بەشا دویەم: تێکچوونا لەشکەری یا پەکەکێ ل باکورێ کوردستانێ د سالێن 1990 دە و سەدەمێن جھگرتنا پەکەکێ د ناڤا کۆنسەپتا دژە پەدەکێ چنە
پەکەکە تەڤگەرەکە کو ژ رۆژا ھاتیە دامەزراندن ھەتا نھا دگەل ھەموو تەڤگەرێن کورد دا د ناڤا پرسگرێکان دا دژیت. بێ تەحەموولییا پەکەکێ یا ل ھەمبەری تەڤگەرێن کوردان، ژ کەرب و کینا ھەمبەری کۆلۆنیالیستان پێترە. ل ھەمبەری ھەموو تەڤگەرێن باکورێ کوردستانێ چەک ب کار ئانییە. د سالا 1982 دە ل رۆژئاڤا ھندەک سڤیلێن ئەندامێن پەدەکێ کوشتن. رێڤەبەر و سەرۆکێ تەڤگەرا ئاگرێ سۆر یا رۆژھلات کوردستانێ رادەستی ئیرانێ کرن. ل باشوور یەنەکە ژی د ناڤ دە ل ھەمبەر ھەموویان شەرێ چەکداری کر. واتە نەخوەشییا ئۆنتۆلۆژیکا پەکەکێ د ڤەگەراندنا لوولەیا تفەنگێ ژ بۆ باشوورێ کوردستانێ و پەدەکێ رۆلەک گرینگ دلیزە.
ژ سالێن 1980 و ڤر ڤە پەکەکە ل سەر دەرفەت و ھەبوونا پەدەکێ دژیت
پەکەکە ئیدیعا دکە کو دەستکەفتیێن ژ سالێن 1990 و ڤر ڤە ل باشوورێ کوردستانێ چێبوونە ل سەر بنیاتێ تێکۆشینا وێ یە، ھەتا راپەرینا سالا 1991 ئەنیا ل دژی سەددام ژی پەکەکە دبێژە ب خێرا مە چێبوویە. رێڤەبەرێن پەکەکێ دبێژن پشتی سالا 1988 “ل ھەرێمێ تەنێ پەکەکە ھەبوو”. ھەروھا ئیدیعا دکە کو ھەکە ئەو نەبا ھەرێما کوردستانێ ژی نە دبوو. ئەڤ نیقاشا پەکەکێ یا کو ب سالانە بەردەوام دکە، چ پەیوەندیا خوە ب راستییێ نینە. ھەبوونا پەکەکێ یا پشتی 1980 ل سەر دەرفەت و بنگەھا پەدەکێ ئاڤا بوویە. چ دژمناتی بە، چ ژی دۆستانی بە، پەکەکە ب سایا پەدەکێ خولقییە. ژیانا پەکەکێ یا ل سەر ئەساسێ ھەبوونا پەدەکێ ب دو ئاوایێن جودا چێبوویە.
یەکەم؛ دەمەکێ وەک دۆستێ پەدەکێ ژ دەرفەتێن وێ سوود وەردگرت. ئەم دکارین سەردەما ناڤبەرا 1983-1987 وھا بخوینن. د ناڤبەرا سالێن 1999-2015 دە ژی پەیوەندیەکا ب ڤی رەنگی هەبوو. پەکەکە د ھەر دو سەردەمان دە ژی دگەل پەدەکێ دە پەیوەندیدار بوو و ژ پەیوەندیێن وێ یێن مادی، مەعنەوی، جوگرافی، لۆژیستیکی و دیپلۆماتیک سوود وەرگرت.
پەکەکێ ل سەر میرات و دەستکەفتیێن پەدەکێ یێن سالا 1983 ھەم ل باکورێ کوردستانێ ھەم ژی ل باشوورێ کوردستانێ سوود وەرگرتییە. جارا یەکەم یێن پەکەکە ھەمبێزکری ل دەڤەرا بۆتان-بەھدینان ھەموو دلسۆزێن رێبازا بارزانی و جەماوەرێ پەدەکێ بوون. ھەر وھا ل ھەرێما چیایی یا ژ ھەفتەنینێ ھەتا خاخورکێ، تەجروبەیا شەرێ پارتیزانی و ئیمکانێن لۆژیستیکی یێن پەدەکێ ژ بۆی خوە کرن بنیاتێ شەرێ چەکداری.
یا دویەم ژی ئەوە کو پەکەکە ل دژی پەدەکێ شەری دکە و دییارییا خوە ژ دژمنێن پەدەکێ وەردگرە. ئەڤە د ناڤبەرا 1987-1999 دەیە. د ڤێ سەردەمێ دە پەکەکێ د ناڤا ئیتیفاقا پێکھاتەیێن دژی پەدەکێ یێن وەکە ئیران، رەژیما سەدام و یەنەکێ دە جیهـ گرت و ژ بۆی خوە تەعویزێن ماددی و سییاسی ژ وان ستاندن. گەر جەمیل بایک و رزا ئالتون د سالا 1997 دە ل ئورمیێ د قەسران دە روودنشتن، ئەڤ ژ بەر شەرێ وان یێ ل دژی پەدەکێ یە. ئیرۆ ژی سەدەما کو بایک، قاراسوو و ھتد ل سلێمانیێ د بن گارانتیا ئیرانێ دە دژین، شەرێ وان ل دژی دەولەتبوونا ھەرێما کوردستانێ، واتە ل دژی پەدەکێ یە.
شۆرەشا پێشمەرگە ل باکورێ کوردستانێ ھێڤیەک چێکر
پشتی کۆنگرەیا سێیەمینا پەکەکێ یا سالا 1986، خەتا شەری دەست پێ کر. لێ ژ دەولەتێ زێدەتر ئێریشی سڤیلان کرن. گەل د ناڤبەرا پەکەکێ و دەولەتێ دە ئاسێ مابوو. لۆما ژی جەحشاتی پێشکەت.
ناڤێن وەک محەمەد شەنەر کو دخوەستن موداخەلەیی ڤێ رەوشا پەکەکێ بکن، ژ ئالیێ عەڤدللا ئۆجالان ب خوە ڤە ھاتن تەسفیەکرن.
پەکەکە ب خەتا خوە یا چەتە کەفت ناڤا سالێن 1990 دە. پەکەکێ ھەول دا ب ڤێ پێڤاژۆیا تێکچوویی و تاری پێشەرۆژا خوە ب بایێ گشتی یێ ئازادیخوازێن تەڤگەرا گەل یا ل باشوورێ کوردستانێ ڤە، بگرە.
ل باشوور جەوەکی سیاسی یێ مەزن ھەبوو. گەلێ باکورێ کوردستانێ ل ھەمبەری بوویەرێن ب ئێش یێن وەکە حەلەبچە و ئەنفالێ ھەلوەستەکە وەلاتپارێز نیشان دا. ھەر وھا د پێڤاژۆیا راپەرین و پشترە ژی ژ پاراستن و پشتگرییا ھێزێن ناڤدەولەتی، ل باکور ژی ھێڤیەک نوو و تەڤگەرەک نوو دەرخست ھۆلێ. ل قادان تەنێ پەکەکە ھەبوو و گەل ل پشت پەکەکێ کۆم بوو. لێ پەکەکێ ئەڤ فرسەندێن کو ب شۆرەشا باشوور، تێکۆشینا پێشمەرگە و دەستکەفتیێن پەدەکێ ئاڤابوویی راست بۆ باکور ب کار نەئانی و ئەو دەرفەت ھەموو براندن.
دەما کو پەکەکێ دەست ب پێنگاڤا 15 تەباخێ یا دویەم ل دژی پەدەکێ و ھێزێن پێشمەرگە کری، پەکەکە راستی وێرانیەکە مەزن ھات. گەر ئەم ڤێ ھلوەشاندنێ د بن چەند سەرناڤێن سەرەکە دە کۆم بکن…
رەوشا گشتی: پەکەکێ باندۆرا دیپلۆماتیک و سیاسی یا راپەرینا ل باشوور دیت. گەلێ باکور ژی ب راپەرینێ پر باندۆر بوو و داکەت کۆلانان. گەریلا گەلێ بێچەک نەپاراست و گەل راستی کۆمکوژیا دژمنی ھات. د سالا 1993 دە ئەنەرژیا سەرھلدانا باکور ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ھات قەداندن. ل باژارێن کوردستانێ جینایەتێن کریار نەدیار دەست پێ کرن، مرۆڤ ل ناڤا کۆلانا دھاتن کوشتن. گەل ل ھەمبەر دەولەتێ ب تەنا سەرە خوە ھات ھشتن. رەوشا وێ دەمێ ژ دەربەیا لەشکەری یا 1980 خەرابتر بوو.
دەولەتێ ژ سالا 1993 ڤە دەست ب ڤالاکرنا گوندان کر. دەولەتا ترک ئەو سییاسەتا ڤالاکرنا کوردستانێ یا د ناڤبەرا سالێن 1916-1926 ھەتا 1945 دە تشتێ نەکاری بکە ل ڤان سالێن 1990 کر. د شەڤەکێ دە ب ھەزاران گوند، ب سەد ھەزاران مرۆڤ ژ گوندێن وان ھاتن دەرخستن و مشەختی کرن.
خەتا گەریلا و لەشکەری: پەکەکە د سالا 1991 دە ب خێرا راپەرینا باشوور بوو خوەدی چەکێن گران. ب ڤان چەکان پاییزا 1991 دەست ب پێنگاڤەکا تاکتیکی یا لەشکەری کر. ب ڤان چەکان ئێرشێن مەزن ل سەر قەرەقۆلێن ترکان پێک ئانین. ھەر چقاس ڤێ یەکێ دەنگ ڤەدا ژی، ب چالاکیێن رووبارۆکێ د ئیلۆنا 1992 دە نێزیکی 50 وندایی چێبوون. پەیرە ئێرشا قەرەقۆلا بیشێرەش د سالا 1994 دە 24 قوربانی دان. ب ڤان ئێرشن نەسەرکەفتی ئەو پێنگاڤا تەکتیکی ژی ب داوی بوو. ئەیالەتێن باکور ژی یەک ب یەک تاسفیە بوون.
د زڤستانا 1990-1994 دە د ئۆپەراسیۆنێن کو ددۆمن دە ل سەرحەدێ زێدەیی 500 گەریلا تاسفیە بوون. گەریلایێن کو ل خەتا ئیران-دامبات و د بن بەرفێ دە بەرێ خوە دان ئەرمەنیستانێ دەربێن گران خوارن. ئیرانێ 30 ژ وان رادەستی ترکیێ کرن. یەکینەیێن فەرماندار سووات ئاگری (تەکین کزلای) ژی تاسفیە بوون. فەرماندارێ ئەیالەتێ عەلییێ درێژ ژی بەرێ خوە دان دێرسمێ لێ ئەو ژی د رێکێ دە ئیمھابوون.
ھێزێن ئەیالەتا دێرسمێ ب تایبەتی ژی ل دەڤەرا عەلی بۆگازی و ھەر دەرێ کەت ناڤا پەڤچوونێن مەزن و پڕ ونداھی دان.
دەولەتا ترک د سالا 1994 دە ب “ئۆپەراسیۆنا ساندویچ” گەریلا ژ خەتا بەستا-بۆتان-گابار-جوودی دەرخست. ل ھەرێمێ نە سڤیل، نە گوند و نە ژی گەریلا نەمان. ئەیالەتا گارزانێ ب فەرماندارێ خوە کەمال سپێرتی ڤە ھات تاسفیە کرن.
سینۆرێ د ناڤبەرا باشوور و باکور دە ژ لایێ دژمنی ڤە ھات گرتن و تەحکیم کرن. دەولەتا ترک تەکنۆلۆژیا تانکێن لەیزەری و ھەلیکۆپتەران ب کار ئانی. گەریلا ل ھەر دەرێ بوون ئارمانجا ڤێ تەکنیکێ. ژ بەر ڤالابوونا گوندان، گەریلا نکارە لۆژیستیک و پێدڤیێن خوە پەیدا بکە. ئێدی تەنێ یەک ئارمانجا گەریلا ھەبوو ئەو ژی خوە پاراستن.
ب ئاوایەکی گشتی ئەڤ رەوشا باکورێ کوردستانێ یا د ناڤبەرا سالێن 1991 و 1995 دە بوو.
باشوورێ کوردستانێ بوو ناڤەندا کریزا رۆژھلاتا ناڤین
د دەستپێکا سالێن 1990 دە ل دنیایێ گەلەک گوھەرتنێن سیستەمی چێبوون. بەرەیێ سۆڤیەتی ھەرفت. ھێزێن دەستھلاتا جیھانی د ناڤا کریزەکێ دە دەرباس د بوو. ھەلبەت ئەڤ یەک باندۆر ل رۆژھلاتا ناڤین و کوردان ژی کر. ئیراق بوو ناڤەندا کریزا رۆژھلاتا ناڤین. ب ئاوایەکی باشوورێ کوردستانێ بوو ناڤەندەکز سیاسی یا گرینگ ل ھەرێمێ. پەکەکێ ژی دەرفەتێن ل باشور ئاڤا بوویی دیتن. ژ بۆ خوە تەڤلی ڤێ پێلا گوھەرتنێ بکە دەست ب ھەولێن خوە کر. دخوەست چ ب زۆری چ ژی ب ئارامی تێکەڤە ڤێ ھەرێمێ. لۆما ژی پارتیەکا ب ناڤێ پاک (پارتیا ئازادیا کوردستانێ) دامەزراند. ئۆجالان کەسێن ژ باشوورێ کوردستانێ یێن وەکە رەوشەنبیر، ھونەرمەند، سەرۆکێن عەشیران و ھتد ڤەخواندن ئاکادەمیا مەعسووم کۆرکماز و دخوەست ب دەرفەتێن خوە یێن ئابۆری ب رێیا وان ژ بۆی خوە بنگەھەکی رێخستنی ئاڤا بکە. لێ پەکەکە د ڤێ ھەولدانێ دە ب سەر نەکەت. گەلێ باشوورێ کوردستانێ کارەکتەرێ پەکەکێ یێ کو نرخێن جڤاکی خراب دکە زوو دیت و خوە ژ پەکەکێ دوورخست. نها ژی کۆمەکا بەرژەوەندیپەرەست ل دۆرا پەکەکێ ھەیە، لێ بێ باندۆرە. پەکەکە ل باشوور نکاریبوو بگھژە تشتێ کو دخوەست.
د سالا 1995 دە دەما کو پەکەکێ ل دژی پەدەکێ شەر راگەهاندی، ب کورتاسی رەوش ھەیی ئەڤ بوو. گەلۆ پەکەکێ ئەڤ بریارا ئێریشێ تەنێ ژ بەر پرسگرێکێن خوە یێن ناڤخوەیی و تێکچوونا خوە دایە؟ یان ژی ھندەک ھێزان ھندەک گۆتن د گوھێ پەکەکێ دە کرن؟ پەکەکێ چاوا ل ھەڤ کر کو نەھێلە باشوورێ کوردستانێ ببە چاڤکانیا ئیلھامێ ژ بۆ پارچەیێن کوردستانێ یێن دن.
بەشا سێیەم: ئەندامێن کۆنسەپتا ل دژی ستاتوویا باشوورێ کوردستانێ ل رۆژھلاتا ناڤین کی بوون؟ ئارمانجا پەیمانا دۆبلینێ چ بوو؟
