بەشا 2: بۆچی ئەم ھەول ددەین کو ئۆپەراسیۆنا گارە فام بکەین؟
دو پرسیارێن گرنگ
دەولەتا کوورا ل ترکیا ژ بھێز بوونا جەمیل بایک کو ژ عەڤدلا ئۆجەلان دەرباس ببیت، عاجزە. وەکی دی، دەولەتا کوورا ترک هزر دکەت کو پەکەکێ ئەڤە دبیتە 5 سال د بن سەرۆکاتیا جەمیل بایک دا میحوەرێ خوە گوھارتی یە. پەکەکە ل شوونا خزمەتا ترکیێ بکەت، پێتر کەفتییە بن خزمەتا ئیرانێ دا. ژ بەر ڤێ یەکێ، دەولەت دخوازیت ڤێ رەوشێ سەرەراست بکەت. ئەم دا د دەمەک نێزیک دا دیسا دەنگێ عەڤدلا ئۆجەلان ببھیزین، لێ ئەڤ چەندە ژ بەر ئۆپەراسیۆنا گارە پێک نەھات.
ئەم دکارین دو پرسیارێن وەھا بکەین:
1- دەولەتێ ل ڤان ھەڤدیتنان دا گۆت کو ھەکە ھوون لنگێ خوە ب پیڤان نە هاڤێژن، دێ داوییا وە ژی وەکی یا عەلی حەیدەر قەیتان بیت. ل سەر ڤێ یەکێ، گەلۆ ئەندامێن سەرکردا ئیدارەیا شکەفتا، کو وان گومان کر ئەو کەشف بوویە، گوھارتن و گرتییێن لەشکەر و جۆتیار موحسن خستن وێری و ئەو وەکو توونک هاڤێتن بەر دوژمنی؟
گەلۆ ما باسکەکێ د ناڤا دەولەتێ دا، بەرێ کو ئۆپەراسیۆنەک ب ڤی ئاوا دەستپێ بکەت ئاگاھی داینە پەکەکێ؟ ما باسکێ دی یێ دەولەتا ترک کو وەکی ئەرگەنەکۆن دهێتە زانین ژ بۆ کو سەرکەفتنەک ب ڤی رەنگی نەگھیننە ئاکەپێ، د بیت کو پەکەکە ئاگەھدار کربیت؟ ما باسکێن دی یێن دەولەتێ، یێن کو “ئاکەپە دبێژیت مە ئەو ژناڤبرینە” دبیت کو د ناڤا پیلانگێرییەکا دربە لێدانێ دا بن؟
بێ گومان، ئەڤە تەنێ پرسیارن، و بەرسڤا ڤان پرسیاران تەنێ د ڤێ نڤیسێدا ناهێتە بەرسڤدان. لێ د ناڤا ڤێ سالێ دا، ئەم دێ ڤان پرسیاران گەلەک نیقاش کەین.
2: ئارمانجا ئۆپەراسیۆنا گارە چ بوو؟
شرۆڤەیێن گرنگێن دوران کالکان
رێڤەبەرێ پەکەکی دوران کالکان یەکەم کەس بوو کو پشتی ئۆپەراسیۆنا گارە نرخاندن کری. کالکان د ھەڤپەیڤینا خوە دا، یا کو 16ێ شوباتێ دا د “مەدیا خەبەر” دا ھاتبوو وەشاندن وھا دبێژیت: ئۆپەراسیۆنا گارە ئەم ماتمایی نەھشتین ژ بەرکو ئەم ل بەندێ بووین و دھاتە زانین.
وەکی دی، دوران کالکان د دەربارێ ئارمانجا ئۆپەراسیۆنێ دا ئەڤ تشتە گۆت: “ئارمانجا سەرەکی یا ئۆپەراسیۆنا گارە بێباندۆرکرنا ناڤەندا فەرمانگەھا ھەپەگێ بوو. د ڤێ ئۆپەراسیۆنێ دا ئارمانجا بنگەھین بێباندۆرکرن و ژناڤبرنا ناڤەندا فەرماندارێ ھێزێن گەریلا بوو.
کالکان ب تووندی ئیدیعا کو دبێژیت: ” ئۆپەراسیۆن ژ بۆ لەشکەرێن کو دیل ھاتینە گرتن چێبوویە” رەدکر و وەھا گۆت: “ھندەک رۆژەڤێ بەرەڤاژی دکەن. گۆتنا ئۆپەراسیۆن ژ بۆ گرتیان ھاتیە کرن ب تەمامی بەرەڤاژی کرنا رۆژەڤێیە. ئەڤە درەوەکە کو ژ لایێ سازییا شەرێ تایبەت ڤە ھاتیە بارز کرن. ئەڤە درەوە، ئارمانج کۆنسەیا فەرمانداریێ بوو. ئەو نھا ژ بۆ ڤەشارتنا بنکەفتنا خوە دبێژن ئەم چووبووین لەشکەرێن ئێخسیر رزگار بکەین. لێبەلێ، لەشکەرێن دیل ئارمانجەک بوو ژ 5-6 ئارمانجا.”
شرۆڤەیا دوران کالکان یا ھەری نێزیکێ راستیێ یە. ل گارە، ئارمانج کۆنسەیا فەرمانداریا ھەپەگێ بوو. د رۆژا یەکەما ئۆپەراسیۆنێ دا، ھەپەگێ ژ بۆ کو ئارمانجا ئۆپەراسیۆنێ شاش بکەت وەکو تەکتیک گۆت کو ل دەڤەرێ لەشکەرێن گرتی ھەنە.
ژخوە وەزیرێ پاراستنا نەتەوەیی یا ترکییێ ھولوسی ئاکار د رۆژا یەکەما ئۆپەراسیۆنێ دا وھا گۆت: “مە جڤینا رێخستنێ یا ل گارە شۆپاند. مە دیتن کو ب تایبەتی د 5 مەھێن داوی دا ل ڤێ ھەرێمێ کۆم دبوون “. گەلۆ ئەو کۆم بوون ژ بۆ چ بوو ؟
جڤینا کۆنسەیا فەرمانداریا ھەپەگێ ل کو دەرێ ھاتیە چێکرن؟
پشتی ب داوی هاتنا ئۆپەراسیۆنێ، مەجلیسا فەرمانداریا ھەپەگێ داخویانیەک دا و گۆت، “وەکو کۆنسەیا فەرمانداریا ھەپەگێ، مە جڤینا خوەیا سالانە د ناڤبەرا 18-26ی مەها چلە یا سالا 2021ێ دا ل دار خست.” ب تایبەتی وەکی کو ب خوازن پەیامەکێ بدون، ھاتە گۆتن کو 40 ئەندامێن مە بەشدار بوون. ئەو گۆتنا ھولوسی ئاکار “ئەندامێن رێڤەبەر ل گارە کۆم دبوون” بال دکێشا سەر ڤێ کۆم بوونێ. ب ئیحتمالەکا مەزن ژی راست بوو.
گەر ئەم ھەمی پارچەیان بدەینە پال ئێک، ئەنجام دێ ئەڤە بیت کو ئارمانجا ئۆپەراسیۆنا گارە جڤینا کۆنسەیا فەرمانداریا ھەپەگێ بوو. جڤینا کۆنسەیا فەرمانداریێ د دەستپێکا ئۆپەراسیۆنێ دا ھێژان ژی بەردەوام بوو. ھەمی نیشانان ئۆپەراسیۆنەک دیار کر. سەکرەتەرێ بەرێ یێ میتێ جەڤات ئۆنەش ل سەر ڤێ مژارێ ئەڤە دگۆت: “بەرێ دھاتە گۆتن کو دێ ئۆپەراسیۆن چێبیت و ھەمان دەم سەرۆک کۆماری ب خوە د گۆت رۆژا چارشەمبێ دێ مزگینییەکێ ب وو دەم. پشتی ڤان گۆتگۆتکا، 10ێ مەھێ دا ئۆپەراسیۆنا گارە دەست پێ کر. ب ھاریکارییا ھێزا ئاسمانی ئۆپەراسیۆنەک بەژایی ھاتە دەستپێ کرن. ئانکو، رۆژەڤەک ھاتیە ئافراندن کو پەکەکە دکاریت زانیاریان ل سەر ئۆپەراسیۆنێ وەرگریت، بکەڤیتە ناڤا ھشیارییەکێ و ئەولەهیا خوە بهێز بکەت.
حەتا دبیت کو مرۆڤ ببێژیت پەکەکێ نە تەنێ نیشانێن ئۆپەراسیۆنێ شرۆڤە کرنە، بەلکو د ھەمان دەم دا ھندەک ئاگاھی د ناڤا دەولەتێ دا ژی وەرگرتنە.
ئەڤ ئاموورێن ئاگاھییا ھەمی تێنە نرخاندن و ھێز ژ نوو ڤە تێنە رێکخستن. شکەفتا کو قەرەیلان بەرێ بکار دئینا ھاتە ڤالا کرن و کۆمەکا گرتیان ئانین وێ شکەفتا کو ژ بۆی وێ هەژمارا گرتییان گەلەکا نمەزن بوو. جڤینا کۆنسەیا فەرمانداریا ھەپەگێ ل شکەفتەکا دی یا ئەولهـ ھاتە دەست پێ کرن. گەلۆ شکەفتا کو ژ بەر کەشف بوونێ ھاتیە ڤالا کرن بۆچی گرتی کرنە تێدا؟ وەکی دی، ئانینا وان گرتیان 25 رۆژ بەری ئۆپەراسیۆنێ ژ بۆ وێ شکەفتێ، چ واتەیا خوە یا جوودا نینە.
ب پلانسازیەکا تەکنیکی یا دەولەتا ترکیا، ئەنجامەک وەکو کو ئەردۆگان ژی گۆت “مخابن ئەم تێکچووین” دەرکەت ھۆلێ. د ھەلوەستا پەکەکێ دا ژی سەرکەفتنەک لەشکەری چێنەبوو. ژ بەر کو ئارتێشا ترکیا پشتی 36 دەمژمێران ھەمی گر، گرتبوون و داکەت بوو گەلیاندا. ھەر چەند کو ھەپەگە ببێژیت مە نەهێلایە ترک لەشکەرێن خوە داخن ھەرێما ئۆپەراسیۆنێ لێ وی ب خوە ژی د داویێ دا قەبوول کر کو د 12ێ شوباتێ دا، لەشکەرێن ترک حەتا بەر دەریێ شکەفتێ، داکەتنە. جارا یەکەم بوو کو ھەر دو ئالی ب ئۆپەراسیۆنەکا ب ڤی ئاوا روو ب روو دمان. ئەو ژ بۆ ھەر دو ئالیان وەکو جەرباندنەکا تەتبیقاتێ بوو. لێ مژار ژ بۆ مە نە لەشکەری یە بەلکو سیاسی یە.
ناکۆکی یێن د بوویەرا گارە دا بۆچی ژ بۆی مە گرنگن؟
جەنەرال پرووسی کلۆوسەوتز، نڤیسکارێ پەرتووکا ناڤدار یا “ھونەرا لەشکەری”، دبێژیت: “شەر بەردەوامییا سیاسەتێ یە ب ئاموورێن دی .” بێ گومان، ئۆپەراسیۆنا گارە د ھەمان دەمی دا بەردەوامیا رەوشەک سیاسی یە، ھەر چەند ئۆپەراسیۆنا گارە د ناڤبەرا پەکەکێ و ئارتێشا ترک دا شەرەکی چەکداری خویا دکەت ژی، ئەو د جەوھەر دا دیاردەیا ھندەک بوویەرێن سیاسی یێن گرانە.
دناڤبەرا ئۆپەراسیۆنا ل گارە هاتیە ئەنجامدان و مووشەکێن کو ئاراستەی ھەولێرێ هاتیە کرن پەیوەندیەک ھەیە. ئەو ژی ئەنجامێن گەنگەشەیا ل سەر ھەرێما کوردستانێ یا دناڤبەرا ئیران و ترکیێ دا یە. ئەڤ رەوشا ناکۆک، یا کو ب سالایە دییار نەببوو، ئێدی دەرکەت پێشبەری مە. ئێدی شەرێ کو دناڤبەرا ترکیا و ئیرانێ دا ژ بۆ “ھەولێر دێ یا کێ بیت” دەرکەتییە ھۆلێ. ھێزەکێ ئۆپەراسیۆن ل سەر گارە کر، ھێزا دی ژی مووشەک ئاڤێتن ھەولێرێ.
تەمام د ڤێ خالێ دا، باسکێ ترکیا عەڤدلا ئۆجەلان و باسکێ ئیران-حەشدا شەعبی ئانکو یێ جەمیل بایک وەکو پرسگرێک دەردکەڤنە پێش. ئەڤە د بەشا یەکەم دا مە گۆت بوو ترکیا ھەلوەست ھەمبەری “پەکەکە یا شیعەیا” نیشاندا و ئەڤە نە تەنێ ھەلوەستا ئاکەپێ یە. ئەڤە د ھەمان دەمێ دا ھەلوەستا حکوومەتا ترکیایێ یە. ھندەک نڤیسکارێن ترک پەسنا پەکەکێ ددەن و بەحسا ئاشتییێ دکەن و هتد. ئەو دخوازن پەکەکێ ژ بن باندۆرا ئیرانێ دا دەرخن و باسکێ پەکەکێ یێ ترکیاتییێ دپارێزیت بدەنە پێش.
ما دێ ھەدەپە هێتە گرتن، فەرلەکەیێن “پرۆسەیا راکرنا پارێزبەندیێ” ل سەر پارلەمانتارێن ھەدەپێ و خستنە رۆژەڤا مەجلیسێ و گەرمبوونا مژارێن دەربارێ کوردان دا جەوھەرێ خوە ژ بلند بوونا ناکۆکییێن د ناڤبەرا ترکیا و ئیرانێ دا بنگەھ دگریت. گرینگە کو مرۆڤ راستییا ئۆپەراسیۆنا گارە و وان بوویەرێن دقەومن باش فام بکەت، ژ بۆ کو ئەم بزانین، کی ئیسرتیخباراتێ ددەتە کێ و کێ د گەل کێ د ناڤا ھەڤکارییێ دایە.
