بەشا 6: ھوردەکاری و باندۆرا چالاکیا 15ێ تەباخێ
چالاکیێن ئەرووح و شەمزینانێ کو وەکی پێنگاڤا 15ێ تەباخێ دهێنە بناڤ کرن، پێڤاژۆیەکا ب ئەنجامێن گرنگ دا دەستپێکرن. د شیرۆڤەکرنا ڤێ پێڤاژۆیێ دا خەلەتیا ھەری مەزن ئەوبوو کو نێزیکاتیا ڤێ چالاکیێ و ئەنجامێن وێ ب تەڤاهی ژ بۆ پەکەکێ تێنە حەسابکرن. چاوا کو پەکەکە دبێژیت چالاکییا 15ێ تەباخێ مە ئەنجام دا، هەگەر ب تەنا سەری خوە ئەڤ ئیدیعایە د وارێ دیرۆکی، سیاسی و سۆسیۆلۆژیک دا نەراست بیت، ھەمان تشت ژ بۆ وان کەسێن کو پەکەکێ رەخنە دکەن و دبێژن کو “ئەڤ چالاکیە ئیستیفزازەکا پەکەکێ بوو” د وارێ دیرۆکی، جڤاکی و سییاسی دا دناڤا خەلەتییێ دا نە. ژ بەر کو نەیێن کو چالاکییا 15ێ تەباخێ ئەنجام دایی و نە ژی یێن ل دۆرا وێ چالاکیێ کۆم بووی چ پەیوەندیا وان ب ئایدۆلۆژیا پەکەکێ و کەسایەتا ئۆجەلان ڤە نینە. چالاکی نەیا پەکەکێ بوو، ئەڤە سەرھلدانا گەلێ کورد یا ل دژی مێتنگەریا ترک بوو.
ئەندازیارێن چالاکیێ
ئەڤ چالاکییە دهێ (ئەرووح) و شەمزینان ب پلانسازییا کادرێن پەکەکێ یێن ل لۆلان و بۆتانێ بجھ بووی ھاتە ئەنجام دان. ھەر چەند تەنێ ناڤێ مەعسووم کۆرکماز بهێتە بکارئانین ژی، لێ ژ بۆ ڤان ھەر سێ چالاکییا دەردۆرا 80 کەسان بەشدار بوون. ھندەک ژ ڤان بەژداربوویێن چالاکییێ پشترا ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە ھاتنە سێدارەدان. ژ وان یێن ھاتینە سێدارەدان تەرزی جەمال (عەلی ئۆموورجان) فەرماندارێ گروپا چالاکییا شاخێ (چاتاک) و جێگرێ عەگید (مەعسووم کۆرکماز)یێ سییاسی مستافا چیمەن (تەوفیق) بوون. ژ ڤان یێن تەڤلی چالاکییا 15 تەباخێ بووی 13 کەس دژین. نیزامەدین تاش (بۆتان)ێ کو نھا ژ ئالیێ پەکەکێ ڤە وەکو خایین دهێتە بناڤکرن، یەک ژ وان 29 کەسانە کو بەشداری چالاکییا ئەرووحێ بووی.
ب گشتی، د دەربارێ چیرۆکا راستی یا چالاکیا 15ێ تەباخێ دا گەلەک کێم تشت تێنە زانین. پەکەکێ قەت چیرۆکا راستی یا ڤێ چالاکیێ و ناڤێن کەسێن کو بەشداری چالاکیێ بوونە بەلاڤ نەکرن. ئەڤە نە ژ بەر کێشەیێن ئەولەکاریێ، ئەڤە ژ بەر سیاسەتا یەک کەسی یا ئۆجەلان و پەکەکێ پێک ھات. مینا کو مەعسووم کۆرکماز ب تەنا سەرێ خوە چالاکی ئەنجام دابیت و ئەو ژی شەھید ببیت دهێتە سەرڤیسکرن. ئۆجەلان ب زانابوون تەنێ ناڤێ عەگید بکار ئینا و دەرخستە پێش، ل سەر ڤێ چەندێ تێگەھەک ئافراند. ئەڤ چەندە وەکی بژارتەیەک تێکلداری ئیلاھکرنا ئۆجەلان ھاتە کرن، کو ئەم دێ ل خوارێ دیسا ل سەر ڤێ مژارێ راوەستین.
یێن کو چالاکی ل ئەنجام دایی و یێن خوەدی لێ دەرکەتین کوردستانی بوون
نە پەکەکە، نەیێن کو چالاکی ئەنجام دایی و نە ژی کەسەکێ دی نەشیابوو باندۆرا پێڤاژۆیا 15ێ تەباخێ تەخمین بکەت. د دەما چالاکیێ دا و پشتی چالاکیێ، نە تەنێ دەولەت، پەکەکە ب خوە ژی شۆک بوو. ژ بەر کو گەل پشتی چالاکییێ ب تەنا سەرێ خوە دەرکەتن چیا. وەکە کو ئاگرێ پەلەخی ب جارەکێ گوور بوو.
د بەشا دویەمینا نڤیسا مە دا، ل سەر رەوشا سۆسیۆلۆژیکا باکورێ کوردستانێ د سالێن 1970یێ دا و باندۆرا شەرێ چەکداری یێ پێشمەرگە و پەدەکێ مە باسی وێ کربوو. ب تایبەتی ل دەڤەرا بۆتان-جۆلەمێرگ و مێردینێ، گەلێ ھەرێمێ چەک راکرن. بەریا پێنگاڤا 15ێ تەباخێ، ئەڤ ھەرێمە ھەموو د بن باندۆرا سیاسی و لەشکەری یا پەدەکێ دا بوون. گەر پەکەکە خوە وەکو ھەڤالبەندێ پەدەکێ دیار نەکربا، ئەو نەدشییان ل وان دەڤەران بحەون. ژ بەر کو گەلێ کورد ل وان دەڤەران خوە ب ئەندام و لایەنگرێن پەدەکێ ددیت. ب فکرا کو د 15ێ تەباخێ دا ل ھەرێمێن وان شەرێ چەکداری ھاتیە دەستپێکرن، ئەو تەڤلی رێزێن گەریلا بوون و ب تەنا سەرێ خوە ژی دەرکەتن چییا. ڤان کەس و دەڤەرا چ گرێدان ب ئایدۆلۆژیا مارکسیست و لینینیست یا پەکەکێ و فکرێن چەپگر ڤە نەبوو. ئیرۆ ژی، گرسەیا پەکەکێ ب راستی ب ئارمانجێن پەکەکێ یێن سیاسی و ئایدۆلۆژی ڤە چ گرێدانەک نینە.
گەل پێنگاڤا 15ێ تەباخێ ھەمبێز کر ژ بەر کو گەل ئەڤ گاڤە وەکو دۆزا خوە یا نەتەوەیی ددیت. پشتی 15ێ تەباخێ، گەلێ ناڤچەیا بۆتان و جۆلەمێرگێ ژ گەلەک گوندێن وەکو ئۆمیانس، دەشتا لالا، گوویینا و ھتد.. تەڤلی بوونێن ب کۆم چێبوون. بەرییا چالاکی بهێتە ئەنجامدان ژی ل ڤان دەڤەران مەحکوومێن دەولەتێ ب چەکداری ھەبوون، وەکو حەسەن چاڤش، سەلیم (فەوزی) گوویینی و ھندەک کەسێن تەڤلی پەکەکێ بووی.
د راستیێ دا، کادرێن چالاکی ئەنجام دایی و گەلێ دەڤەرێ یێ کو پشتەڤانیا پێنگاڤا 15ێ تەباخێ کری، ھەموو کوردستانی بوون. ھەمیان ئەڤ چالاکیە ژ بۆ کوردستانەک سەربخوە و ئازاد ھەمبێز کر.
پەکەکە بۆچی نەشیابوو گەل رێخستن بکەت؟
تیشتەک بالکێش کو پشتی چالاکیا 15ێ تەباخێ پێشکەتی ئەو بوو؛ دەولەتێ ھەموو ھێزێن خوە یێن لەشکەری ل خەتا بۆتان و جۆلەمێرگێ ڤەکشاندنە نێزیکی باژاران. ل سەران سەرێ بۆتان- جۆلەمێرگێ ھەما بێژە لەشکەر نەمان.
گەل ژ نیشکەکێ ڤە رابوو، لێ پەکەکە نەشیا ڤێ دەرفەتێ باش هەلسەنگینیت. گەل ڤەگەریا گوندێن خوە، چەکێن خوە ڤەشارتن و ھێڤییا پێشکەتنان مان. جەمیل بایک د پرتووکا خوەیا دیرۆکا پەکەکێ دا وەھا دبێژیت: “ھەسرەتەکا دیرۆکی یا گەلێ کورد ھەبوو، ئەو ژ نیشکەکێ ڤە دەرکەتنە چیا، ئەم نەشییاین وان بدەینە شەرکرن، پاشێ دەولەتێ ئەو خەلک کرنە، جەحش.”
خەتا پەکەکێ پارچە بکە-بەلاڤ بکە و بمەشینە
تێرا ناکەت کو مرۆڤ سەدەما سەردەڤکی هێلانا گەلێ کورد ب ئامادەکاری، ب ێپێشبینی یێ ڤە گرێ بدەت. د ئەسلێ خوە دا، یا راست ئەڤەیە کو پەکەکە نە پێکھاتەیەکا نەتەوەیی یە. ھێزا دامەزرینەر و رێڤەبرا پەکەکێ، یانی عەڤدللا ئۆجەلان و کۆما ئەنقەرێ، ژ دەستپێکێ ڤە، خەباتەک ل سەر بنگەھا نەتەوەیی ب رێڤە نەبرییە. گرۆپا ئەنقەرێ د وارێ فکر و رامانان دا ئەنقەرەیی بوون. ژ بەر ڤێ سەدەمێ، ئەو چ جاران نەشیان هەموو کوردان ھەمبێز بکەن. پەکەکە ب سەدەمێن پەڤچوونێن جڤاکی و ئابۆری لایانەک گرت بوو گەل خوە دا و یێن دی ژی راکربوونە پێشبەری خوە. پەکەکێ عەشیرەتێن بۆتان و جۆلەمێرگێ، گوندەوارێن کوردان چ جاران وەکی پارچەیەک ژ خوە نەددیتن. پەکەکێ چینا گوندی ژ بۆ خوە تەنێ وەکو کانییا شەرڤانان ب کار ئینا.
لێ د پێڤاژۆیا ناڤبەرا 1977 و 1984ێ دا، پەکەکێ ب زەلالی دیت کو گەلێ کورد د ئەساسێ خوە دا نەتەوەپەرەستە. نە مومکن بوو کو پەکەکە ب پەیڤێن سۆسیالیزمێ بکاریت کوردا بدەتە شەر کرن. کوردێن کو دکارن ببنە مۆتۆرا شەرێ گەلێ کورد یێ دەم درێژ، د ئەساسێ خوە دا نەتەوەپەرەست، سەرخوەبوون خواز بوون و کوردستانی بوون. نە تەنێ گەل ھەر وەھا کادرۆیێن پەکەکێ ژی د ئەساس دا نەتەوەپەرەست و دلسۆزێن سەرخوەبوونێ بوون. یا راست، د ناڤبەرا گرسە و سەرکردەیا پەکەکێ دا د جیھانا ھەست، رامان و باوەریان دا جوداهیەکا مەزن ھەیە. حەتا کو ڤێ جوداهیێ فام نەکەین ئەم نەشێین ئیرۆ پەکەکێ ژی فەھم بکەین. ژ بەر کو گرسەیا کو پەکەکە وەک سۆتەمەنی بکار تینیت و ژ ئەنەرژیا وێ سوودمەند دبیت گرسەیا کوردستانی یە. لێ پەکەکە ب خوە دژبەرێ کوردستانێ یە. پەکەکێ خەتا کوردستانی بوونێ گرتە ناڤا خوە، ئەو ژ بۆ پارتییا خوە بکار ئینا، لێ چ جاران ئەڤ خەتا کوردپەروەر نەکرە دەستھلاتدار. پەکەکێ ئەڤ خەتا وەلاتپارێز وەکو خشم و کەڤنەشۆپ ددیت و باوەری پێ نەدئینا. میناک، خەلکێ بۆتانێ خوە وەکە شۆپدارێ میر بەدرخان بەگ ددیت، لێ پەکەکێ بەدرخان ژ بۆ کوردان وەکی زێدەبوونەکا بێ واتا ددیت. خەلکێ جۆلەمێرگێ شێخ عوبەیدولاهێ نەھری ژ بۆ خوە گەلەک مەزن و پر بها دبینن، لێ پەکەکێ شێخ عوبەیدوللاهـ ب کەسەکێ کەڤنەپەرەست بناڤ کر. خەلکێ چەولیکێ دگۆت قەی ئەو ل پەی شۆپا شێخ سەعید دمەشن، لێ ل گۆری پەکەکێ، شێخ سەعید سیخورەکێ برتانیا بوو. ئانکو، دو ئەجیندایێن پەکەکێ یێن ژ ھەڤ جودا و ڤەشارتی ھەبوون. ئەجیندایا ڤەکری کوردستانا سەربخوە-یەکبوویی و یەکیتیا نەتەوەیی بوو. ئەجیندایا ڤەشارتی ھەزا ئۆجەلان یا سەرۆکبوونێ و داخوازا پەکەکێ یا بھێز بوونێ بوو. گرسەیا وەلاتپارێزا کەڤرێ شەری زڤراند. زارۆکێن گەل گۆت کو ئەم کور و کەچێن وان دکەینە بووک و زاڤا ژ بۆ کوردستانێ، لێ تشتێ سەرکەتی سەرۆکبوونا ئۆجالان یا بێ نیقاش بوو. ل سەر ڤێ کەد و خوینا ھاتیە دایین ئاپۆ دەستهەلاتا خوە ئاڤا کر.
یێن کو دخازن پەکەکێ فەھم بکەن پێویستە ڤێ راستییا دوبەندی یا پەکەکێ باش ببینن ژ بۆ کو نەکەڤنە ناڤا نرخاندنێن خەلەت. پێدڤییە کو ئۆجەلان، رێخستن، شەرڤان، لایەنگر، ئەندام و گەل جودا-جودا بهێنە دەستگرتن و دیتن. ژ بەر کو یێن ژییانا خوە ژ دەست دای، یێن بەدەنێ خوە پارچە پارچە کری، ب باوەرییا کوردەواری دەرکەتبوونە رێکێ، ھێدی، ھێدی رێک ھاتە گوھرین.
سەفەرا پەکەکێ یا سارقامشێ
پشتی ئێریشێن ئەرووح-شەمزینانێ، پەکەکە نەکاریبوو سەرکەفتنەکا جددی یا لەشکەری دەست خوەڤە بینیت. خوە نەشییا بوو ل باکوورێ کوردستانی چالاکییەکێ ژی ئەنجام بدەت. ئۆجەلان بێ ناڤبەر سەرکردەیێن خوە یێن وەکو دوران کالکان و سەلاحەدین چەلیک ب دەستپێشخەری تاوانبار دکرن. رێڤەبەرییێ ژی د ئادارا 1985ێ دا ب وێ لەزێ و کەربێ ب دەھان کەس ئاژۆتنە باکوور. ھەموو گرۆپ ب سر و سەقەمێ ژناڤ چوون. ئاپۆ ئەڤ پێڤاژۆیە وەکو سەفەرا ئەنوەر پاشایێ ترکیا ل سارقامشێ بناڤ کر، ژ بەر کو وی ژی ھەموو ئارتێشا خوە ژ بەر سەدەمێن بەرفێ ژ دەست دابوو. ئانکو، راستە پەکەکێ گولـلەیا یەکەم ژ بۆ باکورێ کوردستانێ هاڤێت، لێ گەلێ کورد پشت خوە د ناڤا دەستێ دژمنی دا ب تەنا سەرێ خوە هێلا و نەکاری بوو شەری بەردەوام بکەت.
