ھات راگھاندن کو سەرۆکێ حیزبوللاهێ حەسەن نەسروللاھ د 27 ئیلۆنێ دە د ئێریشێن ئیسرایلێ یێن ل سەر بەیرووتێ دە ھاتیە کوشتن. کوشتنا نەسروللاھ دێ باندۆرەکا گرینگ ل سەر رۆژھلاتا ناڤین و ھەتا ھەڤسەنگیێن جیھانێ ژی بکە. ئەڤ بوویەرە لووتکەیا پێڤاژۆیا شەر و قەیرانێ بوو کو پشتی ئێریشا حەماسێ یا ل سەر ئیسرایلێ د 7 جۆتمەھا 2023 دە دەرکەتبوو ھۆلێ. تشتا کو ل رۆژھلاتا ناڤین دقەومە دێ ژ وان دەھ سالێن بۆری، پر جوودا بە.
ئێرشا ل سەر نەسروللاھ نە سەر کەسەکی بوو ئەڤە سوویقەستەکا ل دژی دەولەتا ئیرانێ بوو
رەوش ھێژ گەرمە و ھەر کەس دێ ھەول بدە رەوشا کو ژ نشکا ڤە روودایی باش بخوینە و ژ بۆی خوە نەخشەیێن رێ یێن نوو ببینە. ژ نھا و پێ ڤە، دێ دیرۆکا رۆژھلاتا ناڤین یا نێزیک، بەریا کوشتنا نەسروللاھ و پشتی کوشتنا نەسروللاھ، وەکە دو سەردەمێن جودا هێنە پێناسەکرن. بێ شک ھەیاما پێش نەسروللاھ سەردەمەک بوو کو ئیرانێ ب گرانی هەژمۆنا خوە ل رۆژھلاتا ناڤین ئاڤا کر و ژ بۆ ھەرێمێ بوو کابووسەک. ئیران، ب تایبەتی د ڤان بیست سالێن داوی دە، ل ھەموو دەڤەرێن کو د چارچۆڤەیا پرۆژەیا وێ یا ب ناڤێ “هیلالا شیعە” دە جھ گرتیە – ژ بلی کوردستانێ – لگەل ھێزێن کو د شەرێن ب وەکالەت دە ل ھەرێمێ ب کار ئانینە، ب جھ بوویە. لێ بەلێ د بھارا 2023 دە ئیرانێ و ئالیگرێن وێ یەک ب یەک دربێن گران خوارن. بەریا ھەر تشتی غەززەیا کو وەک کەلەھا حەماسێ دھات ناسکرن کەت و تونەلێن بن ئەردی یێن کو ستراتەژیا ھەری مەزنا لەشکەری یا حەماسێ بوو یەک ب یەک ھاتن رووخاندن. پاشێ د دلێ ئیرانێ دە ل تەھرانێ سەرۆکێ حەماسێ ئیسماعیل ھەنیە ھات کوشتن. ئەڤ بوویەرە ھەموو ھەتا رادەیەکێ ب شیرۆڤەیێن کو ئیران ب ئاوایەکی ستراتەژیک دفکرە، لۆما ژی ب بێھنفرەھی پێڤاژۆیێ دنرخینە لێ بەلێ دێ بەرسڤەک گران بدە ئیسرایلێ، هاتن شیرۆڤە کرن. لێ ئیرانێ خوە کەر و لال کر و نەکاری تۆلا خوە ڤەکە. بوویەرا نەسروللاھ بوویەرەک ب تەڤاھی جودایە. ژ بەر کو حزبوللاھ و نەسروللاھ نوونەرێن ئیرانێ ل ھەرێمێ بوون و شریک و سەپینەرێن پرۆژەیێن ئیرانێ بوون. ژ بەر ڤێ یەکێ، کوشتنا نەسروللاھ دکارە وەکی برینەکە کوژەر ژ بۆ وەکیلێن ئیرانێ یێن ھەرێمێ وەرە دیتن.
نوونەرێن ئیرانێ ل ھەرێمێ دەربەکا کوژەک خوارن: حووسی و حەشدی شەعبی نیگەرانن
ھەلبەت ئیرانێ ھێژ ژی دو پێکھاتەیێن دن یێن کو وەکالەتا وێ دکن ل ھەرێمێ ھەنە؛ حووسی و ھێزێن حەشدا شەعبی یێن ئیراقێ. ھەگەر پرۆژەیەکا ھەڤپەیمانیا ئامەریکا و ئیسرایلێ ھەبە کو ھەموو ئالیگرێن ئیرانێ ژ ناڤ ببن (کو ژ نھا و پێ ڤە ھەم پر ھێسانە و ھەم ژی رێیا ھەری بکێرھاتییە)، پێویستە ڤان ھەر دو ھێزان بکن ئارمانج و وان ژ ناڤ ببن. و ئەگەر د ناڤ ڤان ھەر دو ھێزێن کرێگرتی دە رێزەک پێشەنگ بێ چێکرن، حەشدا شەعبی رۆلەکە بەرزتر ژ حووسیان دلیزە. ژ بەر کو پێکھاتەیا ملیسێن شیعە یێن ئیراقێ حەشدا شەعبی ھەم ژ ئالیێ ئەردنیگاری ڤە پر نێزی ئیرانێیە و ھەم ژی د ئەردنیگاریەکا ناڤەندی دە جھ دگرە. لەوما نھا چاڤێ ھەر کەسی ل سەر پێکھاتەیا ملیسێن سەر ب ئیرانێ ڤە یێن ل ئیراقێ یە. ھەر چقاس وە خویا دکە کو گرێدایی ئارتێشا ئیراقێ نە ژی، ھێزێن حەشدا شەعبی ژی ل بەندێ نە کو ببن ئارمانجا ئێرشێن ئیسرایلێ. د سەر راگھاندنا کوشتنا نەسروللاھ رە رۆژەک دەرباس نەبووبوو، فەرماندارێ پایەبلندێ حەشدا شەعبی عەبدولرحمان جەزاری ئیدیعا کر کو ئیراق د دەمەکە نێزیک دە دێ ببە ئارمانجا ئێریشێن ئیسرایل و ئەمەریکا و گۆت، “ئیراق نھا پارچەیەکە ژ شەرێ ل ھەرێمێ.”
ئیراق ژ سالا 2010 ڤە وەکە پارێزگەھەکا ئیرانێ تێ برێڤەبرن و وەکە پارێزگەھەکا ئیرانێ تەڤدگەرە. د تەڤاھیا بھارا عەرەبی دە، رۆلا ئیراقێ د باندۆرا مەزنا ئیرانێ دە ل رۆژھلاتا ناڤین و شیانا وێ یا بەلاڤکرنا ترسێ دە گەلەک گرینگ بوو. لێ بەلێ، ئیددیعایێن وەکە کو ئیرانێ سەرۆکێ حەماسێ و حەسەن نەسروللاھ فرۆتن ئیسرایلێ ژی دڤێت مرۆڤ ب مجدی بگرە دەست. ئیرانا کو د دیرۆکا خوە دە قەت دودلی نەکریە کو ھەموو دۆستێن خوە ژ پشت ڤە خەنجەر بکە، ژ بۆ کو شەری ژ خاکا خوە دوور بخە، ئەڤ سەرۆک و فەرماندارێن کرێگرتی وەکە تۆنک ئاڤێتینە بەر ئیسرایلێ. واتە، ب بوویەرێن کوشتنێ یێن ڤێ داویێ، نە تەنێ دەستھلاتداریا لەشکەری، سیاسی و ئەردنیگاری یا ئیرانێ زەرەر دیت، لێ ھەمان دەم باوەرییا کو ب ئیرانێ دھات دایین ژی دەربەیەک مەزن خوار.
نوونەرێن ئیرانێ یێن ناڤەندا سلێمانیێ
ب کورتی کوشتنا نەسروللاھ بوویەرەکە کو باندۆرەکا گەلەک گرینگ ل سەر مژارێن لەشکەری، سیاسی و ھەڤپەیمانیێ ل ھەرێمێ دکە و دڤێت ژ گەلەک ئالیان ڤە وەرە نرخاندن. پشتی بھارا عەرەبی ئیران ل ھەرێمێ دە ببوو ھێزەکا مەزن و ئیمپاراتۆرییەکا ترسێ ل ھەرێمێ ئاڤاکر بوو. نھا ھەر کەس رەوشا نوو و دەربەیێن کو دەستھلاتدارێن ئیرانێ خواری ژ ئالییێ خوە ڤە دنرخینە و ل گۆری وێ ھەول ددە ھەلوەستەکا نوو بگرە.
ھەلبەت دڤێت کورد ژی ڤێ رەوشێ پر باش بخوینن. کورد د ڤی واری دە لاوازن، لێ ئیران رەوشا کوردان پر باش دخوینە. گۆتنا سەرۆککۆمارێ ئیرانێ مەسعوود پزەشکیان یا “ئەگەر ئەم یەکیتیا خوە پێک نەینن، دێ کورد ب سەرێ خوە ببن دەولەت” گەلەکی گرینگ بوو. ئیران ژ سالا 2010 ڤە ژ بھێزبوونا حکوومەتا فەدەرەیا باشوور د وارێ ئابۆری دە و راگھاندنا سەرخوەبوونا وێ دترسە و ل ھەمبەری ڤێ ئەجیندایەکا بەرفرەھ چێکریە. ب تایبەتی پشتی بھارا عەرەبی ستراتەژیا سەرەکی یا ئیرانێ پێشیگرتنا ل ڤێ یەکێ بوو. میناک، ھەلبەت ئیران ژی پشتگرا داعشێ بوو کو ئێرشی کوردان بکە. ھات دیتن کو داعشا سونی نە چوو سەر شیعەیان ڤە و راستە راست ئێرشی کوردان کر. لێ چەکا ھەری مەزنا ئیرانێ ل ھەمبەری کوردان، کوردێن وێ بوون(!). نەدیتنا رۆلا یەنەکێ و پەکەکێ د سیاسەتا ئیرانێ دە ل سەر کوردان، دێ کوردان بەر ب خەلەتیەکا مەزن ڤە ببە.
لگەل بھارا عەرەبی ئیرانێ یەنەکە و پەکەکە کو تێکلیێن دیرۆکی لگەل وان ھەبوون، ئانی جەم ھەڤ و ب رێخستن کرن و ل چار پارچەیێن کوردستانێ وەزیفەدار کرن. ئەڤ نە پرۆپاگاندایە و تێکلیا ھەر دو ھێزان ب ئەمەریکایێ رە ھەیی پێوەندییێن وان یێن ل گەل ئیرانێ باندۆر ناکە. د پراکتیکێ دە سیاسەتا ناڤەندا سلێمانیێ یا د بن باسکێن ئیرانێ دە خوە ل ھەمبەر ترکیێ ب جھ کریە و ژ بۆ وێ شەرێ وەکالەتێ دمەشینە.
پشتی مام جەلال نەخوەش کەتی و نەکاری سەرکردایەتیا یەنەکێ بکە، ئیرانێ یەنەکەیا خوە فەرمی ئاڤا کر. ئیرۆ ھەلوەستا بافل تالەبانی یا ل ھەمبەری ترکیەیێ نە ژ جەسارەت و ئیرادەیا وییە، ژ بەر پالپشتییا ئیرانێ و حەشدا شەعبییە. ھەروھا د پێڤاژۆیا نھا یا ھلبژارتنێن ھەرێما کوردستانێ دە، وێرەکیا بافل تالەبانی کو ب وێرەکی دژمناتیا پەدەکێ دکە، ژ ئیران و حەشدا شەعبی وەرەکیێ دگرە. ئەم نزانین دێ بوویەر بەر ب کو ڤە بچە، لێ پشتی ھلبژارتنان وەک سالێن 1990 ب رێیا بافل تالەبانی پرۆژەیەک بێ مەشاندن. دخوازن ب پشتگریا ئیران، حەشدا شەعبی و پەکەکێ ئێریشی پەدەکێ و ھەولێرێ بکن.
پێڤاژۆیا کو پەکەکێ دکە کرێگرتییێ ئیرانێ پر بەرفرەھترە. دەوروتەسلیما رۆژئاڤا ژ دەستێ ئەسەد، ئاگربەستا پەژاکێ لگەل ئیرانێ کری و ژ ئالییێ پەکەکێ ڤە رێ نەهات دایین کو ھێزێن دن یێن رۆژھلاتی ل سەر سینۆر ب جھ ببن و ل شەنگالێ ھێزا پەکەکێ ب فەرمی ل گەل حەشدا شەعبی بجھ بوون پلانگەرییا دەولەتا ئیرانێیە. ئیرانێ ناڤەندا ڤێ سییاسەتا دژە کورد ل سلێمانییێ ساز کرییە و خەباتێن خوە ل ور دمەشینە. ئیران راستە راست ل پشت رووخاندنا مێزێ دانوستاندنێ یێ لگەل دەولەتا ترک و پێڤاژۆیێن شەرێ خەندەکا یێن سالا 2015 یە.
ئەگەر ئەم ل سەر نەخشەیێ ل رەوشا ئیرانێ بنێرن، ل رۆژھلاتا ناڤین تاکە دەڤەرا کو ئیران نکارە وەکە کو دخوازە لێ تەڤبگەرە، ئەو دەڤەرێن کو پەدەکە ل ھەرێما کوردستانێ خوەدی باندۆرە. ئیرانێ خوەست داوی ل ڤێ رەوشێ بینە، ب رێیا ئێرشێن مووشەکی و ھتد. لێ د بنیات دە یێن ئێرشی ھەولێرا پایتەخت دکرن کرێگرتییێن ئیرانێ پەکەکێ و یەنەکێ بوون. ئەڤ ھەر دو ھێز پێکھاتەیێن فەرمی و نەفەرمی یێن ملیسێن حەشدا شەعبی یێن ئیرانێ نە. ڤان کرێگرتییێن سەر ب ئیرانێ ڤە ل سلێمانییێ خوە جھ کرنە و ژ سالا 2013 ڤە زییانەک مەزن گیھاندنە خەلکێ ھەرێما کوردستانێ.
دڤێت کورد ژ یەنەکێ و پەکەکێ رە ببێژن ئێدی دەست ژ جەحشاتییا ئیرانێ بەردن. ل رۆژھلاتا ناڤین ھەر تشت بەر ب ھلوەشینێ ڤە دچە. کورد دکارن ژ ڤێ رەوشێ ژ بۆی خوە وەلاتەکی سەربخوە ئاڤا بکن و ھەبوونا خوە مسۆگەر بکن. قەت نایێ قەبوولکرن کو د ھەیامەکا وھا دە کوردان مەحکوومی ئیرانێ بکن و وان بکن بەشەک ژ حەشدا شەعبی. دەولەتا ئیرانێ وەک دژمن نەدیتن و وەلاتپارێزی وەک دژە ئەردۆگان پێناسەکرن دەرەوەک مەزنە و دێ کوردان تونە بکە. ژ بۆ کوردان ھەر چار دەولەتێن کۆلۆنیالیست ژی دژمنن. تشتا کو دڤێت کورد بکن ئەوە کو بێیی کو پشتگریێ بدن کەسی، لگەل ھەر کەسی پەیوەندیان دەینن، دیپلۆماسییەکا پاراگماتیست بمەشینن و خوە نەکن ئارمانجا ڤێ پێڤاژۆیا وێرانکەر.
