به‌شێ 1: ما ئۆجالان و پەکەکێ ژ بۆ کۆمکوژیا پاریسێ ل گەل ھاکان فیدان رێکەفتن کربوو؟
پەردا نھێنیا کوشتنا ساکینا جانسز، یەک ژ دامەزرینەرێن پەکەکێ، دگەل فیدان دۆگان و لەیلا شایلەمەز هێژان ژی نە رابوویە. پشتی ڤێ دیرۆکێ ژی، راستییا بوویەرێ تەنێ دەما بەلگەیێن ئیستخباراتێ بهێنە بەلاڤکرن دێ هێتە فام کرن. وەکی دی، بەرپرسیارێن ڤێ کومکۆژییێ ب پێڤاژۆیێن نۆرمالێن یاسایی ڤە ناھێنە گرتن. ژ بەر کو ئەڤ کوشتنە کوشتنەک سیاسی یە. ئەو نە چالاکیەکا لۆکالی ئانکو سەربخوەیە بەلکو د ئەنجاما پێڤاژۆیەکێ دەرکەتییە.
ژ بەر ڤێ سەدەمێ، بێی زانینا پەیوەندیێن پەکەکێ و رێخستنا ئیستخباراتا ترکیێ میتێ د ناڤبەرا 1999 و 2013ێ دا، د دەربارێ ڤێ بوویەرێ دا داخویانیێن تێر ناهێنە دایین. دەما کو چیرۆکا کوشتنا جانسز و ھەڤالێن وێ دهێتە ڤەکۆلین کرن، ب زەلالی دهێتە دیتن کو میت و پەکەکێ چاوا ناڤێکرا چوونە ئانکو تەڤلی ھەڤدوو بوونە. پرسا کێ کوشتنا جانسز پلان کریە مژارەک جودایە، لێ ل بەر چاڤ بهێتە گرتن کا پەکەکێ و میتێ چاوا کوشتنا جانسز د وەختێ خوە دا ژ رۆژەڤێ دەرخست، پەیوەندییا د ناڤبەرا پەکەکێ و میتێ دا د دانانا رۆژەڤەک هەڤبەش و ھەڤرێزکرنا جڤاکی دا دێ باشتر هێتە فام کرن.
1-گەلۆ ئارمانج ساکینا جانسز بوو یان ژی فیدان دۆغان بوو؟
ناڤێ ساکینا جانسز ناڤەکە کو یێن بوویینە شاھدێ سالێن 1980 یان قەھرەمانیا جانسزێ دهێتە بیرا وان . وەکو ئەندامەکا دامەزرینەرا پەکەکێ، ئەو وەکو سەمبۆلەک سیاسی دهێتە حەسابکرن. لێ یا کو دهێتە زانین ئەوە کو دەزگرێ ساکینا جانسز، مەھمەت شەنەر، ژ بەر رامانێن خوە یێن رەخنەدار د 1991 ێ دا ژ لایێ پەکەکێ ڤە ھاتە کوشتن، و ئەو د ناڤ پەکەکێ دا خوەدیێ مەوقعەک گەلەک گرنگ نینە. ئانکو، جانسز نە خوەدی ھێزەکا سیاسی یا تایبەت بوو. تەنێ ناڤێ وێ ھەیە. د ناڤ رێخستنا ئەورۆپا دا ژی نە خوەدیێ ئەرکەکێ سیاسی یێ تایبەتە. لەوما کەسەکێ وەکو عومەر گوونەی دکاریت وسا رەحەت بگەهیتە وێ.
لێ وێ رۆژێ، ل نڤیسگەھا زانیاریێن کوردستانێ یا کو ئەڤ تاوانە لێ ھاتییە کرن ل نێزیکێ وێستگەها شەمەندەفرێ “گارە دو نۆرد” ل پاریسێ، کەسەک گرینگ ھەبوو، ئەو ژی فیدان دۆگان بوو.
فیدان دۆگان ب ناسنامەیا خوە یا سیاسی ناهێتە ناس کرن. لێبەلێ، تێ تەخمین کرن کو دۆگان، د ئاستەک پر پێشکەفتی دس ب فەرەنسی دئاخڤیت، بەشداری گەلەک جڤینێن گرینگ بوویە و ل گەل گەلەک سیاسەتمەدارێن فەرەنسی ھەڤدیتن چێکرییە. لێ گومانا دهێتە کرن کو ژ لایێ سەبری ئۆک ڤە فیدان دۆگان هاتبیتە ئارمانجا کرن.
پەیوەندییا سەبری ئۆک ل گەل میتێ
دیرۆکا شەخسی یا سەبری ئۆک، یێ پێشەنگێ پەکەکێ، ژ بۆ ڤێ نڤیسینێ مژارەکا درێژە. ب گشتی تێتە پەژراندن کو سەبری ئۆک، هێژان کو د گرتیگەھێ دا بوو، ژ پەکەکێ پێتر ئەکتەرەک د بن کۆنترۆلا میتێ دا بوو. وەکی دی، سەبری ئۆک د 2005 ێ دا د پەیوەندیێن د ناڤبەرا پەکەکێ و میتێ دا یەک ژ کاراکتەرێن سەرەکی یە. رێڤەبەرێ بەرێ یێ ئیستخباراتا ئەمنییەتێ سەبری ئوزون ژی د پرتووکا خوە دا دنڤیسیت کو سەبری ئۆک و ئەندامێن میتێ ل ئەنقەرەیێ گەلەک جاران ھەڤدو دیتینە. د ڤان جڤینان دا، نە دیارە کا سەبری ئۆک نوونەرێ میتێ بوو یان ژی یێ پەکەکێ. سەبری ئۆک کەسەک ب گومانە.
سەبری ئۆک پشتی 2006 ێ دچیتە ئەورۆپا. د ھەمان دەمێ دا دهێتە زانین کو فیدان دۆغان ژ رۆژا کو چووی ل گەل سەبری ئۆک، وەکی سەکرەتەر و ئالیکار کار دکەت، ئەو ژی د دانووستاندنێن ئۆسلۆ دا گەلەک چالاک بوو. تێتە هزرکرن کو دۆغان د پەیوەندیێن سەبری ئۆک و میتێ دا ھندەک ئاگاھداریێن گرینگ ب دەست خوە خستینە. واتە، فیدان دۆغان؛ کەسەک بوو کو ب پەیوەندیێن سەبری ئۆک-میتێ، ئیستخباراتا فەرەنسی و پەیوەندیێن پەکەکێ حەسیابوو. ژ بەر ڤێ سەدەمێ، ئەو ھاتە ئارمانجکرن و ب ڤی رەنگی رێگری ل کەفتنا ماسکێ سەبری ئۆک ھاتە گرتن. ژ بەر ڤێ یەکێ راست نیشان بدەن و چەپ لێدەن. گەلەک ئیحتیمالەک مەزنە کو فیدان دۆغان، کو سەمبۆلەک مینا ساکینا جانسزە و لێ نە خوەدییێ ئەرکەکێ سیاسی بوو، بهێتە گوڵەباران کرن و یا کو ب راستی ناهێتە زانین لێ خوەدی ئاگاھداریێن ئیستخباراتی یێن گرینگە.
2-ما ساکینا جانسز کرە قوربانییا رێکەفتنا عەبدوللا ئۆجەلان و ھاکان فیدان ؟
دەما کو ساکینا جانسز ھاتیە کوشتن پەیوەندییا د ناڤبەرا عەبدوللا ئۆجەلان-پەکەکێ و میتێ دا بەردەوام بوو. عەبدوللا ئۆجەلان 3یێ چلە ل گەل ئەحمەد تورک و ئایلا ئاکات ئاتا ھەڤدیتن سازکرن. د 9ێ چلە دا، کوشتنێن پاریسێ پێک ھاتن. د 11ێ چلە دا، عەبدوللا ئۆجەلان ب رییا برایێ خوە محەمەد ئۆجەلان ئەڤ پەیامە شاند: “ئەز باوەر میتێ دکەم. ھێزێن موستەشارێ میتێ ھاکان فیدان تاوانبار کری، ھەمان ھێزێن کو کوشتنا ساکینا جانسز ژی، ئەنجامدای”.
ل ئالیێ دی، پەکەکە ژی ڤێ کوشتنێ ژ بۆ رایا گشتی ب ڤی ئاوا شیرۆڤە دکەت: “یێن کوشتن کری گلادیۆ “شەمشیر” ناتۆ و ئەورۆپایە، یێ کو ناخوازن د ناڤبەرا دەولەتێ و پەکەکێ دا ئاشتی چێببیت”. پەیڤا گلادیۆ عەبدوولا ئۆجەلان ژ بۆ کو ترکان تەوانبار نەکەت، بکار ئینا. ئۆجەلان ژ بۆ کو ئەڤ بوویەرە ل سەر ترکان نەهێتە حەسابکرن ئەڤ پەیڤا گلادیۆ بکار ئینا. دخوازیت دەولەتا ترک پاک بکەت. عەبدوللا ئۆجەلان ژ بۆ کو ئەڤ بوویەر ل سەر ئەردۆگان و ھاکان فیدان نەبیتە مال حەتا سالا 2015ێ، ھەولەک تایبەت ددا نیشاندان. پشتی 2015ێ ناڤبەرا پەکەکێ-میتێ و ئاکەپێ تێکچوو ڤێ جارێ پەکەکێ زمانێ خوە گوھارت. ژ بەر کو پەکەکێ دەما پەڤچوونا کەمالیست و ئاکەپێ، پەڤچوونا ئاکەپێ-فەتحوللا دا پشتا ئەردۆگان و ئاکەپێ گرت.
ژ بەر ڤێ سەدەمێ، جەمل باییک د دەربارێ کوشتنا پاریسێ د 28ێ کانوونا 2013ێ دا ژ ANFێ را گۆت: “شۆپێن کەسێ کو ئەڤ کۆمکوژییە کریە نیشان ددەت کو ئەو ل گەل جەماعەتا گوولەن تێکلدارە. نیشانەیێن گرنگ ھەنە، حەتا بەلگەیێن تێکلیا ئۆرگان یا ل گەل پارتیا یەکیتیا مەزن ژی ھەنە. بالا خوە بدنێ کو تێکلیا BBP و فەتحوللاچییان ژی بوویە تێکلیەک کوور “ئانکو جەمیل بایک ژی ئەڤ بوویەرە خستە سەر فەتحوللا گوولەن ژ بۆ کو دەولەتا ترک بێ تاوان بهێتە دیتن.
بەسێ ھۆزاتێ د داخویانیا خوەیا 8ێ کانوونا 2014ێ دا ئەڤ تشتە گۆتن: “ھێزا سەرەکی یا دەولەتا ترک برێڤە دبەت ھێزا هەڤتەریبا فەتحوللا گولەنە. یێ ترکیێ برێڤە دبەت ناتۆیە. د ناڤەندا سازییا ناتۆ گلادیۆ دا جەماعەتا گوولەن ھەیە. ڤان ھێزان کۆمکوژیا پاریسێ ژی پێک ئانین. یێنب ناتۆیێ ڤە گرێدایی ئانکو ئالمانیا و فرانسا ژی تێکلدارن.
ھەڤال ھاکان فیدان
ئۆجەلان و پەکەکێ، راستەراست نە گۆت ئەڤ کۆمکوژییە ترکان کرییە. ژ بۆ کو تێکلییێن د ناڤبەرا ئۆجەلان و میتێ دا تووشی زییانێ نەبن. یا راست ئەڤەیە: ئۆجەلان ل گەل ھاکان فیدان ل سەر جەنازەیێ ساکینا جانسزێ رێکەفتن کر. وێ ب خوە ئیسبات کر کو ئەو دکاریت بەرێ کارمەندەک و بیرۆکراسییا ترک-کەمالیست ژ بیرۆکراسییا ترک-ئاکەپێ خزمەتەکێ بکەت. ب ئاوایەکێ وەها ئۆجەلان مەدحێن ھاکان فیدان کرن کو ئەندامێن هەدەپێ دەما کو د ناڤ خوە دا دئاخڤن زمانێ وان تەوش دبیت و دبێژنە ھاکان فیدان “ھەڤال ھاکان”. ھاکان فیدان ببوو خوەشتڤییێ ئۆجەلان.
ل گۆری پەکەکێ، حەتا 2015ێ ، دەولەتا گلادۆ و هەڤتەریبا ئەورۆپایێ ساکینا جانسز کوشتبوو. دووڤ دا، د 2015ێ دا، ئەڤ فکر گوھەری و پەکەکێ گۆت، “میتێ ساکینا جانسز کوشت، ھاکان فیدان هایداری ڤێ یەکێ بوو.” د 2016ێ دا، دهێتە ئیدیعا کرن کو ئەردۆگان ب خوە راستەراست کوشتنا ڤان کەسا پلان کریە. ھندەک ئەندامێن میتێ ژی د چاپەمەنیا پەکەکێ دا دەردکەڤن و دبێژن کو میتێ ئەو کەس کوشتینە.
