بەشا 5: سالێن ب بەعسی کرنا پەکەکێ ژ لایێ ئۆجالان و کارڤەدانێن ناڤخوەیی
پێڤاژۆیا دیرۆکا پەکەکێ د ناڤبەرا سالێن 1980 و 1990ێ دا پێڤاژۆیەکا گرنگ بوو. د ڤی ھەیامی دا، پەکەکێ کۆنگرەیا خوە یا 2یەمین و 3یەمین ئەنجام دا، بەرخوەدانەکا مەزن ل زیندانان ھەبوو، دەست ب شەرێ چەکداری ھاتە کرن، و هیزا گەریلایا ھاتە راگەهاندن. لێ ئەڤ تشتێن مە ھەژمارتی ھندەک بوویەرن کو پەکەکێ د ڤەگێراندنا خوە یا فەرمی یا دیرۆکی دا ژی نڤیساندینە. لێبەلێ، ڤان دەھ سالان ژ بۆ پەکەکێ واتایێن گەلەک جودا ھەبوون. کیمیایا پەکەکێ ھاتە گوھرین. پێکهاتەیا رێخستنی، سیستەم، پێڤاژۆیێن وەکی رێڤەبرنا پارتیێ ب لەز گوھرین. دۆستێن کەڤن بوونە دژمن و دژمنێن کەڤن بوونە دۆست. لبنان بوو ناڤەندا ڤان ھەموو گوھرینان.
“سەرۆکێ” کو کوردستان قەد نەدیتی
پشتی کو ئۆجالان د تیرمەھا 1978ێ دا دەرباسی سووریێ بووی، ھەتا 15 شوباتا 1999ێ دەما ھاتیە گرتن وی جارەکا ب تنێ ژی پێ ل سەر ئاخا کوردستانێ نەدانا. ب راستی، ئۆجالان ژ بلی وان 10 هەیڤێن سالا 1978ێ ل ئامەدێ دەرباسکری، قەت ل کوردستانێ نەمایە. ئەو 20 سالان ل سەر خەتا لبنان و شامێ بێی کو تووشی چ کێشەیێن ئەولەکاریێ ببیت ژیایە. وەرن ئەم ژ بۆ کەسێن کو دخوازن ل سەر ڤێ مژارێ لێکۆلینان بکەن نیشەژێرەکێ «تێبینیێن ل پەراویزێن پەرتووکان دهێنە نڤیسین» دانینە ڤێرە؛ میناک، دەولەتا ترک 12ێ کانوونا 1980یێ ل باژارێ قامشلۆ یێ سووریێ ئێرشی مالەکێ کر و د ناڤ ڤێ مالێ دا 7 سەرکردەیێن رێخستنا کاوا و 9 وەلاتپارێز ئانکو 16 کورد کوشتن. ئۆجالان چ جاران ب رەوشەکا وەھا رووبروو نەمایە. ئەو ل قەسرێن مەلەڤانگەھ تێدا ھەیی، ل شقان، ل سەر رێکێن شامێ، جیهێن سییاحی و دیرۆکی و ھتد، ب سەربەستی دگەرییا.
گەلۆ پەیوەندیێن شامێ ل سەر بەرژەوەندیا بوون یان ژی ل سەر ھەڤگرتنەکا ئەنتەرناسیۆنالی بوون ؟
پەکەکە د ڤەگێراندنا دیرۆکی خوە دا، مانا خوە یا ل لبنانێ گەلەک ب رەنگەکێ ئەفسانەوی باس دکەت. پەکەکە بەشداری پەڤچوونێن دناڤبەرا فلستین و ئیسرائیلێ ببوو. د 2یێ خزیرانا 1982یێ دا، 10 کادرۆیان د شەڕێ ل دژی ئسرایل و لوبنانێ، ژیانا خوە ژ دەست دا. ب راستی، دوران کالکان د سالا 2018ێ دا گۆت، “تێکۆشینا گەلێ فلستینێ تێکۆشینا مەیە، د ناڤبەرا کورد و فلستینیان دا براتیا شەری چێبوویە.” ئەوی ئەڤ مژارە گەلەک مەزن بناڤ کر. ھەر چەند پەکەکە پەیوەندیا خوە لگەل فلستینێ وەکی ھەڤکاریەکا ناڤنەتەوەیی نیشان بدەت ژی، جەوھەرا وێ نە ووسایە. ل ڤێرە پەکەکە ژ بۆ ھەر گەریلایەکێ خوە مووچە وەردگریت و ئەڤ پارە دچوو سندۆقا پەکەکێ دا. ل ھەمبەر ڤێ ژی پەکەکێ ل گۆری بەرژەوەندیێن سووریا، لبنان و فلستینێ کار دکر. ئۆجالان ھێزا گەریلایا مینا شەرکەرێن کرێ گرتی بکار ئینان.
کۆدێن زھنییەتا ئۆجالان یێن نوو و بەرخوەدانا کادران
ئۆجالان ل شامێ و بەیرووتێ کەڤنەشۆپیا پارتیا بەعس گەلەک باش وەرگرت. لەوما ژی راستییا بەعسییا د کۆدێن زھنییەتا ئۆجەلان دا جھەکێ گرنگ گرت. ئێدی ئۆجەلان ھێدی ھێدی پەکەکە دکێشا سەر خەتا پارتییا بەعس. لێ ئەندامێن پەکەکێ ژ ڤێ رەوشێ نە ئارام بوون.
میناک، دەما کەمال پیر ژ لبنانێ دچوو کوردستانێ، دگۆتە جەمیل بایک: “ئەز جارەکا دی ناڤەگەرمە لبنانێ”. ھەر چەند بایک خواست ڤێ گۆتنا کەمال پیر ب فاتمایێ ڤە گرێ بدەت ژی، لێ د جەوھەر دا، ھەمی کادر ژ سیاسەت و شێوازا ژیانا ئۆجالان یا ل بەیرووت و شامێ عاجزبوون. ھەر چەند ب چەندین شێوەیان ڤە بهێتە شرۆڤە کرن ژی، لێ راستی ئەڤەیە: کەسێن کو ژ بۆ دۆزا خوە مرن دایە بەرچاڤێن خوە، ئەو کەدا ھاتیە دایین، ل گەل شێوازێ ژییانا ئاپۆ گوونجاو نەددیت لەوما ژی وان ب ڤەشارتی گازندە ژ ئاپۆ دکرن.
پەکەکێ تیرمەھا 1981ێ کۆنفەرانسا خوە یا یەکەم و د تەباخا 1982یێ دا ژی کۆنگرەیا خوە یا دویەمین ئەنجام دا. د ڤان کۆمبونان دا عاجزییا ل دژی ئاپۆ گەھشتە ئاستەکێ ووسا کو سکێرتێربوونا ئۆجەلان یا د ناڤ پەکەکێ دا ژی بۆ مژارا نیقاشان. ئۆجالان ب کوتەکی ل سەر پۆستێ خوە یێ بەرێ (سکێرتێر) ما. ئەڤێ مەترسیێ ئۆجالان گەلەک ترساند. ئاپۆ پشتی کۆنگەرەیێ ئەو کەسێن کو بۆ وی ببوونە ئاستەنگ و دژبەر ھەموو ژ ھۆلێ راکرن. دەست ب ڤەوژارتنا ناڤا رێخستنێ کر. پەکەکێ د سالێن 1980یێ دا شەرەکێ ناڤخوەیی یێ ڤەشارتی ئەنجام دا. ئۆجالان د پرتووکا خوەیا بناڤێ تەسفییەکرنا تەسفییەچیا دا وەھا دبێژیت: “گەر ژ بۆ تەسفییەکرنا کەسەکێ تەسفییەچی پێویست بیت، ئەز دێ ھەموو پارتییێ ژی تەسفیە کەم.” ژ بەر ڤێ یەکێ شەرێ ناڤخوەیی گەلەک گەرم بوو. ئەڤ ھەلوەستا ئۆجالان بو سەدەم کو ھەموو کادرێن خوە یێن بەرێ، یێن کو پەکەکە کریە پەکەکە، یەک ب یەک ژ ناڤ ببەت. ئۆجالان تێکۆشینەکا مەزن و ب خوین رێڤە دبەت دا کو پەکەکە ببیتە حزبا بەعس و ئەو ژی ببیتە زەلامێ یەکێ یێ ڤێ حیزبێ. وی دخواست ببیتە مرۆڤەکێ وەکو سەدام حسێن، وەکی ئەسەد.
ل گەلیێ بیقاع، ئۆجالان گوھ دا کەسێن کو دبێژن “بروح بالدم نفدیک یا اسد” (ب جان ب خوین ئەم ب تەرە نە، ئەی ئەسەد). ئاپۆ ژی د خواست کو ئەڤ شیعارە ژ بۆ وی ژی بهێنە گۆتن. وی ژ بۆ ڤێ یەکێ پێڤاژۆیەک گەلەک ب خوین دا دەستپێکرن. وی دامەزرینەرێن پەکەکێ، رێھەڤالێن خوە و ھەموو بەرخوەدێر ژناڤ دەرخستن. ل لۆلان، لبنان و ئەورۆپایێ ب دەھان کەس وەک خایین تۆمەتبارکرن و کوشتن. ڤێ پێڤاژۆیێ هەتا 1986یێ بەردەوام کر. کۆنگرەیا پەکەکێ یا 3یێ پشتراست کر کو رێھەڤال عەلی “ئۆجالان” ئێدی دێ بیتە سەرۆک ئاپۆ. ئەندامێن پەکەکێ بەرێ درووشما “یان کوردستان یان نەمان” دقیراند، لێ پشتی ڤێ یەکێ ئەندامێن پەکەکێ یێن ل گەلیێ بیقاع دەست ب درووشما “ب جان ب خوین ئەم ب تەرا نە ئەی سەرۆک”کر و ئەڤ درووشمە دقیراند. ئۆجالان ژ بۆ کو بگەھیتە خەیالێن خوە یێن وەکو سەدام و ئەسەد بوونێ، ل سەر جەنازەیێن ھەڤالێن خوە را چوو و گەهشتێ. ئێدی ئۆجالان نە عەلی بوو و نە ژی ھەڤال؛ ئەو ببوو “سەرۆک ئاپۆ”.
چاڤکانییا ئیلھاما پەکەکێ چ بوو؟
پەکەکە دبێژیتە شەرێ چەکداری شەرێ گەریلا و بنگەھێ خوەیێ دیرۆکی ب رێخستێنێن چەپ، مارکسیست-لینینیست و ل سەر میناکێن گەلەک وەلاتێن دوور یێن وەکو ڤیەتنام، ئانگۆلا، فلستین ڤە گرێددەت. د شەرکرنێدا پەکەکێ پێشمەرگە وەک مۆدێل ژ بۆی خوە پەژراند بوو. پەروەردەیا لەشکەری یا لبنانێ ژ بەر شەرت و مەرجان ژ بۆ کوردستانێ گونجاو نەبوو. شەرکرنا ل کوردستانێ پیویستی ب ناسکرنا چیا، ناسکرنا جوگرافیێ، زانینا هەلکرنا ئاگرێ، زانینا خوە ڤەشارتنێ، زانینا رێڤەچوونا ب شەڤ و ھتد… بوو. ئەڤ ھەموو تەجرووبە د ناڤا پێشمەرگە دا ھەبوون. پەکەکێ ئەلیف بێیێن شەرێ پارتیزانی ژ پێشمەرگەیان فێر بوویە. پێشمەرگە وەک ھێزا شەرێ چەکداری یا تێکۆشینا نەتەوەیی یا کورد مۆھرا خوە ل سەدسالا 20ێ دابوو.
ئینکارکرنا ڤێ راستییا دیرۆکی ژ بۆ پەکەکێ ب واتەیا ئینکارکرنا ھەموو دەستکەفتییێن ھەیی دهێت. د ھەمان دەم دا دییار دبیت کو پەکەکە نە دناڤا مالا نەتەوا کورد دایە. پەکەکە دبێژیت من ژ بزاڤێن شەرێ گەریلایی یێن ڤییەتنام و ئانگۆلا سوود وەرگرتییە، لێ بەلێ پەکەکێ چەند زوو ژبیر کر دەما کو نان ژ مەتبەخا پێشمەرگە دخار، چەکا پێشمەرگە بکارتینا، د بن خیڤەتێن پێشمەرگە دا دنڤست، گرێدان شووتکێ ژ پێشمەرگەیان فێربوو و ھتد… نها پەکەکە ھەول ددەت کو پێشمەرگە بچوک بکەت و پێ دکەتە کەنی. ئەڤ ھەلوەست ئینکارکرنا دیرۆکا خوە ب خوە یە. لەوما ژی پەکەکە بێ کۆکە و نانحەرامە. جیھانا پەکەکێ یا فکری ل سەر بێ کۆکیێ ئاڤا بوویە.
پەیوەندیێن لگەل پارتیا دەمۆکراتا کوردستانێ پەدەکێ
محەمەد قاراسونگوور (خالد) د سالا 1980یێ دا دچیتە رۆژھلاتێ کوردستانێ و ب تەڤگەرێن کورد یێن ل وێ دەرێ پەیوەندیان چێدکەت. قاراسونگوور نێزیکی سالەکێ ل بارەگەھێ پەدەکێ ل شنۆ دمینت. کەڤنەشۆپیا بارزانی و پێشمەرگەیان گەلەک ب گرانی کارتێکرنێ ل وی دکەن. ئەو د وێ باوەریێ دایە کو تێکۆشینا پێشمەرگە جەوھەرا تێکۆشینا نەتەوا کوردستانێ یە. قاراسونگوور د سالا 1981ێ دا دچیتە لبنانێ و “پرۆژەیا دەرکەتنا ژ لبنانێ و چوونا باشوورێ کوردستانێ پێشکێشی ئاپۆ دکەت”. ب راستی، قاراسونگوور یەکەمین فەرماندارێ لەشکەری یێ پەکەکێ یە. ئەو کەسەکە کو بەشداری شەرێ هیلوان و سوێرەگێ بووی. ب راستی، محەمەد قاراسونگوور یەک ژ کەسێن دەستپێکێ یە کو نامیلکەیا “شەرێ چەکداری ل کوردستانێ” نڤیساندی. کەسێ کو پەکەکە ئینایە باشوور ویێ یەکەمین کەس لگەل پەدەکێ دا رێکەفتن ئەنجامدای قاراسونگوور بوو. کەسێ کو پەکەکە ئانیە باشوورێ کوردستانێ محەمەد قاراسونگوورە. قاراسونگوور کەسەکی نەتەوەپەروەر و وەلاتپارێزەکێ مەزن بوو. وی باوەری ب تفاقەکا نەتەوەیی هەبوو. دەما کو ھەول ددەت د پەڤچوونێن ناڤبەرا YNK و IKP دا بەرەڤانییێ بکەت، ئەو بوو ئارمانجا گولـلەیێن ئەندامێن یەنەکێ یێن کو ئێریشی کامپا IKP کری، و ئەو د 2یێ گولانا 1983یێ دا ل بالەکایەتی شەهید بوو. شەهیدبوونا قاراسونگوور ژ بۆ ئۆجەلان وەکو نانێ قەیماخ کری بوو.
باندۆرا تێکۆشینا پێشمەرگەیان ل سەر کادرێن پەکەکێ تەنێ ب قاراسونگوور ڤە سنۆردار نەبوو. گروپێن یەکەم یێن کو ھاتنە باشوورێ کوردستانێ ل کامپێن پەدەکێ دمان و ژ وان فێری ژیانا چیا دبوون. میناک، پارتی دبێژیتە ناڤەندا خوەیا حزبی لق، پەکەکێ ژی ووسا دگۆت. جل و بەرگ، شووتک گرێدان، چەک ھلگرتن، رەخت گرێدان ھەموو ژ پێشمەرگەیان فێر بوون. ب راستی، مەبەستا کادرێن دەستپێکێ، ئافراندنا ڤێرژنێ شەرێ پێشمەرگەیا ل باکوورێ کوردستانێ بوو.
پێکدادان د ناڤبەرا خەتا لبنانێ و خەتا لۆلانێ دا چێدبن
ئۆجالان ڤێ خەتێ وەکو خایین و تەسفیەکار رادگەهینیت. ژ بۆ کو کادرێن ل لۆلان و باشوور تێک بچن، ئاپۆ ھەموو گرانی و پرسگرێکێن خوە یێن لبنانێ، ب تایبەتی فاتمایێ ژی، رێ دکەتە سەر وان.
پەکەکە پاشێ د ڤەگۆتنا دیرۆکا نڤیسکی و دەڤکی دا ڤان راستییێن باشوور ئینکار دکەت. پەکەکە، ب رێزداری پێڤاژۆیا فلستین-لبنانێ ب بیر تینیت. ھەر تشتێ کو تەکۆشینا پارتی و پێشمەرگە ب وێ بەخشیە و نیشانی وێ دایە رەد دکەت. لێبەلێ، ھەکە پەیمانا 1982یێ نەبایە، پەکەکە نەدکاری لنگێ خوە پاڤێژیتە باشوور و بۆتانێ. پەکەکێ پەیوەندیێن ل بۆتانێ و باشوور ژ پارتی ب دەین ورگرتبوون. خەلکێ بۆتان بەھدینان پێشمەرگە وەک پارچەیەک ژ خوە ددیتن. ئەندامێن پەکەکە ژی وەکو بەردەوامییا تەکۆشینا پێشمەرگە ددیت و لەوما ژی ئەو ھەمبێز کرن.
حامد بۆزاسلان دیار دکەت کو “پشتی 1920ێ، کورد بوونە خوەدی چاندەکێ هەڤبەش، خەیالەکا جوگرافی یا هەڤبەش”. ئەڤە تەستپێکەکا گەلەک راست بوو. کورد ل سەر خەتێن سەرەکی هەڤبەش بوون. پەکەکە دیرۆکا خوە ل سەر دیرۆکا کوردستانێ دا دبینیت، خوە ل دەرڤەیی ڤێ دیرۆکێ حەساب دکەت و دبێژیت، دیرۆک ب مە دەستپێ دکەت. بێی کو پەیوەندی ب هەموو دیرۆکا کوردان ڤە هەبیت، پەکەکە دربەکێ مەزنە ژ بۆ دیرۆکا کوردان یا هەڤبەش. خوە پەکەکە هند بێپەروا دبیت و دبێژیت من کورد ئافراندینە. ھەموو دیرۆکا کورد و کوردستانێ ئینکار دکەت. د راستیێ دا، پەکەکێ زەمینەیا نەتەوەبوونا کوردان ژ ھۆلێ رادکەت. پەکەکێ ژ دەستپێکا شەرێ چەکداری دا ئەڤ رۆلە گێرا و د وارێ سیاسی و لەشکەری دا ھەڤکاریا لگەل کوردان رەد کر. میناک، ئۆجەلان دیت کو دوران کالکان و ھندەک رێڤەبرێن دی لگەل ئەندامێن پەدەکێ دا پێکڤە کار دکەن، ئەو ب تەسفیەگەر تۆمەتبار کرن. دوران کالکان و ھەڤالێ خوە ل باشوور کۆڤارا ب ناڤێ پێشمەرگە وەک وەشانا فەرمی یا HRK (ھێزا رزگارییا کوردستان) دەرخست بوو. پاشێ ژی، ھەمان دوران کالکان پرتووکەک ب ناڤێ “پێشمەرگێ بچووک” نڤیسا بوو.
ئەڤە رەوشا کادرێن پەکەکێ بوو. لێبەلێ، ئۆجالان پارتی ژ بۆی خوە وەکی دژمنەکی ددیت. وی گەلەک جاران د تەعلیماتێن خوەیێن وی دەمی دا باسی ڤێ یەکێ دکر. جەمیل بایک، کو خوەدی ھەمان زھنیەتێ یە، د ڤەگۆتنا دیرۆکا پەکەکێ دا، ژ بۆ رێکەفتنا لگەل پارتی دا ھاتیە کرن وەھا دبێژیت: “دڤیا بۆتان هاتبا گرتن. ژ بۆ چوونا مە یا د ناڤا بۆتانێ دا ژی پێدڤی بوو ئەم پارتی دیمۆکراتی کوردستان بێ باندۆر بکەین. ژ بۆ ڤێ ئارمانجێ مە رێکەفتن ل گەل پارتی ئیمزا کر”.
ژ دەسپێکێ هەتا ئیرۆ گۆتنێن پەکەکێ یێن مینا یەکیتییا نەتەوەیی و ب ھەڤرا خەبات کرنا کوردان پەیڤێن بێ بنگەھ بوون. ژ بەر کو پەکەکە یا بێ مەبدەئە و حیزبەکا پراگماتیستە. پەکەکێ ژ ئالییەکێ ڤە، ئامادەکاریێن کەتنا بۆتانێ دکر، ژ ئالیەکێ دی ڤە لگەل سەدام دا د ناڤا پەیوەندیێ دا بوو، ژ ئالیەکێ دی ڤە ژی ل گەل وان جەحشێن کو دژی پێشمەرگە شەرکری دا دناڤا دانووستاندنان دا بوو.
لێ سەرەرای ڤان ھەموو راستییێن پەکەکێ ژی، زارۆکێن گەلێ کورد، ژ بۆ سەرخوەبوونا کوردستانێ بەرێ خوە دابوو چییا. ئەڤ رەوشا پەکەکێ یا بەریا چالاکیا 15ێ تەباخێ بوو.
بەشا شەشێ: پێنگاڤا 15ێ تەباخێ و گەلێ بۆتان و زاگرۆسێ
