ئێزدی نە بووکێن لاستیکی نە
سمکۆ عەبدولعەزیزی
نامەیەکا ڤەکری ژ رایا گشتی، هزرمەند و رەوشەنبیرێن کورد، پارێزڤانێن مرۆڤاتیێ و برێز عەبدوللا ئۆجالان رە کو د نامەیا خوە یا د 18/3/2025 دە شووناسا ئێزدیان پاشگوهکری.
سلاڤ و رێز ژ وان دەنگێن ئازاد رە یێن کو پشترگریا گەلێ مە یێ ئێزدی دکن و یێن دیرۆک و مافێ ژیانێ و تراژیدی و ئازادیا ئێزدیان بەرچاڤ دکن.
ئەز دپرسم، مرۆڤ چەوا دکارە ل سەر ئێزدیان بنڤیسینە و بەحسا کۆکا وان نەکە؟
ئەڤ چ دادوەری و رۆشەنبیرییە کو دانپێدانێ ب خوینا وان دکی، لێ شووناسا وان پاشگوهـ دکی، ئەو شووناسا کو ب قاسی دەریایان خوین ژ بۆی هاتیە رشتن.
د ڤان سالێن داوی دە، گۆتنێن “ب هەڤرە ژیانا گەلان و مرۆڤاتیا گەردۆنی” بوویە ئالاڤەک ژ ئالیێ پەکەکێ و سەرۆکێ ڤێ پارتیێ و دخوازن ڤان سلۆگانان ب رێیا پۆلتیکا و داخویانیێن خوە لسەر ئێزدیان جیبجی بکن.
تشتا خەتەر ژی د ڤێ یەکێ دە ئەڤە کو زمانەکی ڤالا ژ شووناس و کوردبوونا ئێزدیان تێ دە تێ بکار ئانین، پەکەکە و سەرۆکێ وێ د داخویانیێن خوە دە ووسا بەرچاڤ دکن کو کوردایەتی بارەکی گرانە ل سەر ملێن ئێزدیان و دڤێت ئەڤ بار ل سەر ملێن وان وەرە راکرن.
ئێزدی ژ بەر “ئۆل، نەتەوە”یا خوە دبن قوربانی، سەدەما کو تراژەدییا ئیزدیان زێدەتر دکە نە ب تەنێ باوەریا وان یا ئۆلی یە بەلکو کوردبوونا وانە.
د پێڤاژۆیا دیرۆکی دە، ئێزدی ژ دو ئالیان ڤە تێن ئینکار کرن، “ئینکارا ئۆلی و ژناڤبرنا نەتەوی”.
دەما ئەم نرخاندنا پێڤاژۆیا بیردانکا کۆلەکتیڤ یا ئێزدیان دکین، بەردەوام دیمەنەک دکەڤە بەرچاڤێن مە کو ئێزدی نە ب تەنێ رووبروویێ بوویەرێن ژ هەڤ ڤەقەتیایی بوونە، بەلکو رووبروویی کۆمکوژی و بنپێکرنا سیستەماتیک یا زنجیرەیی بوونە، ئەڤ کۆمکوژی و بنپێکرنا شووناسا ئێزدیان ژ سەردەما عۆسمانیان دەست پێ دکە هەیا دگەهە فەرمانا 73یێ کو ل سەر دەستێ داعشێ د سالا 2014 دە ل شەنگالێ پێکهاتی و ڤێ داویێ فەرمانا 74ێ ژی ب دەستێ پەکەکێ ل سەر ئیزدیان تێ برێڤەبرن.
فەرمانێن ل سەر ئیزدیان ب کورتی ب ڤی ئاوا بوونە:
کۆمکوژی و جینۆسایدێن ب دەستێ عۆسمانیان ل دژی ئێزدیان هاتیتن ئەنجامدایین، بوون سەدەم کو بەشەک ژ ئێزدیان دەڤ ژ ئۆلا خوە بەردن و ببن مۆسلمان.
فەرمانا میرێ بۆتانێ “بەدرخان بۆتانی” د سالا 1832 دە، ب سەدەما نەتەوی و ئۆلی ئێزدیێن ل چیایێ شەنگالێ کرن ئارمانج.
پۆلتیکایا عەرەبکرنێ ل سەر دەما پارتیا بەعس، د ڤێ سەردەمێ دە ب دارێ زۆرێ ئیزدی هاتن کۆچبەرکرن و گوندێن وان هاتن وێرانکرن و خوەستن ب ڤی ئاوا شووناسا وان یا کوردبوونێ تەسلیم بگرن.
فەرمانا د سالا 2014 دە ب دەستێ داعشێ ل شەنگالێ پێکهاتی، ئۆل و نەتەوەیا ئیزدیان بوونە سەدەم کو ب هەزاران ئێزدی وەرن کوشتن و کەچ و ژنێن وان وەرن کۆلەکرن.
فەرمانا ب دەستێ پەکەکێ و رێبەرێ ڤێ پارتیێ ل سەر ئیزدیان تێ جیبجیکرن “ب هەڤرە ژیانا گەلان، مرۆڤاهیا گەردۆنی” کو ب ڤێ یەکێ دخوازن ئێزدیان ژ نەژادێ وان “کورد” دوور بخن.
ئەڤ نە ب تەنێ ڤەگێرانا تراژەدیێن ب درێژاهیا دیرۆکێ ل سەر ئیزدیان هاتن ئەنجامدانە، بەلکو خوەدیکا زۆردەستییا ئایینی و نەتەوی یا ل سەر ئێزدیانە.
میشێل فۆکۆیێ فیلسۆفێ فرانسی دبێژە، “یێن کو دیرۆکا خوە ناس ناکن، وێ ببن قوربانیێن گۆتن و وێنەکرنێن داگیرکەران” .
کوردبوونا ئیزدیان راستیەکە دیرۆکی یە و هاتیە ئیسپاتکرن و ب ت ئاوا نایێ ئینکارکرن، کوردبوونا ئیزدیان نە ب تەنێ رامانەکە، بەلکو راستیەکە ئەنترۆپۆلۆژیک و زمانی و رەوشەنبیری و ئەردنیگاری یە.
زمانێ ئێزدیان کوردی یە، ب زمانێ کوردین نمێژێن خوە دکن، پرتووکا وان یا ئۆلی ب کوردی هاتیە نڤیساندن، ب کوردی دفکرن و جل و بەرگ و موزیک و مەراسیمێن وان تەڤ کوردی نە، ئەردا کو ئەو لێ ژیان دکن “لالەش، بادینان، بەعشیقە، شەنگال، شێخان و هتد…” دکەڤن دلێ ئەردنیگارییا کوردستانێ.
ل سەر ڤێ یەکێ، یوهان غوتفیرد هیدر فیلسۆفێ ئەلمانی دبێژە، “زمان گیانێ مللەتەکی یە، هەر مللەتەکێ کو زمانێ خوە ژ دەست بدە وێ دەمێ ئەو خوە ژ دەست ددە.”
هەر وەها جۆن ستیوار میل، فیلسۆفێ بریتانی و هزرمەندێ لیبرال ژی دبێژە، “ئەو کەسێن کو هایا وان ژ نەتەوەیا وان نەبە، مافێ ئازادیێ تونەیە، ژ بەر کو هشیارییا نەتەوی مەرجەک سەرەکە یە ژ بۆی بدەستخستنا دەمۆکراسیێ.”
ژ بەر ڤێ یەکێ دوورخستنا ئیزدیان ژ شووناسا وان یا کوردبوونێ ب ناڤێ “ب هەڤرە ژییانا گەلان، مرۆڤاهیا گەردۆنی” دبە سەدەما ژناڤبرنا ریهوریشالێن ئازادییێ ژ واتەیا وێ و ڤالە کرنا دادوەریێ ژ واتەیا دادوەریێ ل جەم ئێزدیان.
تشتا مرۆڤ هەست پێ دکە ئەڤە کو عەڤدللا ئۆجالان ب زانەبوون پێش نها ب ناڤێ سترانا “دەروێشێ عەبدی” هەول دایە ئیزدییان نیزی خوە بکە و خوە بکە لەهەنگەک ئێزدی و د شیرۆڤەکرنێن خوە دە هەر تم خوە وەکە دەروێشێ عەبدی دایە ناسکرن.
د ڤان 10 سالێن داوی دە پەکەکێ و رێبەرێ وێ د بن پەردەیا “ب هەڤرە ژیانا گەلان، مرۆڤاهیان گەردۆنی” هەول دایە کو شووناسا کوردبوونا ئێزدیان د ناڤا جڤاکا ئێزدی دە نەهێلە و ژناڤ ببە.
ئەڤ یەک ژی تام بەرەڤاژی شیرۆڤەیێن عەڤدللا ئۆجالان یێن ل سەر سترانا دەروێشێ عەبدی نە.
ئانکو کا چەوا عەڤدللا ئۆجالان بزاڤا سیاسی یا کوردێن باکورێ کوردستانێ وەکە بووکا لاستیکێ بکار ئانیە و هەر 10 سالان جارەکی بەر ب ئالیەکێ ڤە بریە، ب هەمان ئاوا دخوازە ب ئێزدیان ژی بلەیزە و وەکە بووکا لاستیکێ سەرەدەریێ ب وان رە ژی بکە.
ب هەڤرە ژیانا راست نە ل سەر نەبوونێ یە بەلکو ل سەر ناسکرنێ یە.
ئاشتییا کو ل سەر ئەساسێ جینۆساید و نەتەوەپەرستیێ بە، نە ئاشتی یە، بەلو جینۆسایدەکە ل سەر ئەساسێ قرکرن هاتیە ئاڤاکرن و ناکەڤە سەر ئەساسێ رێزگرتن و مافێن خوەزایی.
ل داویێ دبێژم، هەر گۆتار یان شیرۆڤە یان پرۆژەیەک ل سەر ئێزدیان وەرە نڤێساندن و ئیتیرافێ ب کوردبوونا ئێزدیان نەکە، ئەو نە گۆتارەک راستە، هەتتا ئەگەر نییەتا گۆتارێ نییەتەک باش بە ژی.
ئەم داخوازا ئیتیرافکرنا ب شووناسا ئێزدییان ناکن، ژ بەر کو ئێزدییان شووناسا خوە یا کوردبوونێ ژ دەت نەدایە، بەلکو ئەم داخواز دکین کو شووناسا وان نەیێ بن پێ کرن و ب سلۆگانان ژ ناڤ نەبن.
ئەز دخوازم ل بیرا عەڤدللا ئۆجالان بینم کو جینۆسایدکرن یەکەم جار ب رێیا زمان، پشترە ژی ب رێیا چەک تێ دەستپێکرن، لۆما یا کو عەڤدللا ئۆجالان و پەکەکە نها ل سەر ئێزدیان دمەشینن دەستپێکا جینۆسایدەک مەزنە و دڤێ رێ لێ وەرە گرتن.
