێ تەشکیل دکە دژواری، شەهادەت و مانیپولاسیۆن؟ راستیا شەرێ گەریلا و رەوشا هەیی چیە؟ تێکلیا داوین و ئارمانج چنە؟ د ڤێ چارچۆڤەیێ دە ل سەر راستی و سبەرۆژا په‌كه‌كێ تێبینی.
په‌كه‌كە د 27ێ مژدارا 1978ان دە ل گوندێ فیسێ یێ ناڤچەیا لجێ یا ئامەدێ ب بەشداریا 22 کەسان ب ئاوایەکی فەرمی هاتە دامەزراندن. بەشدار بوون: عه‌بدوللا ئۆجالان، م. خه‌یری دورمووش، مه‌زلووم دۆغان، دوران کالکان، عه‌لی حه‌یده‌ر قه‌یتان، جەمیل باییک، ساکینە جانسز، کەسیرە یلدرم، مەهمەت شەنەر، سەیفەددین زۆگورلو، باکی کارەر، عه‌بدوللا کومرال، حوسەین تۆپگدەر، رەسوول ئالتینۆک، عه‌لی گوندووز، سوپحی کاراکووش، عه‌لی چەتینەر، فارووق ئۆزدەمیر، مەهمەت تووران، شاهین دۆنمەز، فەلەمەز تاخاچ و عەباس گۆکتاش.
ئەڤ دامەزراندنا فەرمی مەراسیمەک بوو ژ بۆ بدەستخستنا ناسنامەیا پارتیێ د قادا سیاسی یا کوردی دە و بناڤکرنا کۆما کو ژ سالا 1975ێ ڤە ب ئاوایەکی نەناس هەبوو.
ترکیێ سالێن 1970ی ب تەڤگەرا ئاكتیڤا سیاسی و جڤاکی یا نفشا جوانێن شۆرەشگەر یا 1968ێ پێشوازی کر. ل ترکیەیێ ب دەهان رێخستنێن چەپ هاتن ئاڤاکرن. لێبەلێ ئارمانجا سیاسی یا ڤێ پێلا شۆرەشگەری گوهەراندنا رژێما کەمالیست نەبوو. هەتا وان ئیدیعا دکرن کو رژێما هەیی ژ خەتا کەمالیزمێ دوور کەتیە و ژ بۆ ڤەگەراندنا وێ ل سەر خەتا مستەفا کەمال تێدکۆشین. ژ بەر ڤێ یەکێ دەنیز گەزمیش و هەڤالێن وی مەشا “ئاتا” یا ژ سامسوونێ هەتا ئەنقەرەیێ ئۆرگانیزە کرن. تەڤگەرێن شۆرەشگەرێن چەپ یێن ل ترکیەیێ د ناڤا تەڤلهەڤیەکە جددی یا سیاسی و رەوشەنبیری دە بوون. دەولەتا ترک ب هشمەندی کوورکرنا ڤێ تەڤلیهەڤیا خەتا ئیدۆلۆژیک، رێبەرتی و ئارمانجا سیاسی، ستراتەژیا چەوساندنا تەڤگەرا سیاسی یا کورد کو ژ خوە رە خەتەرناک ددیت، ب جهـ ئانی.
باکورێ کوردستانێ پشتی سەرهلدانێن شێخ سه‌عید، ئاگری، ساسۆن و دێرسمێ هەما بێژە کەتبوو ناڤا بێدەنگییا مرنێ. هه‌رچه‌ند کو هنه‌ك رەوشەنبیرێن کورد هەولدانێن بچووک کرن ژی، لێ ئەڤ هەولدان ژ دیارکرنا پرسگرێکێ دوور بوون. لێ گەشەدانێن کو ڤێ ئاخا مری یا ل سەر باکورێ کوردستانێ راکە، ل باشوورێ کوردستانێ دەست پێ کرنە.
شۆرەشا ئیلۆنێ کو د سالا 1961ێ دە د بن سەرۆکاتیا نەمر مەلا مستەفا بارزانی دە دەست پێ کر، ل هەرچار پارچەیێن کوردستانێ بوو سەدەما شیاربوونەکە نەتەوەیی یا مەزن. ڤێ تەڤگەرا نەتەوەیی یا مللی باندۆرا دۆمینۆیێ نیشان دا و ل باکورێ کوردستانێ پرسگرێکا نەتەوی دەرخستە قۆناغا نیقاش و رێخستنکرنێ. ئەم دکارن ببێژن کو په‌ده‌كه-تركیه د سالا 1965ێ دا ب رۆناهییا شۆرەشا سیاسی یا چەکداری یا ل باشوور هاتیە ئاڤاکرن. تەرۆرکرنا سەرۆکێ پارتیێ فائق بۆچاک پشتی دامەزراندنا پارتیێ، جینایەتەکا سیاسی بوو کو ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە ژ بۆ كو نەهێلە شۆرەشا ئیلۆنێ ل باکورێ کوردستانێ بەلاڤ ببە، هاتیە پلانکرن. بێ شک ئارمانجا ڤێ کوشتنێ ئەو بوو کو تەڤگەرا نەتەوەیی یا ل باکور بێ رێبەر بهێلە. لێ دەولەتا ترک باش دزانیبوو کو ب جینایەتەکا سیاسی نکارە پێشیا ڤێ پێڤاژۆیێ بگرە.
پەیمانا ئۆتۆنۆمیێ یا ل باشوورێ کوردستانێ یا 11ێ ئادارا 1970ێ، وەکە بەرهەما شۆرەشا ئیلۆنێ، پشتی کۆمارا کوردستانا ماهابادێ دەستکەفتا هەری مەزن یا کوردان بوو. ڤێ دەستکەفتیا دیرۆکی ل پارچەیێن دن ژی تەڤگەرێن نەتەوی ئاکتیڤ کرن. ژ بەر کو تەڤگەرێن کوردستانێ بارەگەهێن خوە یێن سیاسی – لەشکەری، دەرباسی باشوورێ کوردستانێ کرن. ترکیە ژ بەر ڤێ رەوشێ گەلەکی نەرحەت بوو. خەباتێن د. شڤان و هەڤالێن وی ژی د ڤێ چارچووڤێ دە پێش کەتنە.
شۆرەشا ئیلۆنێ ژ بۆ پێلا شۆرەشگەری یا نفشێ 1968ێ ل ترکیەیێ پەناگەهەک نەتەوی یا کورد ل باشوور ئاڤا کر. شێوەیێ شەرێ پێشمەرگە هێڤیا رزگاریخوازییا کوردان زیندی کر. ب تایبەتی «پەیمانا ئۆتۆنۆمییا کورد» یا سالا 1970ی دیاردەیا «جوداخوازییا کورد» کو ژ بۆ دەولەتا ترک هێزا هەری خەتەرناکە، ئانی رۆژەڤێ. دەولەتا ترک پلان دکر کو چەپگریێ وەک راوەستگەهەکا ئەولەهیێ بکار بینە دا کو هەست و رامانا نەتەوەیی یا کوردی پێش نەکەڤە. ب ڤێ ئارمانجێ دەولەتا ترک ب ئاوایەکی پلانکری فکرێن چەپگریێ د ناڤا جوانێن کوردان دا بەلاڤدکرن. هەر چەند کوردەکی چەپ داخوازا«ماف، حقووق، وەکهەڤی، عەدالەتێ» بکە ژی، هەتا کو کوردایەتیێ نەکە ئەو بێ زیانه. یا کو دەولەت دترساند ئحتیمالا کو شیاربوونا نەتەوی و ستاتویا خوەسەرییا ل باشوور دەرباسی باکور ببە. دڤیابوو ب هەر ئاوایی پێشی ل ڤێ پێلا نەتەوی – مللی هاتبا گرتن.
رەوشا باشوورێ کوردستانێ یا ئەردنیگاری، جڤاکی و چاندی و گرێدانا وێ گەشەدانێن سیاسی – لەشکەری یێن باشوور بلەز و بەز باندۆرا خوە ل باکوور ژی دکر. دەولەتا ترک ژ بۆ پێشی ل ڤێ بگرە په‌نا بۆ رێیێن لەشکەری، سیاسی و گەلەک تەدبیرێن دن بر. ئاقلێ کوورێ دەولەتا ترک ب هشمەندیا کو پرسگرێکا کورد خالا وان یا هەری خەتەرناکە، کەت ناڤا تەڤگەرێ. درەوا “کورد تونە” یا کو دەولەتێ ب سالان ب زۆری ل سەر کوردان فەرز کربوو، ب پەیمانا ئۆتۆنۆمیا کوردان یا ل باشوور ڤالا دەرکەت. دەولەت ب ڤێ یەکێ، ژ بۆ رێلبەرگرتنا هەر رێخستن و سەرهلدانێن کوردان یێن بێ کۆنترۆل ل باکورێ کوردستانێ، دەست ب لێگەرینا فۆرمۆلێن نوو کر.
راگوهەرینا (ترانسفێر) ئۆجالان بۆ قادا سیاسی
باندۆرا شۆرەشا باشوورێ کوردستانێ ئەوقاس مەزن بوو کو دەولەتا ترک ب پاشگوهکرنا وێ نکاریبوو خوە بخاپینە. ژ بەر ڤێ سەدەمێ د دەستپێکا سالێن 1970ێ دە بریار دا کو لێگەرینا خوە ڤەگوهەرە سازوومانەکی رێخستنی، دا کو ڤێ سەرهلدانا نەتەوەیی یا کوردان بشکینە و ژ خەتەریێ دەرخینە. د داویێ دە، دەولەت وەکی ئاختەبۆتانن؛ گەلەک دەست و باسکێن خوە هەنە. ل سەر ڤی لۆژیكی، دەولەتا ترک ستراتەژیەک ژ بۆ ده‌ستنیشانكرنا سەرۆکاتیەکێ ژ بۆ ڤێ سەرهلدانا نەتەوەیی – جڤاکی یا کورد د بن کۆنترۆلا خوە دە پێشبینی کر.
د ئەنجامێ دە، دۆسیایا کو د ئۆدەیا دەولەتا کوور دە ب نیشانا “پڕ ڤەشارتی- نەپەنی” هاتبوو بناڤکرن، ژ بۆ ده‌ستنیشانكرنا “سەرۆکێ” تەڤگەرا سیاسی یا نوو یا کوردی ژ سندۆقێ هات دەرخستن. ب ڤی رەنگی زایینا “سەرۆکاتی” یا عەڤدللا ئۆجالان دەست پێ کر. خۆرتەکی کوردێ ب هشمەند کو ب سالان د مەتبه‌خا دەولەتێ یا بنەعه‌رد، دەزگەهێ «ئاژانسا فکری» یا سەر ب میتێ ڤە خەبتی، بەلاڤۆک بەلاڤ دکرن، پۆسته‌ر د هه‌لاویستن و د هەموو خزمەتێن دەولەتێ ده ئامادە… د دیتنا دەولەتێ دە جهێ پێباوەر کرنێ بوو.
په‌یوه‌ندییا وی یا ل گه‌ل دەردۆرێن نەتەوەپەرەستێن ترک د دەما کو کارمەندێ دائیرەیا تاپۆ و رووپیڤیێ دا، بەشداربوونا وی د سمینار و پلاتفۆرمێن نیقاشێ دە و گەلەک جاران بەشداری کۆنفرانسێن سەرۆکێ سازیا فکری یا گرێدایی میتێ رەفیق کۆرکود، حه‌سه‌ن جەلال گووزەل و فازل کساکوورەک دبوو. ئەڤ یەک بەس بوون کو ئۆجالان دلسۆزییا خوە ل بەر چاڤێ دەولەتێ ئیسپات بکە. رۆژنامەگەر – نڤیسکارێ ترکێ نەتەوەپەرەست عەونی ئۆزگوورەل کو ب خوە شاهدێ وی سەردەمی بوو، د هەڤپەیڤینا کو د 27ێ جۆتمەها 2003ێ دا ل گه‌ل رۆژنامەیا رادیکال Neşe Dûzel کربوو، د دەربارێ ئۆجالان دە وها گۆتبوو:
«تێ بیرا من ئەو گەلەک جاران دچوون ئاژانسا فکری یا کو د ژێرزەمینا ئاڤاهیەکی ل کۆلانا ئیزمیرێ یا باژارێ ئەنقەرەیێ بوو. ئەو خۆرتەکی د تەمەنێ مە دا بوو. دەما ئەز دچووم ئاژانسێ من هەر ده‌م ئەو (ئۆجالان) ل ور ددیت. ئەو خۆرتێ کو من د سالێن 1966-1967ێ دا ل ئاژانسێ د دیت، شکلێ وی ل بەر چاڤێن منە. ب سالان من وێنەیێن عەڤدللا ئۆجالان د مەدیایێ دە دیتن و من دیت کو ئەو پر دشبهه وی ئانكو (ئۆجالان)ێ خۆرت. لێ د سالا 1993ێ دا دەما ئەز ب ئۆجالان رە روو ب روو هاتم، من ژ ئۆجالان پرسی: ل کۆلانا ئیزمیرێ یا باژارێ ئەنقەرەیێ جهەکی ب ناڤێ ئاژانسا فکری هەبوو. دبە کو شاش تێ بیرا من، لێ ژ نیشکه‌كێ ڤە تشتەک هات بیرا من و من وسا هه‌ست کر کو من تو ل ور دیت بووی. ئۆجالان: بەلێ تە راست دیتییە ئەو ئەز بووم، لێ ئەزێ پشتی دەمەکێ ڤێ ژ رایا گشتی رە ڤەبێژم».
نڤیسکار ئوگور مومجو کو ل سەر تێکلیا عەڤدلا ئۆجالان یا ل گه‌ل میتێ لێکۆلین کریە ژی وه‌ها دبێژە: «تەسادوفێن کو د مەئمووریەتا ئۆجالان دە روو ددن: ئۆجالان کو لیسەیا تاپۆ و کاداسترۆیێ قەداندیە، د سالا 1969ێ دا ژ بۆ مدووریەتا دائیره‌یا تاپۆ یا ئامەدێ هات دامه‌زراندن.
ل گەل کو نە مومكینه کو کارمەندێن کو نوو هاتینە وەزیفەدارکرن بەریا دو سالێن خوە ده‌رباس بكه‌ن، بۆ باژارەکێ دن بهێن ڤه‌گوهاستن، لێ عەڤدللا ئۆجالان هێژ سالا خوە یا یەکەم ب داوی نەکری دامه‌زراندنا خوە ڤه‌گوهاسته دائیره‌یا تاپۆیێ یا به‌کرکۆ یا ستەنبۆلێ. پشترە ژ فاکۆلتیا حقووقێ یا ستەنبۆلێ دەرباسی (کو قانوونەن چێنابە) بێ ئەزموون دەرباسی فاکۆلتیا زانستێن سیاسی یا ئەنقەرەیێ بوو. چیرۆکا گرتنا عەڤدللا ئۆجالان و بەردانا وی ژی هەیە. ئۆجالان کو د سالا 1972ێ دا ژ بەر بەلاڤکرنا بالاڤۆکێن كو ژ ئالیێ دۆگو پەرینچەک ڤە هاتبوون نڤیساندن، هاتبوو بنچاڤکرن و وەکە سووچدارێ سەرەکی هاتبوو دیار كرن و دۆزگەرێ لەشکەری خوەست کو ژ بەر سووچێن گرنگ بهێته جەزاکرن. لێبەلێ دۆزگەر ب هشیاریا میتێ ب گۆتنا «مه خەلەتی کر» ئۆجالان بێگونه‌هـ کر”.
ئووگوور مومجوو، ژ بۆ زه‌لالکرنا تێکلیێن ئاپۆ و میتێ ل گه‌ل سەردۆزگەرێ لەشکەری یێ وی سەردەمی باقی تووگ هەڤدیتن کر و ژ بۆ بدەستخستنا وان بەلگەیان ئه‌و گرتبوو. لێ هشێ دەولەتا کوور یا ترک ژ مەره‌قا ڤەکۆلینەریێ یا ئوگور مومجوو مجدتر و دەقیقتر بوو. ئوگوور مومجوو بەریا هەڤدیتنێ ل گه‌ل دۆزگەرێ لەشکەری باقی تووگ بكه‌ت ژ لایێ کەسێن نەدیار ڤە هات قەتلکرن. ئوگوور مومجوو دەما کو خوەستی کولووزێ نەپەنی یێن دەولەتێ ئاشکەرا بکەت، هاتە کوشتن.
ئیدیعایێن ئوگوور مومجوو یێن تێکلداری گرێدانا ئۆجالان ب میتێ ڤه وهانە:
«عەدالەتا» كۆده‌تایا 12ێ ئادارێ ب قاسی کو ل هەمبەری ئۆجالان رەحم و دلۆڤانی نیشا دایی، بۆ چ گرتییان نیشا نەدا بوو.
د دەما داربەیا 12ێ ئادارێ ئۆجالان ژ وەزارەتا دارایی پێشینه‌یا «پارێ» خواندنێ وەردگرت، ئەڤ پاره هەتا سالا 1984 ژی ل سەر ناڤێ ئۆجالان د هات خه‌رجكرن.
بابێ کەسیرە (ژنا ئاپۆ) یلدرم، عەلی یلدرم کەسەکێ دەولەتپارێز بوو، د دەما سەرهلدانا دێرسمێ و پشتی وێ گەلەک جاران ل گه‌ل سەرفەرماندار قرکەر عه‌بدوللا ئالپدۆگان هەڤدیتن دکر و ب په‌یوه‌ندیێن خوە یێن ل گه‌ل میتێ دهات ناسکرن. هەروه‌ها هات زانین کو عه‌لی یلدرم دەم ب دەم راپۆرت ددانە موفەتشێ گشتی یێ دەولەتێ ئیبراهیم تالی بەی و ئۆرگەنەرال عه‌بدوللا ئالپدۆگان.
په‌یوه‌ندییا نەپەنی یا کارمەندێ میتێ نەجاتی کایا (پیلۆت) و ئۆجالان.
دەما کو ئۆجالان د سالێن خواندنا دوانه‌وه‌ندی دە راستگرەکێ قاییم بوو، کێ ئەو کره چەپگر؟
هێسانیا کو ئۆجالان د وەرگرتنا (پێشینه‌یا خواندنێ)، پەیداکرنا کار، ب هێسانی دامه‌زراندن و ڤەگوهاستنا د ناڤبەرا فاکۆلتیان دە… ئەڤ یەک ژ بۆ ئەشکەرەکرنا ناسنامەیا ئۆجالان دەلیلەکێ بەسە.
لێکۆلینێن کو ژ ئالیێ هن رەوشەنبیرێن کەمالیستێن ترکیەیێ ڤە ل سەر «سەرۆکبوونا» ئۆجالان هاتنە کرن، په‌یوه‌ندیێن وی یێن ل گه‌ل میتێ ئاشکەرە بوونە. ئۆجالان ب خوە ژی په‌یوه‌ندیێن کو ل گه‌ل میتێ چێکرینە ئینکار ناکە، لێبەلێ ڤێ یەکێ وەکە ژێهاتیبوونەکە رێبەرتیا خوە پێناسە دکە.
د ڤێ چارچۆڤەیێ دە پێڤاژۆیا زایینا په‌كه‌كێ وەکە پارتی ژی ب کەسایەتی و هەلوەستا عەڤدللا ئۆجالان ڤە گرێدایی یە. ژ بەر کو پێڤاژۆیا بدەستخستنا ناسنامەیا فکری و رێخستنی یا بەریا دامەزراندنا پارتیێ وەکە «پێڤاژۆیا ئیدۆلۆژیک» تێ پێناسەکرن، پێڤاژۆیەکە کو کاراکتەرێ په‌كه‌كێ دیار دکە. دەما کو په‌كه‌كه هێژ د رەوشا خوە یا ئافرینەری دە بوو، ژ بەر ڤان په‌یوه‌ندیێن ئۆجالان یێن تاری و ڤەشارتی تووشی نەخوەشیێن گران هات. مخابن نەخوەشیێن کو ژ بەر رەوشا كه‌سایه‌تی یا ئۆجالان ب ئاوایەکی بابه‌تی ل تەڤاهیا رێخستنێ بەلاڤ دبە، له‌وما ژی هەر دەم و هەر رۆژ ب بەردەوامی لاشێ نەتەوەیا کورد تێ ژەهری کرن.
