دیرۆکا کوردستانێ راستی گەلەک خەلەتی و بەرەڤاژیان ھاتیە. دیرۆکا ڤان 50 سالێن داوی ژی گەلەک شاشی و خەلەتی تێدە ھەنە. ب تایبەتی ل سەر دیرۆکا باشوورێ کوردستانێ و تێکۆشینا وێ سەختەکاریەکا مەزن ھەیە.
ب تایبەتی کوردێن کو ترکی دخوینن تەنێ بابەتێن پەکەکێ چاپکری دخوینن. ل ئالیێ دن پەکەکێ داتایێن دیرۆکی ھەموو سەرووبن کرنە. پەکەکێ ھەول دا کو کوردایەتیێ ب دەرکەتنا خوە ڤە گرێبدە و ژ بۆ خوە ئەفسانەکەیەکێ چێبکە. شێوازێ دیرۆکنڤیسا کەمالیستان و یا ئاپۆچیان ھەمان تشتە. ڤالاھیا د ڤێ مژارێ دە دڤێت ژ ئالیێ ھێزێن کوردستانی ڤە بهێت داگرتن.
ئارمانجا ڤێ نڤیسێ ئەشکەرەکرنا پیڤانێن راست یێن پێنگاڤا 15 تەباخا دویەما 1995 نە. پەکەکە ڤێ خییانەتا خوە ب بەرەڤاژیکرنێن مەزن پێناسە دکە و دەما کو پێدڤی نەبە قەد بەحسا ڤێ یەکێ ناکە.
بەشا یەکەم: پەکەکێ د کۆنگرەیا 5 دە بەرێ لوولیا تفەنگا خوە زڤراند باشوورێ کوردستانێ و پەدەکێ
سەدەمێن ھەلوەستا دژمناتیا پەکەکێ یا ل ھەمبەر باشوورێ کوردستانێ و رێخستنێن سیاسی یێن کوردا کو ژ سالێن 1990 ڤر ڤە بەردەوامە، ژ لایێ مللەتێ کورد ڤە باش نەھاتییە دەشیفرەکرن. ئەڤ شەرێ پەکەکێ تەنێ وەکە ناکۆکییێن دەستھلاتداری و سەروەری شیرۆڤەکرن دێ شاش بە. ب تایبەتی ژی ئیدیعا و گۆتنێن پەکەکێ یێن وەکە “دەولەتێن ناتۆ ژ بۆ پەکەکێ ژناڤ ببەت باشوورێ کوردستانێ ئەرکدار کرییە، ھێزا چەکووچ ل دژی مە ھاتییە ب جھ کرن”، لێ ئەڤ ئیدیعایا پەکەکێ ھەم پێکەنۆکن ھەمژی چ پەیوەندی ب راستیێ نینە.
خالەکا دن یا شاش تێ فێمکرن ژی ئەوە کو چ ھێزەکا باشوور چ جاران دەست ب ئێریشا ل دژی پەکەکێ نەکریە. ھەر تم پەکەکێ فیشەکا یەکەم ئاڤێتییە پارتی و لایەنێن کورد. مینا پێنگاڤا دویەم یا 15 تەباخا سالا 1995.
خییانەتا پێنگاڤا 15 تەباخێ یا دویەمین بۆچی گرنگە؟
د سالا 1995 دە پەکەکێ ل باشوورێ کوردستانێ ل دژی دەستھلاتا کوردان دەست ب ئێریشان کر. شەڤا 25 ب سەر 26 تەباخێ ب ئاوایەکی ھەموەخت ئێرشی 35 خالێن پێشمەرگە کرن. د ناڤا وان دە گوند، باژارۆک، چەپەر و بارەگەھێن پەدەکێ ھەبوون. ناڤێ وێ پێنگاڤێ ژی کر پێنگاڤا دویەم یا 15 تەباخێ. پەڤچوونان 80 رۆژان دۆم کرن، ھەڤدیتن ھاتن کرن و ئاگربەست ھات راگھاندن. لێ زھنیەتا پەکەکێ یا کو دەست ب ڤێ پەڤچوونێ کری ھێژ ژی بەردەوامە.
بریارا پەکەکێ یا ئێریشا ل سەر ئیرادەیا باشوورێ کوردستانێ ئێرشەکا لۆکال و دەمکی بوو. بەرەڤاژی ڤێ یەکێ، ئەڤ ئێرش ستراتەژییا نوویا پەکەکێ بوو. ھەیا کو سەدەمێن ئێرشا پەکەکێ یا 1995 باش نەیێن فێھمکرن ئەڤ پێڤاژۆیا دژمینییا پەکەکێ ل باشوورێ کوردستانێ نایێن فێھمکرن.
ژ خوە ناڤێ پێڤاژۆیا ئێریشێ کو پەکەکێ وەکە “پێنگاڤا دویەما 15 تەباخێ” بناڤکری نیشانا گوھەرتنا ستراتەژییا پەکەکێ یە. ژ بەر کو پەکەکێ ئەو پێڤاژۆیا کو د سالا 1984 دە ل دژی دەولەتا ترک دایە دەستپێکرن ب ئاوایەکی راوەستاند و بەرێ لوولەیا تفەنگا بەر ب باشوور زڤراند. (ئەم ڤێ تەسبیتێ، بێ کو بەحسا دیرۆکا پەکەکێ یا نهێنی و ب گومان و ھتد، دکن)
ژ وێ دەمێ و ڤر ڤە ھەر تم لوولەیا چەکا پەکەکێ بەر ب باشوورێ کوردستانێ ڤە بوویە. ئەم دکارن ببێژن؛ ئەو پێنگاڤا ئێرشکاری یا دویەمین یا 15 تەباخێ ھێژ ژی بەردەوامە. پەکەکێ لوولەیا چەکا خوە ل سەر ترکییێ زڤراندییە سەر دەستکەفتێن باشوورێ کوردستانێ. ھەر چەند دەم ب دەم ل دژی یەنەکێ شەر کر بیت ژی، لێ پەکەکە پەدەکێ دژمنێ سەرەکی دبینە.
کێ/کی و کەنگێ بریارا ئێریشا ل سەر باشوور دا؟
بریارا شەرێ ل دژی دەستکەفتیێن باشوورێ کوردستانێ و ل دژی پەدەکێ ژ ئالیێ عەڤدللا ئۆجالان و تفاق و تێکلیێن ڤەشارتی یێن ل شامێ ڤە ھاتیە گرتن.
سالا 1994، عەڤدللا ئۆجەلان و ھێزێن دەردۆرا وی ل شامێ بریار دان کو ئێریشی پەدەکێ بکن. وێ دەمێ پەکەکێ ئامادەکاریێن کۆنگرەیا پێنجەمین دکر. ئۆجالان دوران کالکان ژ شامێ شاند کۆنگرەیێ و ژ بۆ برێڤەبرنا شەرێ باشوور ئەرکدار کر.
کۆنگرەیا 5ێ یا پەکەکێ د داوییا سالا 1994 و دەسپێکا سالا 1995 دە ل حەفتەنینێ پێک ھات. کۆنگرەیا کو تەڤاھیا مەھا شوباتێ بەردەوام کر، باشوورێ کوردستانێ وەکە قادا شەری دەستنیشانکر. ئەنجامێن کۆنگەریا 5ێ دا ب ئێریشێن ل سەر باشوورێ کوردستانێ هێن راگهاندن.
پشتی کۆنگرەیێ کەشف، پلانسازی و ئەرکێن لەشکەری ھاتن چێکرن. پەکەکێ ژ بۆ ئێریشا باشوور رێخستنەکا لەشکەری ب ناڤێ لیوایا برووسکی ساز کر. د 8 ئادارێ دە ل ھەرێما مەتینا کۆنگرەیا ژنان یا یەکێ دەستپێ کر. گاڤا کو کۆنگرا ژنان ب داوی بووی دا دەست ب ئێریشا باشوور هێت کرن. لێ ترکان ل دژی پەکەکێ د 20 ئادارێ دە ئۆپەراسیۆنا “چەلیکێ” دا دەست پێ کرن. ئۆپەراسیۆن ھەتا 2 گولانێ بەردەوام کر.
پەکەکە مەجبوور ما کو ئێریشا خوەیا ل دژی پەدەکێ پاشدە بخە. ژ بەر کو بریارا ئێرشا ل سەر پەدەکێ ستراتەژک بوو، پشتی چەند مەھان ب فەرمانا ئۆجەلان دیسا ھەمان پلان کەتە دەورێ. ل شوونا دوران کالکان ڤێ جارێ فوئاد دێرسم (عەلی حەیدەر قەیتان) ھات ئەرکدار کرن. قەیتان د سەرێ مەھا تەباخێ دە ژ شامێ ھات گوندێ زلیێ ل زاپێ.
د 3-9ێ تەباخێ دە ل زاپێ جڤینا مەجلیسا لەشکەری پێک ھات و بریار ھات دایین کو شەڤا 25-26 تەباخێ ب ئاوایەکی ھەموەخت ل 35 خالێن جودایێن پەدەکێ ئێریش بهێن لدارخستن. ل سەر خەتا کو ژ حەفتەنین ھەتا برادۆست، بارزان و ژ ور ژی ھەیا دێرەلۆک، شێلادزێ، ئامێدیێ و بەرواری بالا ھەدەف ھاتن گرتن. ئەڤ پێڤاژۆیا ئێریشێ ژی وەکە پێنگاڤا دویەمینا 15 تەباخێ ھاتە بناڤکرن.
پەدەکە راستی ئێریشەکا نەچاڤەرێکری ھات
پشتی شەرێ سالا 1992 د ناڤبەرا ھێزێن یەنەکێ-پەدەکێ و پەکەکێ دە ھەیا 1995 چ ئێرشن لەشکەر روونەدا بوون. د ناڤبەرا پارتیان دە دانووستاندن ھەبوون. پەکەکە ب سەربەستی ل سەنتەر و دەورووبەرێ دوھۆکێ دگەرییا. پێداویستییێن خوە پێکتانین و بریندارێن خوە ل نەخوەشخانەیێن د بن دەستھلاتا پەدەکێ دە دەرمان دکرن. ل سەر ھندەک پلاتفۆرمێن ھەڤپار ژی نیقاش د ھاتن کرن. چەند رۆژان بەری ئێرشا پەکەکێ، فەرماندارێ پەکەکێ یێ ھەرێما گارە ئەبوبەکر (خەلیل ئاتاچ) دگەل فەرماندارێن پەدەکێ دا ل بەرێگارێ ھەڤدیتن کرن و ب ھەڤرا شیڤ خوارن.
پەکەکێ د شەڤەکێ دە ئێریشی 35 خالێن پێشمەرگە کر. ژ بەر کو پەدەکە نە ل ھێڤیا ئێریشەکا وھا بوو، د رۆژێن ئەول زییانێن پێشمەرگە چێبوون و نەچار ما ل ھندەک جیها پاشدە ڤەکشە.
پەکەکێ نە تەنێ ئێرشی خالێن لەشکەری د ھەمان وەخت دا ئێریشی گوندان ژی کر. میناک گوندێ سیدا یێ گرێدایی شێلادزێ یێ رێکانیان شەوتاند.
دامەزرینەرێ پەکەکێ دوران کالکان ب خوە فەرمان دا کو ھەموو گوندێن وەلات ژێری (دەڤەرا بارزان) بهێن شەوتاندن. پشتی زایینێ سالا 64 ل رۆمایێ شەواتەک مەزن چێببوو. دووران کالکان ئیشارەت ب وێ شەواتێ دا و ب بێتێلێ ژ فەرماندارێن دەڤەرێ رە گۆت “خەباتا رۆما ل سەر گوندێن وەلات ژێری (بارزان) بکن” سەر ڤێ فەرمانا دوران کالکان 9 گوندێن “وەلاتێ ژێری” گوندێن تەلێ، شنگێل، داوتکا و بابسێڤا ھاتن شەوتاندن.
پەکەکێ تێکچوونەکا مەزنا لەشکەری خوار و فەرماندارێن وێ چەپەرێن خوە یێن شەری بەردان و رەڤین
ھێزێن پەدەکێ د ماوەکی کێم دە کەتن ناڤا ئامادەباشیێ و ب ھەمان توندیێ دەست ب بەرسڤدانا پەکەکێ کرن. پەکەکە نەچار ما ژ سەنگەرێن شەری برەڤە و ھەرێمێ بۆ پێشمەرگە بەردە. فەرماندارێ جەپھەیا بەرواری بالا مستەفا قاراسوو ھەیا داوییا شەری نەکاری گرێ بێگووڤا ژ پێشمەرگە بستینیت، داویێ قاراسوو ژی رەڤییا چییایێ سپی.
ھێزێن حەفتەنینێ ژ خەتا باتووفا، شیلانکێ، پیربەلا، دەشتەتەقێ و شەرانشێ دەرکەتن ھندەک دەرباسی باکوور بوون یێن مایی ژی دگەل فەرماندارێ خوە دا چوون چییایێ سپی. خاکوورک، برادۆست ھەیا دەڤەرا مزووری ژۆری پەدەکێ ژ پەکەکێ پاقشکر. پێشمەرگێن دەڤەرا سێلکێ، پێندرۆ و مێرۆس زەربێن ھەری گران ل پەکەکێ خستن. پەکەکێ ب رۆژان ئێرشی گرێ گوندێ گووزێ دکر نەدکاری ژ پێشمەرگە بستینە داوییێ پەکەکێ ناڤێ ڤی گری کر بوو “تەپێ نامووسێ”. یەکینەیا شاھین جیلۆ (جەنەرال مەزلووم) ل پشتا گوندێ مێرۆس ھاتە ژناڤ برن. شاھین جیلۆ (جەنەرال مەزلوم) ب خوە ژ لنگێ خوە بریندار ببوو. پێشمەرگە چوون سەر وی چەکا وی ئانین لێ تشتەک ل وی نەکرن. کورێ ھەمان پێشمەرگێ کو چوویی سەر شاھین (مەزلووم عەبدی) سالا 2014 ب ھاوارا مەزلووم عەبدی لگەل یێکینەیا خوە چوو کۆبانێ.
فەرماندارێ گشتی یێ بریارگەھا ناڤەندی یا ئارگەکێ واتە فەرماندارێ شەری عەلی حەیدەر قەیتان ل زاپێ ھاتە دۆرپێچکرن. ئەو نەچار ما کو برەڤە گەلیێ شڤە (دۆلا ساتۆرا)، تەلەفۆنا خوە یا پشتێ یا ئەسمانی کو دگەل ئاپۆ دا دئاخڤی پشت خوە هێلا و رەڤی. ئەڤ تەلەفۆن کەت دەستێ ھێزێن پێشمەرگە دا. ژ بۆ وێ سەردەمێ ئەڤ تەلەفۆنا ئەسمانی گەلەکا گرینگ بوو یەکانە ئاموورێ پێوەندییان دگەل ئۆجەلان دا بوو.
پەکەکە ل گوند و باژارۆکێن کو دخوەست دۆرپێچ بکە، یێن وەکە بێگووڤا و مێرۆس، ب سەر نەکەت، گەل ب خوە ب پێشمەرگەیان رە تەڤلی شەری بوو. ھەموو عەشیرێن ھەرێمێ پالپشتییا پێشمەرگە کر وەکە بەرواری، نێروەیی، رێکانی، نھێلی، ئامێدی، دۆسکی و بارزانی پاراستنا خاکا خوەیا ئازاد کر.
شەر 80 رۆژان بەردەوام بوو. پێنگاڤا پەکەکێ یا 15 تەباخا دویەم فشار ئانی و پەکەکێ شکەستنەکە مەزن خوار. ئۆجالان ب خوە داخوازا ئاگربەستێ کر. پەدەکێ ئەڤ پێشنییارا ئۆجەلان نرخاند و دەست ب ھەڤدیتنا کر. د 13 کانوونا 1995 دە ئاگربەست ھات راگھاندن.
بەشا دویەم: تێکچوونا لەشکەری یا پەکەکێ ل باکورێ کوردستانێ د سالێن 1990 دە و سەدەمێن جھگرتنا پەکەکێ د ناڤا کۆنسەپتا دژە پەدەکێ چنە
