بەشا 7: د کۆنگرەیا 3 یەمین دا مرنا پەکەکێ یا سالێن 70یان و ژ نوو ڤە خولقینا ئال یۆلداش وەکو سەرۆک ئاپۆ
چار سالێن ناڤبەرا 1986ێ و 1990ێ ژ 3یەمین کۆنگرەیا پەکەکێ ھەتا کۆنگرەیا وێ یا 4ێ، ژ بۆ پەکەکێ سەردەمێ دەرباسبوونێ یە. ئانکو پەکەکەیەکا نوو، و عەڤدلا ئۆجەلانەکێ نوو خولقی.
کۆنگرەیا پاقژیێ و پاقژکرنا رێیا سەرۆکبوونا ئۆجەلان
کۆنگرەیا سێیەمین ژ بۆ پەکەکێ خالەکا وەرچەرخانێ یە. کیمیایا پەکەکێ گاڤ ب گاڤ گوھەری. جەمیل بایک د پرتووکا خوەیا دیرۆکا پارتیێ دا د دەربارێ کۆنگرەیا سێیەمین دا وەھا دبێژیت: “ئەڤ کۆنگرەیە ژ ھەموو کۆنگرەیێن دی گرنگتر بوو. ژ بەر کو پێڤاژۆیا ئافراندنا پەکەکێ قەدیا. ئێدی پێویستە ھاویردۆرا پەکەکێ بهێتە زەلالکرن و پاقژکرن.”
بریارا جەمیل بایک راستیەکێ ب ئاوایەکێ ڤەشارتی ئاشکەرا دکەت. د پەکەکێ دا بزاڤەک چێبوویە. پاقژکرنا کەسێن کو پەکەکە ئافراندی، حەمالی کری، ل لبنانێ نیڤ برسی نیڤ تێر ژییایی، یێن کو پەکەکە ل سەر ملێن خوە گێراندی، ھاتنە “پاکژکرن”.
د بنگەھ دا، ژ سالێن 1980یان ھەتا 1992یان د ناڤ پەکەکێ دا شەرەکێ ناڤخوەیی یێ ب خوین و ڤەشارتی ھەبوو. دێ راست بیت کو د ڤان سالێن پەکەکێ دا ئەم وەکی “سەردەما ناڤینا تاری” د دیرۆکێ دا ب ناڤ بکەین. ئەو کەسێن کو شیانێن وان یێن سەرۆکاتی کرنێ ھەبوون ھەموو ل لۆلان و لبنانێ ھاتنە کوشتن. کەسێن کو ژ پەکەکێ ڤەقەتیان ژی ھاتنە کوشتن. ل نیڤەکا ئەورۆپایێ، پەکەکێ مرۆڤ پارچە پارچە کرن. ھەر کەس ب بەهانەیا کو چ دەلیل و شاھدان پشت خوە نەھێلن ب ھۆڤانە ھاتنە کوشتن و وندا کرن. خەلەتییا ھەری مەترسیدار؛ چێکرنا تەئۆریا خەلەتییێ یە. یا کو پەکەکێ کری ژی ئەڤەیە.
د سالێن 1970یان دا، پەکەکە ب دزی ڤە توندوتیژی د ناڤا خوە دا بکار تینا. لێ ئۆجەلان پشتی 1984ێ کوشتنا کادرۆیا تەئۆریزە کر، ئێدی کوشتنا ناڤخوە وەکە شەرڤانییا رێخستنێ ھاتە بناڤ کرن و زوورزانێ ڤێ شەرڤانییێ ژی ئۆجەلان خوە وەکو میناک د دەتە دیارکرن. دو پرتووکێن سەرەکی یێن پەکەکێ ھەنە؛ “پرسگرێکا کەسایەتیێ ل کوردستانێ، تایبەتمەندیێن ملیتانێ شۆرەشگەر و ژیانا پارتی و تەسفیە کرنا تەسفیەچیا”، کوشتنێن ناڤخوەیی یێن پەکەکێ ب ڤان پەرتووکان ڤە ھاتە مەشرووع کرن. دەستوورا کوشتنا ھەر کەسەکێ کو نە ل گۆری ستانداردێن پەکەکێ بیت حەلالە هاتە دان.
دوران کالکان: گێچێ مەژیێ من گرتییە
کادرێن پەکەکێ نەشیان باوەر بکەن کو ئەو حیزبا کو ئەو تەڤلی بوونە و ئاڤاکریە ئەڤ حیزبە یە. رێڤەبەرێ پەکەکێ دوران کالکان ژ بەر پراکتیکا خوە یا باشوورێ کوردستانێ بەریا کۆنگرەیا سێیەمین لێپرسین ژێ دهێتە کرن. کالکان دخوازیت لگەل عەڤدلا ئۆجەلان باخڤیت لێ ئۆجەلان ئەڤ پێشنییارا وی رەد کر، ب ناچاری کالکان نامەیەکێ بۆ دنڤیسیت. کالکان ژ بەر روو ب روو بوونا ھندەک نێزیکبوون و ھەلوەستان یێن د پێڤاژۆیا کۆنگرەیا سێیەمین دا وەھا دبێژیت: ” گێچێ مەژیێ من گرت”.
ئۆجەلان د کۆنگرەیا سێیەمین دا ئەو کادرێن ژ بۆ خوە وەکی ئاستەنگی ددیتن ھەموو دەرخستن. ئۆجەلان ب رێیا کادرێن وەکی دوران کالکان، عەلی حەیدەر قەیتان، نفشەک وەکی سەمیر ژ ھۆلێ راکر. ئێدی دەما تەسفیەکرنا کەسێن مینا دوران کالکان و عەلی حەیدەر قەیتان ھات بوو. ئەندامەتیا د ناڤا پەکەکێ دا یا قەیتان، کالکان، فاتما «کەسیرە یلدرم» ھاتە سرکرن و ئەو خستنە ستاتوویا ئەنییێ ئانکو کرنە ئەندامێن ERNKێ و ئەو شاندنە ئەورۆپا.
ئاپۆ ئەو گۆتنا خەیری دوورمووش یاکو تێدا دبێژیت “گەر ئەز بمرم، ل سەر کێلییا گۆرا من بنڤیسن دەیندار بوو” ل دژی خەباتکارێن پەکەکێ وەکی چەک بکار ئینا. دگۆت ھەر کەس دەیندارێ پارتیێ یە. ھەر کەس دێ ھەول دەت کو خوە ئیسپات بکەت ھەیا کو بمریت. ھەر کەس دێ ئیرادا خوە تەسلیمی پەکەکێ کەت، ئانکو ھەموو کەسایەتی و شیانێن خوە دێ تەسلیمی ئۆجەلان کەی، یێن کو تەسلیم نەکەن وان مافێ ژیانێ نینە. ئۆجەلان مرۆڤەکە کو چ جارا نە چوویە شەری، د ترسا مرنێ دا نەژییایە، دەنگێ فیشەکەکێ ژی نەبھیستییە، لێ ب ئاوایەکێ بێرەحم ئەندام و شەرڤانان رەخنە دکەت.
ئێدی پەکەکە گھیشتیە ھەڤسەنگیا کو ئۆجەلان دخواست
جوداھیا د ناڤبەرا سەرۆکاتیا تاکتیکی و سەرۆکاتیا ستراتەژیک دا
پشتی 1986ێ، پەکەکێ هیچ پەیوەندیەک ب پەیرەو و پرۆگرامێ حیزبێ ڤە نەما بوو. ئێدی پەیرەو و پرۆگرام تەنێ بەلگەیێن پرۆپاگاندایی بوون. ل گۆری پەیرەوێ پەکەکێ هیچ خەباتکارەک نەشیابوون مافێن خوە بخوازن. رێڤەبەری ل گۆری دەستووری ناهێتە ھلبژارتن یان بەتال کرن. تەنێ یەک رێزنامە و یەک بەرنامە ھەیە ئەو ژی بێ شک و بێ شریک سەرۆک عەڤدلا ئۆجەلانە.
وی دەمی، ئۆجەلان ژ بۆ رەواکرنا ڤێ رەوشێ گۆتارەک تەئۆریکا نوو دەرخستە پێش: ئاپۆ ئەڤ دو سازی کرنە رۆژەڤ: سەرۆکاتییا تاکتیکی و سەرۆکاتیا ستراتەژیک. ب راستی، ئەڤ ڤەقەتاندنە ژ بۆ کو کارمەندێن رێڤەبەر سنۆرێن خوە بزانن ھاتبوو ئاڤاکرن. ژ بەر کو رێبەرێ ستراتەژیک عەڤدلا ئۆجەلانە. ئەو ناهێتە گوھەرین، ناهێتە نیقاشکرن، ناهێتە رەخنەکرن. رێبەریا تاکتیکی ژی، دێ خەتا عەڤدلا ئۆجەلان پارێزیت، ھەر گاڤ ناچارن کو خوە ئیسبات بکەت، ئۆجەلان ھەر دەم دکاریت وان بێ ئەرک بکەت و ژێدەرا ھەمی کێماسییان ژی سەرۆکاتییا تاکتیکی یە. ئەم دکارین بێژین کو شوورێ ئۆجەلان ھەر دەم ل سەر ستوویێ وان بوو، دکاریت ھەر دەمەکێ ستوویێ وان بفرینیت. ئەنجام دا ژی ووسا چێبوو.
ئۆجەلان و سەرۆکاتیایا تاکتیکی یا نوو
ھەلبژارتنا یەکەما ئۆجەلان ژ ئەندامێن رحایێ بوون. ژ رحایێ تەنێ ناڤێ مراد قارایلان وێ رۆژێ حەتا ئیرۆ مایە. لێ تەنێ رحایی تێری کارێ رێخستنێ نەدکر. (دڤێت چاڤکانیا ناکۆکیا د ناڤبەرا قارایلان-بایک-کالکان و قاراسوو دا، ل ڤێرە بهێتە دیتن.) ئۆجەلان پیدڤی ھندەک ناڤێن پتر شەرخواز بوو. ھندەک ناڤێن وەکی کۆر جەمال (خەلیل کایا)، ھۆگر (جەمیل ئیشک)، زەکی (شەمدین ساکک) و شاھین بالیچ دەرکەتنە پێش.
ژ بۆ ڤان ناڤان ئەرکێ پێکانینا خەتا کۆنگرەیا سێیەمین ھاتە دان. ب راستی، ئەرکێ سەرەکی یێ کۆنگرەیا سێیەمین جێبەجێکرنا “قانوونا لەشکەریێ” شەرڤان تەڤلی پەکەکێ کرنێ بوو. ھەمان دەم ئەرکێ دویەم ژی خرابکرنا “خەتا خایینتیێ” یا ل کوردستانێ بوو. ڤان ھەر دو بریاران ل ھەرێمێن وەکی بۆتان-مێردین و زاگرۆسێ پێڤاژۆیەکا نوو دا دەستپێکرن. پەکەکێ رێ قودکرن، گەنج د رەڤاندن، موختار دکوشتن، پارە کۆمدکرن، کەسێن کو حەز ژێ نەدکرن سزاددان و پارەیێن وان ژێ دستاندن. سەرداگرتنا گوندا هاتە دەستپێکرن، ستوونێن کارەبێ ھاتنە ژناڤبرن، قۆتابخانە ھاتنە شەوتاندن، مامۆستا ھاتنە کوشتن. ھەژمارا سڤیلێن کو پەکەکێ کوشتین ژ ھەژمارا لەشکەرێن ھاتینە کوشتن گەلەک و گەلەک زێدەتر بوون. د چالاکیان دا تەنێ مرۆڤێن سڤیل ھاتنە ئارمانجکرن. ل سەرانسەری بۆتان-زاگرۆسێ جەوەکی ترسێ ھاتە ئافراندن.
کارەساتا قانوونا لەشکەری و سیستەمێ جەحشاتییێ
پەکەکێ ل ھەر دەڤەرا کو دکاریت بگەهیتێ، وەک بۆتان و جۆلەمێرگێ، دەست ب جێبەجێکرنا قانوونا لەشکەری ( ب زۆرێ شەرڤان کۆمکرنێ) کر. چوو مالێن کو ھەر رۆژ نان لێ دخوار و د چادرێن وان دا د مان، ڤێ جارێ دەست ب گرتنا جوانێن وانا کر. ھەتا پەکەکێ هندەک جاران ژن و زارۆکێن پچووک ژ مالێ درەڤاندن و دگۆتە وان ھەیا کو جوان نەیێن و خوە رادەستی مە نەکەن ئەم هەوە بەرنادەین. زارۆکێن د ناڤبەرا 8 و 9 سالی دا ژی وەکی “قانوونا لەشکەری” ب زۆرێ ھاتنە برن. گەلەکا ژ وان ژ بەر کو دخواستن پاشڤە برەڤن ھاتنە کوشتن. ئێدی گەلێ بۆتانێ ژ وێ پەکەکێ یا کو د سالا 1983-1985ێ ئەو ھەمبێز کری، پر دترسییان.
ھەڤ-ئافراندنا دەولەت و پەکەکێ: سیستەمێ جەردەڤانی
د سالا 1986ێ دا، پەکەکێ دەست ب شەرێ دژی عەشیرەتان کر. ھەر کەسێ کو فەرمانێن وان بجیھ نەئانین و گوھداریا وان نەکری وەکی خایین ھاتنە ناساندن. ناکۆکیێن ھەیی یێن د ناڤبەرا عەشیر و گوندییان دا کوورتر کرن. پەکەکێ عەشیرەک یان ژی مالباتەک دگرتە گەل خوە و یێن دی ژی دگرتنە ھەمبەری خوە و ئەو ل ھەمبەر ھەڤ بکار تینان. پەکەکێ جڤاک ژ ھەڤ ڤەقەتاند و ئینان ھەمبەری ھەڤ.
قانوونا لەشکەریا نەجاری یا پەکەکێ و سیستەمێ جەردەڤانییا دەولەتا ترک خوەدی یەک ئارمانج بوون
پەکەکێ ژ ڤان عەشیرەتێن کو سەری خوە ژ بۆ کەسێ نەچەماندی خواست کو ب زۆری بەیعەتێ بدەنە وان، لێ عەشیرەت دەستھلادارێن نە فەرمی یێن ھەرێمێ بوون و خوەدی خان و خانەدان بوون، پەکەکێ عەشیر بەر ب دەولەتێ ڤە پالدان. یەک ژ وان عەشیرەتا، عەشیرەتا ئالا بوو.
کورێ سەرۆکێ عەشیرەتا ئالا سەعدوون ئاغا، دچیت پێوستییێن لۆجیستیکی ژ بۆ ئەندامێن پەکەکێ دبەت. د سەردانەکا خوە دا، فەرماندارێ پەکەکێ عەلی درێژ تەبانجا خەلیل ژ وی دخوازیت. خەلیل دبێژیت ئەڤە ژ باپیرێ من وەکو میراتەیا مالباتێ یە ئەز نادەمە تە. پاشێ عەلی درێژ رادبیت و خەلیل ل وێرێ دکوژیت. تەبانجا وی ژ بۆ خوە رادکەت. جەسەدێ وی ژی ل ھێسترەکێ بار دکەت و فرێدکەتە گوندی. پشتی ڤێ بوویەرێ عەشیرەتا ئالا چەکی هەلدگریت.
پەکەکێ عەشیرەت وەکی دژمن ددیتن و ب ئاوایێ ئێرشکاری تەڤدگەری لەوما ژی، ھەمبەر ڤێ ھەلوەستا پەکەکێ عەشیر عاجز دبوون، ب دەستێ پەکەکێ عەشیرەت بەر ب دەولەتێ ڤە ھاتنە پالدان، دەولەتێ ژی ئەڤ یەک وەکی دەرفەت ب کار ئیناند و ئەو کێشانە گەل خوە.
ژیرکیا ژی ب ھەمان ئاوایی پشتی کو ھندەک ریهسپیێن عەشیرەتێ و مالباتا کەرەڤان ئاغا ب دەستێ پەکەکێ ھاتینە کوشتن چەک ھەلگرتن. ئەو ئایدۆلۆژیا چەپا پەکەکێ یا کو نەتەوەیا کورد نە پەژرینیت و دژمناتیا عەشیرەتان دکەت ژ بەرێ دا ھەبوو. دەما کو پەکەکێ خوە تەنێ وەکی دەستھلاتدار دیتی، سەروەری ل سەر ھەموو ھەرێمێ فەرزکر و عەشیرەت مانە ناڤا نال و بزمارێ دا. پشتی کوشتن د ناڤا عەشیرەتان دا ھاتە کرن ئێدی عەشیرەتان بەرێ خوە دا دەولتا ترک. ژ سالا 1985ێ ھەیا 2009ێ ب فەرمی 123.476 کەس ل باکورێ کوردستانێ بوونە جەحش و ئارتێشەک ژ وان ھاتە ئاڤا کرن. ئەم نەشێین راستی یا گرسەیا جەردەڤانیێ تەنێ ب ژیر بوونا دەولەتێ ڤە گرێ بدەین. یێ هێلای کو جەردەڤانی ببیتە گرسەیی و پراکتک، کارڤەدانێن پەکەکێ بوون. جەردەڤانی ژ ئەنجاما پەیوەندی و ناکۆکیا پەکەکێ و دەولەتێ پەیدابوو.
مینا ھەر جارێ، پەکەکێ گونەھ خستە ستوویێ سەرۆکاتیا تاکتیکی و رێڤەبەرێن وی سەردەمی ژی یەک ب یەک ھاتنە پاقژکرن.
