مانیپۆلاسیۆن لە بواری نکۆڵیکردن لە هەبوونی نەتەوەی کورد!

پرسی کورد و کوردستان نە “مەسەلەی تیرۆر”ـە و نە مەسەلەی “دیموکراتیزەکردنی دەوڵەتی تورک”ـە، بەڵکوو پرسێکی کلاسیکی نەتەوەییە.

✍️ شەیخمۆس ئۆزەنگین

داخوازی “پارادایمی نوێ”ی سەپێندراو بەسەر کورد و هەڵسەنگاندنێک بۆ چارەسەری پرسی کورد و کوردستان.

لە کۆتایی ساڵی 2024 و سەرەتای ساڵی 2025دا، بە بانگەوازی دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی مەهەپە، “با سەرۆکی تیرۆر بێتە پەرلەمان و داوای چەکدانان بکات”، جارێکی دیکە پرۆسەی “چارەسەری ـ ئاشتی” لە تورکیا گەرم بووەتەوە. ئەمە لە بنەڕەتدا داواکارییەکی نوێیە بۆ ستراتژی نکۆڵیکردن و لەناوبردنی هەبوونی نەتەوەیی میللەتی کورد.

لە دوایین پەیامەکانی عەبدوڵڵا ئۆجەلان کە لە ئیمرالیەوە دەنێردرێن، چەمکەکانی وەک “نەتەوەی دیموکراتیک”، “کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک”، “دیموکراسی سوبژەکتیڤ”، “ئەنتەگراسیۆنی سوبژەکتیڤ” کە لە ڕووی زانستی کۆمەڵناسیەوە چەمکگەلێکی بێ بنەمان، وەکوو ئامرازی مانیپۆلاسیۆنی سەمانتیک، بەکار دەهێندرێن. ئامانج لەم چەمکانە ئەوەیە کە کورد ناچار بکرێت دەستبەرداری واقیعەکەی خۆی بێت و ڕێگا بۆ توانەوە و ئەنتەگرەبوونی کورد لە چوارچێوەی یەکپارچەیی کۆماری تورکیادا بکرێتەوە، بۆ ئەوەی لە ئاستی “جیاوازی کولتووری”دا قبووڵ بکرێت و لە ناو دەوڵەتی تورکاندا بتوێتەوە. ئەمەش نکۆڵیکردنە لە هەبوونی نەتەوەی کورد و خودی کوردستان.

بۆچی ئەم چەمکانە بێ بنەمان؟

“نەتەوەی دیموکراتیک”: پێناسەی کلاسیکی نەتەوە (یەک زمان، مێژوو، کولتوور، خاک و یەک ئیرادەی هاوبەش) ڕەتدەکاتەوە و فۆرموڵەیەکی هاوبەشی “ئیرادەی پێکەوە ژیان” لە شوێنی دادەنێت. ئەمەش ناسنامەی نەتەوەیی گەلی کورد لە واقیعێکی بابەتیی دوور دەخاتەوە و دەیکاتە “تەرجیحێکی سوبژەکتیڤ” کە بە دەستووری دەوڵەتی تورکەوە گرێدراوە.

“کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک”: وەک پێکهاتەیەکی بێدەوڵەت پێشکەش دەکرێت، بەڵام لە پراکتیکدا خواستی سەروەری سیاسیی گەلی کورد بە تەواوی لەناو دەبات، بە ناوی بەهێزکردنی بەڕێوەبەرییە خۆجێیەکانەوە، سەروەری دەوڵەتی ناوەندی، کە ئەویش دەوڵەتی تورکە، لە ناوچەکەدا و لەسەر خاکی کوردستان بەهێزتر دەکات.

هەروەها “ئەنتەگراسیۆنی سۆبژەکتیڤ” و “دیموکراسی سوبژەکتیڤ” لەو چەمکە درۆینانەن کە لە ئەدەبیاتی کۆمەڵناسیدا هیچ جێگەیەکیان نییە و بەتەواوی بەرهەمی هاوبەشی ئیمرالی-دەوڵەتی تورکن. ئامانجی ئەم چەمک و داواکاریانە بە تاک کردنی مافە بەکۆمەڵەکانی نەتەوەی کورد و تواندنەوەیانە لەناو چەمکی هاووڵاتیبوونی تورکدا.

داخوازییەکانی ئەم چەمکانە جگە لە وەرگێڕانی گوتاری “پەیمانی تورکبوون”ی ساڵانی 1930 بۆ زمانی نیۆعوسمانی-لیبراڵی ساڵانی 2020 زیاتر، هیچی دیکە نییە.

ئامانجی “یەک نەتەوە، یەک زمان، یەک ئاڵا”ی کەمالیزم، ئەمڕۆکە جارێکی دیکە بە پاکێجی “نەتەوەی دیموکراتیک” و “ئیرادەی پێکەوە ژیان” دووبارە دەبێتەوە.

ئامانجە ستراتیژییەکانی دەوڵەتی تورک

دەوڵەتی تورک لە دوای ساڵی 2015، لە ڕێگەی سیاسەتی شەڕی فرەلایەنەی خۆیەوە، درکی بەوە کرد کە ناتوانێت لە ڕێگەی میتۆدی سەربازییەوە بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی کورد تێکبشکێنێت: ئۆتۆنۆمی دیفاکتۆی باشووری ڕۆژئاوای کوردستان، پێگەی فیدراڵی باشووری کوردستان و بەرخۆدانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان نیشانی دەدات کە کورد پاروویەکی ئاسان نییە بۆ قووتدان. کاتێک کە “سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست” و کاریگەریی “پێشهاتە ئیقلیمییەکان” لەسەر بەرخۆدانی نەتەوەیی گەلی کورد زیاد بکەین؛ دەبینین کە لەم هەلومەرجەدا دەوڵەتی تورک هەوڵدەدات کە بێچارەتیی سەربازی بە بێچارەتی سیاسی قەرەبوو بکاتەوە:

ـ وازهێنان لە چەک و هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە

– تواندنەوەی ناسنامەی نەتەوەیی گەلی کورد لە “تورکیایبوون” و “تورکبوون”دا.

– داواکردنی دەم پارتی و پارتەکانی داهاتووی کە شەریک بن لە حکومەتدا، لە چوارچێوەی بەرنامەی حزبیی سیستەمەکەدا.

– داواکردنی باشووری ڕۆژئاوای کوردستان لەژێر چاودێری ئاسایشی تورکیادا و لەناوبردنی ستاتۆیە دیفاکتۆکەی.

ئەوەی لە بەرامبەر “بانگەوازی چەکدانانی” ئۆجەلان پێشکەش دەکرێت، چەند مافێکی کولتووری بڕکەبڕکە و زیادکردنی هەندێک دەسەڵاتی سنووردارە بۆ بەڕێوەبەرییە خۆجێیەکان. بە واتایەکی دیکە، ڤێرژێنی سەدەی 21ی سیاسەتەکانی سەدەی 19ی عوسمانییەکانە:

“کورد بوونیان هەیە بەڵام نەتەوە نین، لە چوارچێوەی پەیوەندیی هاوڵاتیبووندا، وەکوو تاک یەکسانن”.

چارەسەرکردنی پرسی کورد و کوردستان

پرسی کورد و کوردستان نە “مەسەلەی تیرۆر”ـە و نە “مەسەلەی گەشەپێدان” یان “دیموکراتیزەکردنی دەوڵەتی تورک”یشە، بەڵکوو پرسێکی کلاسیکی نەتەوەییە. چارەسەرەکەشی لە پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسینی گەلانی ژێردەستەدایە.

بەپێی سۆسیۆلۆژیی مۆدێرنی گەلان، بۆ ئەوەی گرووپێک بە نەتەوە هەژمار بکرێت، دەبێت هەلومەرجی بابەتیی و سوبژەکتیڤ هەبن و هەموو ئەمانەش بە فراوانی لە کورددا بوونیان هەیە:

– زمانی هاوبەش (لە زاراوەی کرمانجی، سۆرانی، زازاکی کوردی)

– مێژوو و کولتووری هاوبەشی نەتەوەی کورد

– چارەنوسێکی هاوبەش لەژێر داگیرکاری چوار دەوڵەتدا

– خاک و نیشتمانێکی هاوبەش (کوردستان)

و لە هەمووی گرنگتر: ئەو هۆشمەندی و ئیرادەی نەتەوەییەیە کە “ئێمە نەتەوەیەکی جیاوازین”!

بۆیە پێویستە بەرنامەیەکی دروست لە دەوری ئەم بنەمایانەدا بنیات بنرێت:

1- داننان بە هەبوون و مافی چارەی خۆنووسینی نەتەوەی کورد

2- لە باکووری کوردستان لەژێر داگیرکاری تورکیادا، دەستەبەر بوونی مافی سەلف ـ دەتەرمناسیۆن “مافی نەتەوەیەک بۆ ئەوەی خۆیان ئیدارەی خۆیان بکەن و نەبنە ژێردەستەی نەتەوەیەکی دیکە”، دەکرێ لە چوارچێوەی (سەربەخۆیی، فیدراڵیزم یان کۆنفیدڕاڵی؛ ئەوە بژاردەی گەلی کوردە) کە چۆن بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات، بڕیاری گەلی کوردە.

3- کۆتاییهێنان بە هەموو سیاسەتەکانی ئاسیمیلاسیۆن (قەدەغەکردنی خوێندن بە زمانی کوردی، گۆڕینی ناوی گوندەکان، چەوساندنەوەی گەلی کورد و هتد…).

4- ئازادکردنی زیندانیانی سیاسی و زەمینە خۆشکردن بۆ بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی کورد کە سیاسەتێکی یاسایی پەیڕەو بکات.

5- داننان بە قەوارەی ئۆتۆنۆمی، یان فیدراسیۆنی باشووری ڕۆژئاوای کوردستان و کۆتاییهێنان بە سیاسەتە داگیرکارییەکانی تورکیا.

سەپاندنی “ئاشتی” یان ڕزگاریی نەتەوەیی؟

ئەمڕۆکە ئەو پرۆسەیەی کە بە ناوی “پارادایمی نوێ” پێشکەش دەکرێت، پرۆسەی تواندنەوەی میللەتی کوردە لە ناو دەوڵەتی تورکدا. ئەو پرۆژەیە لە ساڵانی 1920 بەملاوە، بە شێوازی جۆراوجۆر بەڕێوەچووە و هیچکات سەرکەوتوو نەبووە، چوونکە نەتەوەی کورد لە مێژووی خۆیدا ئەوەی سەلماندووە کە بە زەبری هێز و بە گەمەی سەمانتیک، ناتوێتەوە و لەناو ناچێت.

ئەو بژاردەیەی کە لەبەردەم نەتەوەی کورددا دادەنرێت:

یان بە درۆ و چەواشەکارییەکانی “نەتەوەی دیموکراتیک” لەناو دەوڵەتی تورکدا، وەک هاووڵاتییەکی نایەکسان لەگەڵ ئاسمیلاسیۆن و دژەنەراسیۆن و ئەنتەگراسیۆن ڕووبەڕوو دەبن؛

یانیش بە پێشخستنی هەبوون و ئیرادەی نەتەوەیی خۆیان، خەبات بۆ بنیاتنانی دەوڵەتی خۆیان، یان ستاتۆی ئۆتۆنۆمی خۆیاندەکەن.

مێژوو سەلماندوویەتی کە پرسە نەتەوەییەکان بە حیکایەتی “ئەنتەگراسیۆن” و “ئیرادەی پێکەوە ژیان” چارەسەر نابن، بەڵکوو بە مافی نەتەوە چەوساوەکان بۆ دیاریکردنی چارەنووسی خۆیان، چارەسەر دەبن. نموونەکانی ئێرلەندا، نەرویج-سوید، چیکۆسلۆڤاکیا ئەم ڕاستییە دەسەلمێنن.

ڕێگای نەتەوەی کوردیش لەمانە جیاواز نییە.

ئاشتی ڕاستەقینە لە ڕێگەی سوبژە بوونی نەتەوەی کوردەوە مومکینە، نەک لە ڕێگەی “پارادایمی نوێ، ئاشتی، دیموکراتیزەکردنی دەوڵەتی داگیرکەر”ی تورکیا، لەڕێگەی ئیرادەیەکی نەتەوەیی و دروستکردنی چەمکەکانی هۆشمەندیی نەتەوەییەوە، چارەسەر دەکرێت.