پێشەنگێ بژارە یێ دیرۆک و نەتەوبوونا کورد: عەلیشێر بەگ – 1
سەرھلدانا کۆچگری: ھەولدانا گەلەکێ ژ بۆنا نەتەوبووینێ یە.
عەلیشێر بەگ، د سالا ١٨٨٢ان دە ل گوندێ «ئازگارا» گرێدایی ناڤچەیا «ئومرانیەیێ» یا کۆچگری یێ ھاتیە سەر دنێ، ژ عەشیرا شێخ حەسەنانە. خوەندنا خوە ل سێوازێ ب داوی ئانیە و ب مرۆڤا (خزما) خوە زەریفە خانمێ رە زەوجیە. زەواجا عەلیشێر ئەفەندی و زەریفە خانمێ د ھێلا ھەست و رامانان دە ل ناڤ ھەڤسەنگیەکە موکم دە بوویە. ھەڤ ئارمانجی، باوەری و کلتوری یا وان ھیشتیە کو تەکیلییەکە مالباتی ئا رێھەڤالی دناڤبەرا وان دە بھێتە ژییان کرن. د ھەمان دەمێ دە زەریفە شێورمەندی یا عەلیشێر ئا ھێلا لەشکەری و سییاسی ژی دکر. د ژیانا ھەڤژینیێ دە چ زارۆکێ وان چێنەبوونە.
عەلیشێر بەگ، ب فکر و رامانێن خوە یێن نەتەوەپەروەریا کورد، دیرۆکەک ژیر، بیردانکەک خورت، ئاژیتاتۆرەکی “پرۆپاگاندا یا ھەستیار” کو گەل دخە بن باندۆرا خوە، ب زانەبوونا خوە یا کوور ئا دیرۆکی، سەکنا خوە یا لەشکەری، قابیلیەتا خوە یا دیپلۆماتیک و ب ھێلێن خوە یێن ھەلبەستڤان و ھۆزانڤانی ڤە خوەدی یێ جھەکی خوە یێ جیاواز د ناڤ پێشەنگ و سەرۆکێن کوردستانێ دە یە. ل سەر زمانێ کوردی و زاراڤەیێن وێ لێکۆلینێن وی ھەبوون د ھەمان دەمێ دە پێنج زمان دزانی.
ب سایا کەسایەتیا خوە یا رەوشەنبیر، د دەما سولتان عەبدولحەمید دە کاتبی یا (نڤیسڤانی)یا سەرۆکێ عەشیرێن کۆچگریێ «مستەفا پاشا» دکر. مستەفا بەگێ کو ل قەبیلەیا «ئیبۆئیان» بوو دەما نفووسا خوە و جھێن سەروەریا خوە مەزن دکە ئەڤ یەک ژ چاڤێن «سولتان عەبدولحەمید» نارەڤە. ژ بەر وێ ژی ئەرکەکە ڤەشارتی ددە «دەلی رەشید پاشا»ێ والییێ سێوازێ یێ نھا کو سەدرئەعزەمێ بەرێ بوو. ل سەر ڤێ ئەساسێ ل سالا 1920ان دە «دەلی رەشید پاشا» بانگ ل «مستافا بەگ» دکە وەرە سێوازێ و رێکێ ددە وی ب ژەھرێ خوە بکوژە. پشتی ڤێ بوویەرێ ل سەر ئەساسێ وەسیەتا «مستافا بەگ»، کورێ وی «عەلیشان بەگ» دەرباسی شوونا وی دبە. «عەلیشێر ئەفەندی» وەکی وەسی یێ عەلیشان بەگ تێ ئەرکدار کرن. لێ بەلێ عەلیشێر ئەفەندی ئەرکا خوە ھین بلندتر دکە و عەشیرێن کۆچگرییێ ل دەردۆرا «عەلیشان بەگ و برایێ وی حەیدەر بەگ» کۆم دکە. دەست ب خەباتێن سەرخوەبوونا کوردستانێ دکە.
عەلیشێر بەگ باوەری ب رێورەسمێن دەولەتا ترک نینە
عەلیشێر بەگ، د سالا ١٩١٤ان شەرێ جھانێێ یەکەم دە سەر ئەساسێ کو کوردستانا سەربخوە ئاڤا بکە تەڤلی ناڤا رەفێن ئارتێشا رووسان دبە. ل سەر ئەساسێ ل ھەرێمێن کۆچگری، سێواز، مەلەتی و دێرسمێ ب تەمسیلییەتا کوردان، د بن پاراستنا رووسان دە رێڤەبەریەکە کوردستانێ ئاڤا بکە خەباتان دمەشینە. دەما رووس دکەڤن ئەرزینجانێ دگرن، عەلیشێر ژی ب مەفرەزەیەک لەشکەر ڤە دکەڤە ناڤچەیا «ئۆڤاجخێ» و ل ور رێڤەبەریا عۆسمانی یا ترکان بەلاڤ دکە و ل شوونا وێ رێڤەبەریا کورد ئاڤا دکە. ب شۆرەشا جۆتمەھێ ڤە رووس خوە پاشڤە دکشینن. عەلیشێر ژی ل وان قوت دبە ب ھەڤالێن خوە ڤە دەرباسی دێرسمێ دبە. ژ بەر کو وێ دەمێ دەرسیم خوەدی ستاتۆیەک خوەسەر بوو. پشترە حکومەتا ستەنبۆلێ ژ وی و ھەڤالێن وی یێن تەڤلی رووسان بوویی رە عەفوویێ دەردخینە و دھێلن کو ڤەگەرە کۆچگرییێ. عەلیشێر وەکی خەتا خوە یا پێشەنگتیێ وەکی پێشەنگێن کورد یێن رەوشەنبیر کو ستەنبۆل نەکر ناڤەند، ل شوونا عۆسمانییان ب رووسان رە تەڤگەریایە. عەلیشێر بەگ تو جاری باوەریا خوە ب رێوورەسمێن سییاسەتا ترک نەئانیە و نێزیکاتیا وی یا ل سەر ئومەتگەریێ ژی ل سەر ئەساسێن نەتەوەپەروەریێ بوویە.
پشتێ عەلیشێر ئەفەندی دەرباسی کۆچگریێ دبە، فکرا رزگاریا نەتەوی ب ئاوایەکی لەز خورتتر بەلاڤ دبە. بەلاڤبوونا عۆسمانیان یا پشتێ مۆندرۆسێ و رێگەزێن ویلسۆن دە خالا ١٢ان کو دبێژە د بن سەروەریا ترکان دە نەتەوەیێن کو نە ترکن رە خوەسەری دایین و پشتێ وێ دەما عۆسمانی ب ھەڤپەیمانا مۆندرۆسێ بەلاڤ بوون فەرسەندێن مەزن ژ بۆنا کوردستانا سەربخوە خولقیبوون. ل گەل بەلاڤبوونا دەولەتا عۆسمانییان کورد ژی ژ بۆنا چارەنووسا خوە تەعیین بکن، کەتن ناڤ لێگەرینەک کو ڤان شەرت و مەرجێن ھەیی ناڤدەولەتی، ھەرێمی سوود وەربگرن. ل ھەرێمێن کۆجگری-دەرسیم رەوشەنبیریا نەتەوپەرەستی یا کوردان د ئاستەکە بلند دە بوو و ب ئاوایەکی رێخستی بوو. عەلیشێر ژی ژ بۆنا ڤێ سەقایێ سییاسی بنرخینە دکەڤە ناڤ جەمعییەتا کورد تەعالی و تەرەقی کو د سالا ١٩١٨ان دە ئاڤا بوو. جەمعییەتا کورد تەعالی د ٢٢یێ بەرفانبارا سالا ١٩١٨ان دە د بن چاڤدێریا کۆمیسەری یا بلندا ئینگیلیزان دە ل سەر ئەساسێ خوەسەریا کوردستانێ ب فرقەیا حوڕیەت و ئیتیلاف ھەڤپەیمانیەکێ ئیمزە (مۆھر) دکن. شاخێن جەمعییەتا کورد تەعالی گەلەک ناڤچەیێن کۆچگری و دەرسیمێ ڤەدبن. عەلیشێر: سەرۆکتیا شاخێن ل زارا، سێواس و ئومرانیەیێ دکە و خەباتێن رێخستنکرنێ خورت دکە. عەلیشێر، ل جەم بەلاڤ کرنا رۆژنامەیا فەرمی یا جەمعیەتا کورد تەعالی ژین، رۆژنامەیەکە ب ناڤێ «ژەپن» ب تەنا سەرێ خوە دەردخینە و پرۆپاگاندایا سەرھلدانا سەرخوەبوونێ ل سەر ڤێ رۆژنامەیێ دکە. رۆژنامە ب ماکینەیەکە چاپ کرنێ یا بچووک کو ل ستەنبۆلێ ئانیبوو دھات چاپکرن. راپەرینا کۆچگریێ ژ راپەرینەکە تاخی یا بچووک زێدەتر تەڤگەرەکە نووژەنا ب پلان و پرۆگرام و ئارمانجا وێ سەرخوەبوونا کوردستانێ بوو.
گاڤ ب گاڤ بەر ب سەرھلدانا کۆچگری ڤە
ئارمانجا عەلیشێر بەگ و نووری دەرسیمی ئەو بوو کو عەشیرێن دەرسیمێ ژی تەڤلی ڤێ راپەرینێ بکن و راپەرینێ ل ئەردنیگاریەکە (جوگرافیەکە) مەزن بەلاڤ بکن. یەکیتیەکە وھا د ھێلێن ئەردنیگاری و چاندی دە خوەیا دکر. ل سەر ئەساسێ خەباتێن یەکگرتنا نەتەوی ھەموو عەشیر، مالبات و کۆمێن کو ئۆل و ئەتنیکێ وان جودا و ل ھەرێمێ دژین رە ئیستیشارە تێن کرن و ھەموو ئامادەکاری یێن پێوست تێن تەمام کرن. تایبەتی د ڤێ خەباتا تیفاقا جڤاکی دە ئالیکاریێن پر مەزن ژ ئالیێ «سەیید رزا» ڤە تێ کرن. عەلیشێر بەگ د ھێلا بیردۆزی و سییاسی دە رێڤەبەریا راپەرینێ دکە. ناڤبەرا سالێن ١٩١٨-١٩٢١ان دە د ترکیێ دە تو سەروەرییەکە دەولەتێ نەمابوو. حکوومەتا ستەنبۆلێ یا کو سەروەریا خوە وەندا کری و تەڤگەرا مستەفا کەمال کو پێشەرۆژا وێ ب شەرێ کو یوونانییان رە بێ کرن دە وەرە دیار کرن ھەبوو. خەتا کۆچگری و دەرسیمێ د ھەر ھێلێ دە ژ بۆنا دەولەتا کوردستانێ ئاڤا کرنێ گونجایی بوو. جەمعییەتا کورد تەعالی ژی ڤێ راستیێ دبینە و ل سەر ڤێ ئەساسێ ناڤەندا راپەرینێ وەکی کۆچگری دیار دکە.
د ڤێ بریارێ دە ھەلوەستا نەتەوپەروەر و بریاردار یا عەلیشێر و پێشەنگێن ھەرێمێ دییارکەر بوویە. د دەستپێکا سالا ١٩٢٠ان ب ئارمانجا کو گەڤزینێن دیرۆکی ڤەگەراندنا فەرسەندێ و کوردستانا سەربخوە ئاڤاکرنێ ل تەکییەیا «حوسەین عەبدال» کو «کانگال یەڵیجەیێ یە» ب بەشداربوونا عەشیرەتێن کۆچگرییێ ڤە جڤینەکە گرینگ تێ لدارخستن. ھەموو کەسێن کو بەشدارێ جڤنێ بوونە سۆند دخوەن. سۆند وھایە:
” ژ بۆنا خالێن ٦٢-٦٤ێن ھەڤپەیمانا سیڤەرێ پێک بێن: ئاڤا کرنا دەولەتا کوردستانا سەربخوە یا «ئامەد، وان، بدلیس، ئەلەزیز، دەرسیم و کۆچگری» ژی ل ناڤ دە وەرە سەر خستن ھەر کەسەکی چەک بگرە دەستێن خوە و ھەر کەسەک ژ بۆنا ڤێ یەکێ شەر بکە چ ژ دەست وەرە دێ بکە.” د ڤر دە خالەکە گرینگ کو مرۆڤ ل سەر بسەکنە ژی ئەڤە: تەکۆشینا ئازادیێ یا ب ناڤێ کۆچگری تێ ب ناڤ کرن، ژ سەرھلدانەکە تاخی زێدەتر تەڤگەرەکە نەتەوەی یا ئارمانجا وێ یا سییاسی سەرخوەبوونا کوردستانێ کو ب پلان و پرۆگرام و نووژەن بوو. د ئەنجاما خەباتێن «عەلیشێر و نووری دەرسیمی» دە ژ بۆنا تەڤلیبوونا بزاڤا کۆچگرییێ، ژ عەشیرەتێن رۆژئاڤایێ دەرسیمێ ھێزەکە شەرڤانا ژ ھەزاران کەسان تێ ئامادە کرن. ٢٤ێ تیرمەھا ١٩٢٠ان دە یەکینەیێن د بن فەرمانداریا عەلیشێر بەگ دا، قافیلەیا لەشکەران یا د ناڤبەرا «رەفاھیە و کوورووچای» دە جەبلخانەیان تینن و دبن، ئێخسیر دگرن و دەست ب سەر جەبلخانێ دا دگرن. ھەمان یەکینە ل «کەماھێ» ژی ئێریشێ یەکنەیەک لەشکەری دکن، چالاکی یێن سەردە گرتنێ یێن جور بە جور ئەنجام ددن و دەردۆرا خوە هیزەکە کو ھەر مەزن دبە ئاڤا دکن.
عەلیشێر: ژ بۆنا ترکان کوردێ ھەری باش کوردێ مری یە
پشترە ھێزێن کورد ل ناڤچەیا «دەرسیم و ھۆزاتێ» ب پێشەنگتیا عەلیشێر ئەفەندی، در. نووری و عەلیشان دە ١٥ێ مژدارا ١٩٢٠ان دە کۆم دبن و ژ حکوومەتا ئەنقەرێ رە (بیرنامە)یەکە ژ پێنج خالان پێک تێ دشینن.
١. بریارا حکوومەتا سەلتەنەتا ستەنبۆلێ دەرحەقێ رێڤەبەریا کوردستانا خوەسەر ئەرێ کربوو حکوومەتا «مستەفا کەمال» دێ ئەرێ بکە ئان نا.
٢. ب ئاوایەکی لەز حکوومەتا مستەفا کەمال دەرحەقێ رێڤەبەریا خوەسەر یا کوردستانێ دە چ دفکرە ژ دەرسیمیان رە راگھینە.
٣. گرتی یێن ل گرتیگەھێن ھەرێمێن ئەلعەزیز، مەلەتی، سێواس و ئەرزینگانێ بێنە بەردان.
٤. ھەرێمێن کو پرانیا خوە کورد لێ دژین مەموورێن حکومەتا ترک لێ بێنە کشاندن
٥. یەکینەیێن لەشکەری یێن شاندنە ھەرێما کۆچگرییێ یەکسەر پاشڤە کشاندن.
ئەڤ داخوازیە ب نامەیەکی ڤە ب رێ یا «ماچۆ ئاغا»یێ کو سەرۆکێ عەشیرەتا عەبباسان بوو گهاندن والییێ دەرسیمێ رزا بەگ و ئەمر کرن کو یەکسەر بگیھنە حکوومەتا ئەنقەرێ. ل سەر ڤێ والی «رزا بەگ» دەست ب تەشقەلان دکە و د ھەمان شەڤێ دە دچە «ئەلعەزیزێ» و رەوشێ رادگیھنە. حکوومەتا ترک دکەڤە ناڤ پانیکێ و ب لەز و بەز “شاندەیەکە شیرەتێ” دشینە ھەرێمێ. ئەڤ ھەیئەت ژی دبێژە ئەڤ داخوازیێة کوردان دێ وەرن ئەرێکرن لێ ژێ رە دەم لازمە. عەلیشێر ئەفەندی د جڤینێ دە ل بەرامبەر ھەلوەستێن نەرێنی یێن هنارتیێ دەرسیمێ حەسەن خەیری بەگ، ڤان تشتان دبێژە: ئاغانۆ ئاسن د ئاشکێ خوە دا دهێتە حەلاندن. ژ خانەدانیا عۆسمانیان گەلەک دەولەتێن نەتەوەیی دەرکەتن. دەم دەما راپەرنێن نەتەوەیی یە. قەی کورد خوەدیێ ناسنامەیا نەتەوەیی نینن ترک گەلەکی خوەدی نە؟ ب دەستوورا خوەدێ، ئەگەر ئەم ژی ب عاقلی تەڤبگەرن ئەم ژی وێ ببن دەولەتەکە سەربخوە. د سییاسەتێ دە دلرەحمی تونەیە، ب عاقلی تەڤگەریان ھەیە. ئەم ژ تو کەسی تشتەکی وەرناگرین وەکی ھەموو نەتەوەیان ئەم ژی مافێ خوە داخواز دکین. تشتا کو حەسەن خەیری بەگ گۆت دبە کو ژ بۆنا جڤاکەکە دن راست بە، لێ ب میراتگرێن ئیتیحاد و تەرەقی رە مرۆڤ ناکەڤە ناڤ ھەمان توورێ، ئەز دترسم داویا ئاسییەکی وەکی من و حەسەن خەیری بەگ کو ژ کۆمارێ رە ئەوقاس خزمەت کریە ھەمان تشت بە. ژ بۆنا ڤان کوردێ ھەری باش، کوردێ مری یە.”
ئەڤ ئاخافتنە وەکە وێ یەکێ بوو کو شاند ژ ھەرێمێ وەرە قەوتاندن “دەرکرن”. د ٢٥ێ مژدارا ١٩٢٠ان دە ب رێیا والیتییا ئەلعەزیزێ ژ حکوومەتا ئەنقەرێ رە برقیە (تەلگراف)ئەکە دن تێ شاندن. د ڤێ تەلگرافا کو ژ ئالیێ سەرۆکێن عەشیرەتێن رۆژاڤایێ دەرسیمێ ڤە ھاتیە ئیمزە کرن دە ژی ئەڤ تشتە ھاتنە نڤیسین:
” ل گۆرێ پەیمانناما سیڤەرێ کوردستانا سەربخوە یا «ئامەد، ئەلعەزیز، وان و بدلیس» ژی ناڤ دە پێتڤیە وەرە ئاڤا کرن. و ئەم رادگھینین کو ئەگەر نەهێتە ئاڤا کرن ئەمێ ب ھێزا چەکان ڤێ مافێ بستینن.”
لێ بەلێ حکوومەتا ئەنقەرێ بەرسڤا ڤێ نامەیێ نەداڤە و نیەتا خوە ئەشکەرە کر. حکوومەت ب رێیا والیتیا ئەلعەزیزێ ڤە ستراتەژییا مژوول کرنا ھێزێن کورد بکار دئینە. ھێزێن کورد ژی پلانێن تەڤگەرا خوە دیار دکن و ڤان بریاران دگرن:
١- کوردستانا سەربخوە وێ ل دەرسیمێ وەرە راگهاندن.
٢- ل «ھۆزاتێ» دێ ئالایا کوردستانێ وەرە بلند کرن.
٣- ھێزێن نەتەوپەروەرێن کورد دێ ل سەر «ئەرزینگان، ئەلعەزیز و مەلەتی»یێ رە بەر ب «سێواسێ» ڤە بچن و ل حکوومەتا ئەنقەرێ داخوازا ناسینا سەرخوەبوونا کوردستانێ بکن.
ژ بۆنا وەلاتێ کوردستانێ کی/کێ ئەرکا خوە پێک نەئینە دێ لەعنەتا دیرۆکێ ل وی/وێ بە.
سەرۆکێن بزاڤا کۆچگری یێ ب بەلاڤۆکەکی دامەزراندنا حکوومەتا دەمکی رادگهینن.
بەلاڤۆکا حکومەتا کوردستانێ یا دەمکی
ئەی کوردینۆ! ب دەستوورا خوەدێ و ب قەولێ پێغەمبەر ، ئەم سەرفرازن دەستپێکرنا رزگاریا گەلێ کورد کو ژ ئاشووریان ھەیا نھا د بن زلمێ دە دنالە و ئەساسێن مووکافاتا حکوومەتا کورد ( حکوومەتا کوردا یا دەمکی) ب وە وەلاتیان رە رادگھینین.
ھەموەلاتینۆ!
ب پێشکەتنا تەڤگەرا نەتەوەیی یا ل ھەموو کوردستانێ ڤە تەشەبووسا ژ بۆنا رزگاریا تەقەزا حکوومەتا مە دەمەکە کورت مایە. لێ بەلێ ئەگەر ھەموو ھەموەلاتی ئالیکار نەبن ئەڤ تەشەبووس وێ پێک نەیێ. ھەر کوردەک، ژ بۆنا وەلاتێ خوە ئەرکەکە بچووک ئان ژی مەزن ڤە ئەرکدارە. کی/کێ ڤێ ئەمرێ پێک ئەئینە دێ دیرۆک وێ/وی لەعنەت بکە. خوەدێ نەکە، ئەگەر ئەڤ فەرسەند ژ دەست مە دەرکەڤە، ئەمێ ل حزوورا نفشێن پێشەرۆژێ دە سووچدار (تاوانبار) بمینن. ژ بەر کو ئەڤ فەرسەندا مەزن جارەک دن ناکەڤە دەستێ مە…
ھەموەلاتینۆ! ب ھێڤییا کو ئەم د بن ئالایا ھکوومەتا کوردین یا کو ئەمێ دەمەکە نێزیک دە راگەهینین دە، ھەڤ ھەمبێز کرن ژ وە و ژ مە تەڤان تێ خوەستن.
مووکافاتیا حکوومەتا کورد
کۆچگری رابوو حەربێ
دەنگ گھیشتە شەرقێ و غەربێ
ژ بۆنا تەڤگەر سەربکەڤە مەجبوور بوون ل هێڤییا بھارێ بمینن. لێ بەلێ دوژمن ژ بۆنا سەرھلدانا کورد، بەرێ کو رێ یێن دەرسیمێ ڤەبن پێشبکەڤە، تەڤگەرەکە لەشکەری یا خورت پێش دخینە، د ئەنجاما ڤێ دە ھەیڤا ئادارێ یا سالا ١٩٢١ان دە سەرھلدان چێدبە. ل دەرسیمێ ھێزێن لەشکەری یێن کورد ژ ٤٥ ھەزار کەسان ھاتبوو ئامادە کرن. ژ ناڤ ڤان ٤٥ ھەزار کەسان دە ژ بەر شەرت و مەرجێن زڤستانێ یێن دژوار تەنێ ٢٥٠ کەس د بن فەرمانداریا عەلیشێر دە چیایێن «موونزوورێ» دەرباس دکن و دگهن ناڤچەیا «کەماھێ». شەرڤانێن کورد دکەڤن ناڤچەیا «کەماھ و کوورووچایێ» و بەرخوەدانا ھێزێن ترک دشکینن. ھێزێن کورد ناڤچەیا «رەفاھیەیێ» و ھن دەڤەرێن «کۆچگری و دیڤرگی» ژی دگرن. ل سەر ڤێ سەرکەفتنێ عەلیشێر:
ژ سەرۆکاتیا پارلەمەنا مەزنا ملەتا ئەنقەرێ رە:
” ئەم دخوازن دەرڤەیێ نەڤچەیا «زاراعیێ»، ناڤچەیێن «کۆچھیسار، دیڤریگی، رەفاھیە، کوورووچای و کەماھ» کو ب ھەژمارا ئاکنجی یێن خوە پرانی کوردن ببن ناڤەند و ل ڤان جھان والییەکی کوردێ ھەرێمێ وەرە ئەرکدار کرن، مەموورێن دەرڤەی لەشکەر و دادگەھان دیسا کارێ خوە بەردەوام بکن.”
١١ ئادارا ١٩٢١ان
عەلیشێر
سەرۆکێ عەشیرا کۆچگری
محەمەد و تاکی
ژ سەرۆکێن عەشیرێن دەرسیمێ
مستەفا، سەیدان، محەمەد، موونزوور
حکوومەتا ئەنقەرێ وەکی بەرسڤا ڤێ نامەیێ، ئارتێشا ناڤەندی یا د بن فەرمانداریا «ساکاڵ نوورەددن پاشا» دخە ناڤ تەڤگەرێ داکو سەرھلدانێ تێک ببە. ساکاڵ نوورەددن پاشا ب گۆتنا خوە یا “مە یێن دگۆتن خوە (ئەرمەنی) خلاس کرن، نھا دۆرا یێن دبێژن خوە (کورد)ە.” و دەست ب کۆمکوژیا دکە. لیوایا ٤٧ان یا ل «بەحرا رەش» کو رووم قەتل کرنە ژی تەڤلی ڤێ تەڤگەرا لەشکەری دبن. حکوومەتا ئەنقەرێ یا کەمالیست گاڤ ب گاڤ تەکتیکا دابەش کرنا سەرھلدانێ بکار دئینە. ب رێیا مەبعووسێن مەجلیسێ ڤە دگەل ھێزێن عەشیران رە دئاخڤن ژ بۆنا کو تەڤلی سەرھلدانێ نەبن. ئێدی سەرھلدان ھێدی ھێدی خلاس دبە. عەلیشێر ژ بۆنا کو ئەڤ فەرسەندا مەزن ژ دەست نەچە گەلەکی ھەول ددە لێ فێم دکە کو پێشی گرتنا ڤێ بەلاڤبوونێ مومکین نینە. حکوومەتا ئەنقەرێ دەرڤەی «عەلیشێر و نووری دەرسیمی» ژ بۆنا ھەموو سەرھلدێران عەفوو دەردخە. ل سەر ڤێ یەکێ عەلیشێر ئەفەندی، ھەڤژینا وی زەریفە خانم، دختۆر محەمەد نووری و فەدائی یێن کورد یێن دن شەر دکن و دەرباسێ دەرسیمێ دبن. پشتی سەرھلدانا کۆچگرییێ عەلیشێر ئەفەندی، ھەڤژینا وی و دۆستێن وی ل ھەرێما دەرسیمێ ب جھ دبن. چار سالان ل گەل «کۆچانان» دمینن پشترە عەلیشێر ئەفەندی و ھەڤژینا وی دەرباسێ گوندێ «سەیید رزاێ ب ناڤێ ئاگداتێ» دبن و ل ور دژین. عەلیشێر ئەفەندی پشتێ تێکچوویینا سەرھلدانا کۆچگری یێ ڤێ ھەلبەستێ دنڤیسە:
ل کۆچگری یێ حەربێ دەستپێکر
دەنگ گھیشتە شەرقێ و غەربێ
دو ئارتێش لەشکەر ھاتن
بەرخوە نەدان ڤێ دەربێ
دلۆ یەمان یەمان
چیا گرتیە بەرف و دوومان
ژ مە را بێژن شاھێ مەردان
ئەو دەرمانێ ھەموو دەردان
ئارتێشا کوردستانێ
قەھر کر ئەو بارباران “بەربەری”
ئەمێ ژ بۆ وەلات بمرن
ناخوازین وان موغۆلان
دلۆ یەمان یەمان
چیا گرتیە بەرف و دوومان
مە را بێژن شاھێ مەردان
ئەو دەرمانێ ھەموو دەردان…
