بەشا 2: ئۆجەلان ناڤێن کێ دانە دەولەتا ترک؟
پەیوەندیێن د ناڤبەرا عەڤدللا ئۆجەلان و دەولەتا ترک دا ھەر دەم جھێ گومانێ نە. لێ بەلێ پشتی کو عەڤدللا ئۆجەلان د 15ێ شوباتا 1999ێ دا ھاتیە ترکیێ ئەڤ گومانە ئاشکەرا بوون. د ھەر ھاوردۆرێ دا ھاتیە دیتن کو عەڤدللا ئۆجەلان دەولەتا ترک وەکە دژمن نابینیت، ژ دانووستاندنا لگەل دەولەتا ترک دا دودل نابیت، ھەر ئاگاھی و پێزانینێن نهێنی ب رەحەتی ددەتە دەولەتا ترک.
ھەکە مرۆڤ ببێژیت عەڤدللا ئۆجەلان تەسلیمی دەولەتا ترک بوویە، نابیتە بێبەختی. ئەڤ زانیاریە د پرتووک، ڤیدیۆ و ئاخافتنێن ئۆجەلان دا ب زەلالی ھەنە. دەما کو ئەم ئیرۆ ڤان گۆتنێن ئۆجەلان کری ئاشکەرا دکەن، ئالیگرێن پەکەکێ نەرەحەت دبن و دبێژنە کەسێن کو ڤان ئاگاھیان ئاشکەرادکەن ھوون خایینن. لێ یێ کو ئەڤ پێزانین و ئاگاھیە دایە دەولەتێ عەڤدللا ئۆجەلان ب خوە بوو. لێ بەلێ ناپرسیت “چما ئەو کەسێ کو زارۆکێن گەلێ کورد شاندینە مرنێ، وەکە بلبلا ناڤێن کەسێن کو ئالیکاریا پەکەکێ کری، کەسێن پارە داینە و ژ بۆ پەکەکێ سیاسەت کری، ل بەر چاڤێن دادوەرێ دەولەتا ترک، ددەتە دەولەتێ.” لێ دبێژیتە وان کەسێن کو پرسیارێ دکەن خایین. لێپرسین و رەخنەکرن ئازادیێ لگەل خوە دا تینیت. دێ ژ وی کەسێ کو بێ ترس زارۆکێن کوردان دشینیت هێتە پرسیار کرن گاڤا توو ھاتیە گرتن چما تە گۆت “دایکا من ترکە، ئەز دخوازم خزمەتەکا بێبەرامبەر ژ بۆ دەولەتا خوە بکەم” مافێ ھەر کوردەکێیە کو ڤێ ھەلوەستا ئۆجەلان رەخنە بکەت و بپرسیت چما تو تەسلیم بووی.
وەرن ئەم ل سەر ئیفادەیێن عەڤدللا ئۆجەلان یێن د ناڤبەرا 16-21ێ شوباتێ دا بۆ دەولەتێ کری ڤەکۆلینێ بکەین.
ئۆجەلان ناڤێن کەسێن کو هاریکاریێن مادی داینە وان ددەتە دەولەتا ترک
دۆزگەر دپرسیت: گەلۆ هەوە ژ سالا 1990ێ و هێرڤە ل ترکیایێ هاریکاریا کارساز، کۆمەلە یان رێخستنێن کو هاریکاریا پەکەکێ کرین، هەوە ژ بۆ بدەستخستنا پرۆژەیان هاریکاریا کارسازێن کو کەتینە ئیحالەیێن دەولەتێ کرییە یان نە، ژ کارسازان هاریکاری-باج ھاتیە وەرگرتن یان نە. گەلۆ ل ھەرێما زاگرۆسێ د قاچاخچیتیا مادەیێن ھشبەر دا ئەرکا هەووە چ بوو، د ئاستەکێ بلند ادا پەیوەندی یێن هەوە ل گەل مافیا چبوون.
ل سەر پرسا دۆزگەری بێ کو عەڤدللا ئۆجەلان “وان دۆستێن خوە بپارێزیت” دەست ب ئاخاڤتنێ کر
عەڤدللا ئۆجەلان: د ناڤبەرا سالێن 1991-1993یێ دا د بن ناڤێ داھاتێ رێخستنێ دا ژ کارسازێن ھەرێمێ ھندەک پارە دھاتە وەرگرتن. دەما کو کۆمپانیێن مقاولان ب بکارئانینا ھێزا رێخستنا مە ئیحالەیێ دستینن، مە ژی، ژ وان بەهرا خوە دستاند. دەما «ھالیس تۆپراک» دەست ب چێکرنا فابریقەیەکان کر، مە گۆتە وی، گەر ھوون ل ڤێرە فابریقەیەکێ چێکەن، دڤێت ھوون باجا خوە بدەن، واتە ھوون دێ باجێ دەنە رێخستنێ و مە پارە ژ وی ستاندن. ئەز کووژمێ وێ نزانم. ژ بەر کو خەباتکارێن مەیێن ل ھەرێمان پارە کۆم دکرن.
کارگەھێن کەڤر شکاندنێ یێن کو «عەلی رزا سەپەتۆگلوو» لگەل مالباتا خوە برێڤە دبرن، رێخستنا مەیا ھەرێمێ ل سەر ناڤێ رێخستنێ پارە و ھاریکاری ژێ وەرگرتینە. ئەز کووژمێ وێ نزانم. ھەر وەھا یەکینەیێن مە یێن ھەرێمێ ژ شیرکەتا جەیلان ھۆلدنگ پارە کۆم کرینە. ئەز کووژمێ وێ نزانم. ئەڤ رەنگێ وەرگرتنا پەرەیان ل هەموو ھەرێما ب گشتی دهێتە ئەنجامدان. ھەتا «بەھجەت جانتورک» ژی هاریکاریا رێخستنا مە دکر. رێخستنێ ل «گەڤەرێ» ژ «جیھانگیر ئاغا» و ل مێردینێ ژی ژ مالباتێن پاشناڤێن وان «ترک و قەھرەمان» پارە کۆم کرینە. ژ بلێ ڤێ ژ گەلەک کارسازێن کو ئەز ناڤێ وان نزانم مە پارە وەردگرتن. ھەر وەھا ل سەر بازرگانیا تریاکێ یا ل ناڤچەیا «باشکالە» یا «جۆلەمێرگێ»، بازرگانیا چەک و حەیوانان ژی د ناڤ دایە، عۆسمان ئۆجەلان ب کۆد ناڤێ «فەرهاد» ل سەر ناڤێ رێخستنێ ژ خەلکی پارە وەردگرت. ھەر وەھا ل سەر سینۆری ژی د بن ناڤێ «یەکینەیێن گومرکێ» ئەڤ کارێ باج وەرگرتنێ د ھاتە ئەنجامدان. سازییا گوومرکێ ب ڤی کاری مژوول د بوو. ھەموو رێخستنا خەباتێن وەھا ھەنە. ھەڤالێ مە «سینان»، پارەیێن کو رێخستنێ ل ئەورۆپایێ بەرھەڤ دکرن، د دانانە بەنکێن سویسرا. ئەڤ کەسە «سینان» ب کارووبارێن ئابۆری ڤە مژوول دبیت. ژ «نسێبینێ» یە. د مەد-تیڤی دا ژی کار دکەت. ئەو پارەیێن ل سەر «حەیدەر ئابابا» کو ل بەلچیکایێ ھاتیە گرتن ژی یێن رێخستنا مە بوون.
گەلۆ «بەھجەت جانتورک»ێ کو ئۆجەلان بەحسا وی دکەت کییە؟
بەهجەت جانتورک کو ل ڤێرە عەڤدللا ئۆجەلان بەحسا وی دکەت، کەسەکە کو د ناڤ کوردان دا ب ناڤ و دەنگ بوو. جانتورک خەلکێ «ئامەد-لجێ» بوو، د 14ێ چلەیا 1994ێ ژ ئالیێ ھێزێن دەولەتا ترک ڤە ھاتە کوشتن.
تانسوو چیلەر د ئاخافتنا خوەیا د 4ێ مژدارا 1993یێ دا گۆت، “لیستەیا کارسازێن کوردێن کو هاریکاریا پەکەکێ کرینە ھەنە. د لیستەیێ دا نێزیکی 60 ناڤ ھەنە. دەولەت چاوا کو ل دژی پەکەکێ شەری دکەت دێ ل دژی کەسێن کو هاریکارییا مادی ددەنە پەکەکێ ژی شەری کەت.” بەھجەت جانتورک د ڤێ چارچۆڤەیێ دا ژ ئالیێ دەولەتا ترک ڤە ھاتە کوشتن. سەردۆزگەرێ دەولەتا ترک ئەڤ مژارر ژ عەڤدللا ئۆجەلان پرسی.
دۆزگەر – ل سەر دەستگوھارتنا رۆژنامەیا ئۆزگور گوندەمێ یا ستەنبۆلێ، پەیوەندیێن وێ یێن لگەل رێخستنێ دا و ئالیکاریا بەهجەت جانتورک یا ژ بۆ رێخستنێ ھوونێ چ بێژن؟
عەڤدللا ئۆجەلان: من د رۆژنامەیا ئۆزگور گووندەمێ دا ب کۆدناڤێ «عەلی فرات» مەقالە دنڤیساندن. سەدی 25% پشکێن رۆژنامەیێ یا «بەھجەت جانتورک» بوو. یا مایی ھندەک ھەڤکار ھەبوون لێ ب گشتی د بن ئینسیاتیفا رێخستنێ دا بوون. د بن کۆنترۆلا مە دا بوو. لگەل نوونەرێ مەیێ ئەورۆپایێ دا گرێدایی ئۆفیسا «ئەرنکێ» دا کار دکر.
عەڤدللا ئۆجەلان د دانپێدانێن خوە یێن ل پێشبەری دادوەرێ ترک کری، ب ئاوایەکێ دەولەتا ترک مافدار دەرخست و قەبوول کر کو «بەهجەت جانتورک» شریکێ دارایی یێ پەکەکێ بوو.
ئۆجەلان: مە ب هێزێ پارە ژ ئیبراھیم تاتلیس ستاندن
دادوەر: ئەم دزانین کو کۆمەلە، پارتی، زانایێن زانستێ، زانینگەھ، ھونەرمەند و یاساناس ھەنە کو ھاریکارییا رێخستنا هەوە کرییە و ب چالاکیێن جوربجور ل وەلاتی و دەرڤەی وەلاتی بەشداری ئاھەنگێن هەوە دبن و هاریکارییا رێخستنا هەوە دکەن.
عەڤدللا ئۆجەلان: ھندەک ھونەرمەند چوونە کۆنسەرتێن مەد تیڤی. ئەڤە وەکی پشتگری دهێتە حەساب کرن. د ناڤ وان دا «فەرھات توونچ، ئەحمەد کایا، شڤان پەروەر». د سالێن 1990ێ دا خەباتکارێن مە ب ترساندنێ ژ ئیبراهیم تاتلیس پارە وەرگرتن. من ئەو بھیست، ژێ ئاگاھدارم. د کانوون 1998ێ دا، «ھالوق گەرگەر» ل مالا من ل «رۆمایێ» ھاتە سەرەدانا من. ناڤەرۆکا ڤێ ھەڤدیتنێ ژی د گۆتارا رۆژنامەیێ دا ھاتیە نڤیساندن. پارێزەر «شەرفەدین کایا» و پارێزەر «سەرھات بوجاک» ل رۆمایێ ھاتنە سەردانا من.
د لێپرسینێن ئۆجەلان دا نە تەنێ ئەڤ ناڤە ھەنە، ب دەھان رۆژنامەڤان، سیاسەتمەدار، نڤیسکار و کەسانێن دن ژی یەک ب یەک ناڤێن وان دانە دەولەتێ. بەلکی ژی دەولەتێ پرانیا ئاگاھیێن عەڤدللا ئۆجەلان دایە وان بزانیت ژی، لێ ئەڤە نیشانا بێروومەتیێ یە کەسەکێ کو خوە وەک سەرۆکێ پارتیێ، رێبەرێ گەلەکێ دبینیت، ڤان ناڤا ب ڤەکری بۆ دەولەتێ دیار بکەت. نیشانا بێمەبدەییا ل ھەمبەری دژمنی یە. کەسێ کو ل پێشبەری دژمنێ خوە خوەدی پرەنسیب نەبیت، نکاریت ل پێشبەری چ کەسان خوەدی مەبدە بیت.
ھەلوەستا ئۆجەلان ڤێ یەکێ نیشان ددەت: ھوون چقاس هاریکارییا پەکەکێ بکەن، ھوون چ دکەن بلا بکەن، گاڤا پێدڤی بکەت پەکەکە دێ هەوە فرۆشیت.
