بەشا 4: پێڤاژۆیا توندیا سیاسی یانژی پێڤاژۆیا پێشختنا توندیێ ب پشتگیریا دەولەتێ “1978-1980”
عەبدوللا ئۆجالان د پەرتووکا خوە یا ب ناڤێ رێنماییێن پارتیێ دا کو ل سالا 1996ێ دا بەلاڤ کربوو ئەڤ گۆتنە دگۆت: “ئەم سالا 1977ێ ل کوردستانێ بەلاڤ بووین، 1978ێ ژی مە ل سەر ڤێ سیاسەتا ب چەکی، بنگەها توندیێ زێدە کر.” ئەڤ گۆتنا ئۆجەلان راستە، پەکەکە هەبوونا خوە یا پۆلەتیکی ل سەر بنگەها توندیێ پێش خستیە، د خەتا پەکەکێ دا لهەڤهاتن، پارڤەکرن و لهەڤکرن نینە. ئەم د ناڤبەرا سالا 1978 و 1980ێ دا ڤێ تایبەتمەندیا پەکەکێ گەلەک ب زەلالی دبینین.
تشتەکێ پڕ ب گومان هەیە کو دەولەتا ترک ژی د هەمان دەمی دا دوکمەیا کائۆسێ لێدابوو. ل باژارێن ترکیێ ب دەستێ دەولەتێ رێخستنێن سەختە چێدبوون و ناکۆکی و پەڤچۆنێن چەپ و راستگران کوورتر دکرن، رەوشەکا ووسا پەیدا دبوو کو هەگەر کۆدەتایەکا عەسکەری چێببا، کەسی نەدکاری ببێژیت نە. ڤێ یەکێ ژی رێ ژ بۆ کۆدەتایا 12ێ ئیلۆنێ ڤەدکر. ئەڤ توندیا پۆلەتیکێ کو ئۆجالان باسی وێ دکر و یێن دەولەتێ د هەمان دەمی دا دەست پێ کربوون، هەلبەت کو ئەڤ نە ژ نیشکەکێڤە بوو، دەولەتێ و پەکەکێ سیاسەتەکا هەموەخت برێڤە دبر.
بزاڤا کوردکوژ
پەکەکێ د سالا 1978ێ دا ل باژارێن کوردستانێ دا ل همبەر رێخستنێن دی یێن کوردی زرووفێن پەڤچوونێ ئامادە کرن. ل ڤی دەمی دا پەکەکە ل دیاربەکرێ لگەل DDKA “کۆمەلایا چاندی یا دەمۆکراتیکا رۆژهلات” و لگەل “رێیا ئازدیێ” ل مێردینێ ل دژی KUK “رزگاریخوازێن نەتەووی یێن کوردستانێ”، ل دێرسمێ ژی ل هەمبەر HK ئانکو “رزگارکرنا گەل” پەڤچوون دا دەستپێکرن. پەکەکێ د وان باژاران دا یەک عەسکەر یان پۆلیس ژی نەکوشت، لێ بەلێ ب دەهان کادرۆیێن کورد کوشتن.
پەکەکە داکو ڤێ توندیا خوە مەشرووع بکەت، دگۆتە کادرێن خوە DDKAیێ دەرحەقا مە دا بریارەک دایە و دخوازن مە ژناڤ ببەن، گۆتیە ئەم پەکەکێ ناکەینە د ناڤا دیاربەکرێ دا، ب ڤی ئاوایی کادرێن خوە ل همبەر رێخستنێن دی هان د دان. و ب ڤی ئاوایی ژی د ناڤا هزرا مرۆڤان دا کوشتنا کوردان مەشرووع دکر، پرۆژەیێن داگیرکەران وەکو “کورد ب دەستی کوردان ب کوشتن دان” دەست پێ کربوون. ل گۆر پەکەکێ کوشتنا کوردان ژ بۆی ئارمانجەکا مەزن بوو، هەگەر کو ئەم ل رۆژێن خوە یێن نها ژی بنێرین، ئەم دێ ببینین کو پەکەکە ئیرۆ ژی هەمان تشتی دکەت و ب رێیا پرۆپاگاندا ددەتە مەشرووع کرن کو کورد دکارن هەڤدو بکوژن و ب چاڤێن دوژمنی ل هەڤ بنێرن و ژ بەر ڤێ گەر ئەم ببێژین د دەستپێکێ دا پەکەکە بزاڤەکا کورد کوژ بوو، نە خەلەتە. د ناڤبەرا سالا 1978 و 1980ێ دا ئەم دکارین ب دەهان نمۆنەیان ژ بۆ ڤێ یەکێ بەرچاڤ بکەین.
گەلۆ گرۆپا پەکەکێ یا ل ئەنقەرەیێ و یا ل کوردستانێ وەکهەڤن؟
د ناڤبەرا گرۆپا پەکەکێ یا کو ل ئەنقەرەیێ چێببو و گرۆپا پەکەکێ یاکو ل کوردستانێ دا چێببوو جیاوازیەکا مەزن هەبوو، ئەڤ کەسێن کو ل کوردستانێ ل دەردۆرا پەکەکێ کۆم ببوون ب راستی وەلاتپەروەر بوون و باوەرمەند بوون ب تەکۆشینا کوردستانێ، لێ بەلێ ئەو گرۆپا پەکەکێ یاکو ل ئەنقەرەیێ بوو، گرۆپا ل کوردستانێ ژ بۆی خوە ب مەترسیەکا مەزن ددیت. ژبەرکو خەتەری هەبوو کو شاخ ژ گوها دەرباس ببن. گرۆپا ئەنقەرەیێ کو موهرا دەولەتێ ل سەر بوو، ددیت کو ئەڤ پەکەکەییێن ل کوردستانێ و موهرا نەتەوەیی ل سەرە دێ ژ وان مەزنتر بن. ئۆجالان دیت کو پیویستە دەستهلاتداریەکا زێدەتر د ناڤا کادرۆیێن پەکەکێ دا چێبکەت، ژ بۆی ڤێ ژی ترس و خووف پێویست بوو. ژ بۆ ڤێ یەکێ پێویست بوو بدەتە قەبوولکرن کوشتنێن د ناڤا پەکەکێ دا ئاسایی نە، ب ڤی ئاوایی دکاری هەڤسارێ رێخستنێ د دەستێ خوە دا بگریت.
کوشتنا یەکەمین کو هاتیە کرن جەلال ئایدن بوو. چ بەلگە نەبوون، لێ پەکەکێ دگۆت کو ئەڤ کەسە ل گەل رێخستنێن دی کار دکەت، دو کەسان بریارا کوشتنا وی دان و ناڤێن ڤان هەردو کەسان مە ماتمایی ناکەن، ڤان دو کەسان پێکڤە هندەک بریارێن دی ژی یێن کوشتنێ دابوون ئەو ژی، «ئۆجالان و باییک» بوون.
جەلال ئایدن دەمک بوو نەدیار، هیچ کەسەکێ نەدزانی چ ب سەرێ وی هاتیە، پشترا کادرۆیەکی پەکەکێ ب ناڤێ «شاهین دۆنمەز» تەسلیمی دەولەتێ بوو و چارەنۆسا جەلال ئایدن ئاشکەرا کر، شاهین دۆنمەز، ئالی گوندوز، ئایتەکین توگلوک “برایێ ئایسەل توگلوک”، بانگ ل جەلال ئایدن دکەن و دبێژنە وی جڤینەکا گرنگ هەیە کو پێدڤی دکەت ئەم بچین و مەربێلەکێ ددنە دەستێ وی و وی دبەنە گۆرستانێ و دەست پێ دکەن قەبرێ وی پێ ددەنە کولاندن و ژێرە دبێژن بریارا کوشتنا تە هاتییە دایین، ل گۆر گۆتنا «شاهین دۆنمەز» پشترا فیشەکەکێ ل سەرێ وی ددەن و ب پێهنەکی تاڤێنە د گۆرێ وی دا. پشتی چەند هەیڤا دۆنمەز دانپێدانێ دکەت و دەولەت دچیت گۆرا وی دکۆلیت و خوەیا دبیت هێژان جەسەدێ «جەلال ئایدن» ب تەمامی خراب نەبوویە، ب ڤی ئاوایی کوشتنا هەڤالێ خوە وەک تشتەکێ مۆقەدەس دیتن دکەڤیتە ناڤا ئایدۆلۆژی و تاریخا پەکەکێ دا.
جەمیل باییک: یان ئەم دێ ل دیاربەکرێ مینین یان DDKD
پەکەکێ ئێدی دەست ب ئێریشا ل سەر ریخستنێن کوردان کربوو، پەکەکە دچیتە جیهێن بزاڤێن دی و دخوازیت وێنە و سەمبۆلێن خوە ب وان بدەتە بلندکرن، دەما کو ئیجازە ب پەکەکێ ناهێتە دایین، پەکەکێ ڤێ دکەتە سەدەما ئێریشێ و دبێژیتە کادرۆیێن خوە ئەڤە رێ نادەن ئەم ل کوردستانێ خەباتێ بکەین، ب ڤی ئاوا کادرۆیێن خوە ل دژی رێخستنێن دی هان ددان. جەمیل باییک د نڤیسەکا خوە دا کو ل سالا 1993یێ دا بەلاڤ کربوو دبێژیت: “1978ێ دا ل ئامەدێ DDKA و رێیا ئازادیێ هەبوون، ئەڤە ل دژی خەباتێن مە بوون، دگۆت گەر هوون هوسا بکەن دێ کۆمکوژی ل سەر گەلێ مە چێبیت. مە ل دژی وان ئێریشەک دەستپێکر، بریارا مە ئەڤە بوو ئەگەر رێیا ئازادیێ ژی ئالیکاریا مە بکەن ئەم وان ژ دیاربەکرێ دەربکەین. دیاربەکر یان دا ژ بۆ مە مینیت یان ژ بۆ وان، جییێ کو ئەم تێدا بووین چ کەسەک نەدکاری تێ دا بمینیت.”
جەمیل باییک پشتی ئۆجالان ناڤێ تاری یێ دویەمینە د ناڤا پەکەکێ دا، ئەڤ گۆتنا باییک راست بوو، میناک تەنێ ل مێردینێ د ناڤا دو سالان دا 57 کادرۆیێن پێشکەتی یێن KUK هەبوون کو ب دەستێ پەکەکێ هاتبوون کوشتن.
پەکەکێ د کوردستانێ دا ئێریشی وان وەشانخانەیان دکر کو رەخنە ل پەکەکێ دگرتن، کەمین ژ بۆ رۆنامەڤانان د دانان و تەقین د ناڤا سازی و دەزگەهان دا چێدکرن. پەکەکە وەکو بایەکی تەرۆرێ هاتبوو سەر کوردستانێ.
دوورا شەرێ عەشیرەتا
پەکەکێ هەموو باژارێن کوردستانێ یەک ب یەک کرنە جیهێ ئالۆزیەکێ. ئاگری، دیاربەکر و ناڤچەیێن وێ، بینگۆل، دەرسیم، باتمان، سێرت و گەلەک جیێن دی بوونە جهێ ئالۆزیەکی، لێ بەلێ هندەک باژار هەبوون کو ب رێیا کۆمەلە و سازیان نەدکاری ئالۆزیان تێدا چێکەن، ژبەرکو ل ڤێ دەرێ سروشتێ جڤاکی پیچەکێ جیاوازتر بوو، بۆ نمۆنە ل ئۆرفایێ. ژ بۆ کو ئۆرفایێ بکێشن ناڤا ئالۆزیەکێ دا پیدڤی بوو شەرەکێ عەشیرەتگەرایی دروست کربا.
ئەو بوویەرا باژارێ «حیلوان» کو ب دەستێ پەکەکی چێببوو، بوویەرا چێکرنا ئالۆزیەکێ بوو، پەکەکە ڤێ بوویەرێ ووسا پیناسە دکەت کو ل حیلوانێ ل همبەر ئاغا و سەرۆک عەشیرەتا بەرخوەدانەکا مەزن هاتیە دەستپێکرن. حەقیقەتا ڤێ بوویەرێ ئەڤە بوو، پەکەکە د ناڤبەرا دو عەشیرەتان دا بووبوو پشتەڤانا عەشیرەتا بهێز و ل همبەر عەشیرەتا دی شەر دابوو دەستپێکرن. ل حیلوانێ دو عەشیرەت هەبوون، یەک ژ وان عەشیرەتا «سولەیمان» بوو، ئەندامێن ڤێ عەشیرەتێ ب پڕانیا خوە مرۆڤێن هەژار بوون، ئەڤ مرۆڤێن کو ب پڕانیا خوە هەژار بوون و نە خوەدییێن ئەرد و زەڤیێن خوە بوون. د ناڤا دەولەتێ دا زیدە جیهـ نەگرتبوو، و خوەندەڤانێن وان ژی گەلەک کێم بوون، عەشیرەتا دی «پایداش» بوو، پایداش زەنگین بوو، پارلەمانتەرێن وێ هەبوون و د ناڤا جەهەپێ دا جی دگرتن، پەکەکێ د ناڤا شەرێ ڤان دو عەشیرەتان دا پشتەڤانیا پایداشان کر و عەشیرەتا سولەیمان ژ حیلوانێ دەرکرن، ژ عەشیرەتا سولەیمانان ب دەهان مرۆڤ هاتبوونە کوشتن و خانیێن وان هاتبوونە سۆتن، پەکەکێ ل باکورێ کوردستانێ پێنگاڤا خوە یا هەری مەزن ل باژارێ حیلوانێ هاڤێت، ترس و خووف چێکربوو و ناڤێ خوە ب هەر کەسێ دابوو بهیستن و کوشتنا کوردان هێشتا ژی بەردەوام دکر.
27ێ مژدارێ سالا 1978ێ دا، پەکەکە ب کۆنگرەیەکێ بوو حیزب. ل گۆر گۆتنێن جەمیل باییک ژ سەدێ 95 عەڤدلا ئۆجەلان د کۆنگرەیێ دا ئاخڤت، پەکەکێ خواست ڤێ کۆنگرەیا خوە ب چالاکیەکا مەزن بدەتە زانین و خواست ل همبەر سەرۆکێ عەشیرەتا بۆجاک ب چالاکی ناڤێ خوە ئاشکەرا بکەت، لێ ئەڤ چالاکیە ب سەر نەکەت. دبێژن کو حەقیقەت د ناڤا هوورگلیان دا ڤەشارتیە، پرسیارەک هەیە کو وەک هوورگلیەکێ دیارە، لێ د ناڤا بەرسڤا وێ دا حەقیقەتەکا مەزن هەیە، ئەو ژی ئەڤەیە کو “بۆچی پەکەکێ دامەزراندنا خوە ب کوشتنا عەسکەر و بیرۆکراتەکێ ترک رانەگەهاند، لێ بەلێ ب کوشتنا کەسەک کورد راگهاند.”
شک و گومان و دانپێدان
پەکەکە د دیرۆکا خوە دا دبێژیت کو مە پارەیێ چەک کرینێ نەبوو، ئەم ل کۆلانان دنڤستین، گەلۆ پا پەکەکێ ئەڤ چالاکیە چاوا ئەنجام دابوون؟ گەلۆ عەقلەکی ڤەشارتی هاریکاریا پەکەکێ کربوو؟ ئەڤ گومانە تەنێ ل جەم مە نینە، ل جەم خەلکێ دی ژی ئەڤ گومانە هەیە، هەتا هندەک رۆژنامەڤان ژ ناڤ دەولەتێ دا ڤێ یەکێ دپرسن.
میناک ل 1979ێ، رۆژنامەڤان «یالچین دۆغان» ڤێ شیرۆڤەیێ پێش تێخیت: “پەکەکە رێخستنا هەری دژوار و ئێریشکارە و هەموو کەسێن کو ب دەستێ ئاپۆچیان هاتنە کوشتن یان مرۆڤێن شۆرەشگەر بوون یان ئەندامێن رێخستنێن دی بوون.” هەمان دەمی یالچین دۆگان ڤێ گومانێ د سەرێ هەر کەسەکێ دا وەکو پرسیارەکێ لێدکەت: “میناک ل یەک ژ ناڤەندێن پەکەکێ ل باتمانێ هەر کەس دزانیت کی ئاپۆچییە، کیژ ئاپۆچی تەڤلی کیژان چالاکیێ بوویە، چەکێ ئاپۆچیان ل کو دەرێ هاتیە ڤەشارتن. خەلک ڤان تشتان هەموویان دزانن، تشتێ سەیر ل ڤێرە دەست پێ دکەت، تشتا کو هەر کەس دزانیت، بۆچی دەولەت نزانیت.” دەما پەکەکێ ئەڤ چالاکیێن دژوار ئەنجام دایی، بۆچی دەولەت ژێرا نەبوو رێگر، تشتەکێ دی یێ بالکێش هەبوو، ل هەر دەرێ وەک رەشەبایەکێ شەر دەستپێکربوو، لێ «عەبدوللا ئۆجالان» و هەڤژینا وی «فاتما» ل دیاربەکرێ ل تاخا «ئۆفیس» کو جیهێ دەولەمەندا بوو، د ناڤا شوقەیەکێ دا روونشتبوون و هەر تشت برێڤە دبر، لێ بەلێ هیچ کەسەکێ دەست ل وان نەدا و چ نەگۆتە وان.
ژ خوە «شاهین دۆنمەز» د ڤی دەمی دا تەسلیمی دەولەتێ ببوو، جیهێ ئۆجالان و هەر تشتەک ژ بۆ دەولەتێ گۆتبوو، لێ بەلێ دەولەتێ ئۆجالان نەگرت، خوە جەمیل باییک دەمەکێ دبێژیت، دەما «شاهین دۆنمەز» تەسلیم بوویی، پۆلیسێن ئەلعەزیزێ هندەک هەڤالێن مە گرتن، لێ بەلێ ژ ناڤەندا دەولەتێ ل ئەنقەرەیێ هشیاری ژ بۆی پۆلێسێن ئەلعەزیزێ هات و گۆت، دەستێ خوە نەکەنە وان، گەلۆ سەدەم چبوو دەولەت وان نەگریت و یێ گرتی ژی بەردەت؟.
ل حیلوانێ کو پەکەکێ ب هەیڤا شەر تێدا کر، دەولەتێ دەنگێ خوە دەرنەخست، ژ بۆی 14 رۆژان ئارتێشا ترک هات ناڤ حیلوانێ و هەموو پەکەکە ژ حیلوانێ دەرخستن، حیلوان د دەما 14 رۆژان دا ئارام بوو، لێ بەلێ ب سەبەبەکا نەدیار پشتی 14 رۆژان، دەولەت ژ حیلوانێ ڤەکشیا و جارەکا دی پەکەکە ڤەگەریا، ئەڤە بوویەرەکا ب گومان بوو، خوە هندەک ژ سەرۆکێن پارتیێن ئۆپۆزسیۆنێ ژ سەرۆک وەزیرێ ڤی دەمی «بلند ئەجەوید» پرسیار کر، ڤێ ئارتێشێ بۆچی خوە پاشڤە ڤەکێشا، دیارە کو عاقلەک و دەستەک پشتەڤانیا پەکەکێ دکەت کو ئەو ل حیلوانێ ب سەر بکەڤیت.
پەکەکێ دەست دانا سەر سەرۆکێ شارەداریێ و وان ئەندامێن مەجلیسێ کو پشتگیریا پەکەکێ نەدکر، پشترا پەکەکە ڤان کەسان دبەت و ب میکرۆفۆنا شارەدەرییێ ب وان ددەتە گۆتن کو ببێژن ئەم خایینین، ئەم تەسلیمی شۆرەشگەران بووینە، هوون ژی تەسلیم ببن، ئەڤ یەک د دەمەکێ دا بوو کو ئاڤاهیا ئاساییشا حیلوانێ 50 مەتران و فەرمانداریا ئارتێشا ترکیێ ل حیلوانێ ژی 200 مەتران ژ جیهێ میکرۆفۆنێ، ئانکو ئاڤاهیێ شارەداریێ دوور بوون، هیچ کەسەکێ موداخەلەیا ڤێ رەوشێ نەکر. گەلەک ئیسباتێن دی هەنە کو ئەڤ ئالۆزیا حیلوان، سیڤەرەک و ل باژارێن دی یێن کوردستانێ هەیی دەولەت و پەکەکێ پێکڤە دشاهرینن.
ئەنجام، کوردستان د ناڤا ئالۆزی و پەڤچۆنەکێ دا بوو. کادر و پێشەنگێن کوردان دهاتنە گرتن و دهاتنە کوشتن. دەولەتێ نەدهێلا کەسەک نەفەسێ بکێشیت، د شەرت و مەرجەکێ وەها دا، ئۆجالانێ کو هەڤژینا وی میت بوو و هەڤالێ وی ژی میت بوو بەرەک ژی د دەستێ خوە دا هەلنەگرت، چوو سووریێ و خوە رزگار کر و کۆدەتایا 12ێ ئەیلۆلێ چێبوو.
ئەڤ ئالۆزیا کو دەولەتێ دخواست ، دروست ببوو، هەموو ئالیێن سیاسی ژ بلی ئۆجالان بریندار و بەلاڤ بووبوون.
بەشا 5: ئۆجالان ب خوە خوە رزگار کر یان هندەکان ئەو رزگار کر، چ ل بەندا کادرۆیێن پەکەکێ بوو؟
