• به‌شێ سێ

قۆناغا ددویان یا پێوەندییان ده‌، 1990ان هەیا 2000ان بەر ب هەڤپەیمانییەک ستراتەژیک

ل سالێن 90ان ژ چاخا رابووری، سیستەما سیاسی یا جیهانی گوهەرینەکە بەرچاڤ ب خوە ڤە دیت، ب هەلوەشانا یەکیتییا سۆڤیەت، ستراکچەرا جیهانا جووت جەمسەری ژ ناڤ چوو و پرۆسە و قۆناغا دوژمنێ نوو و هەڤپەیمانییا نوو دەستپێکر، رۆژهلاتا ناڤین ژی ژ ڤێ رەوشێ بێ پار نەبوو و ناڤەندا ڤێ رەوشێ ل ناڤچەیێ ئیراق بوو.

گەلۆ کورد دکارن چارەنڤیسا خوە ژ دەولەتێن داگیرکار جودا بکن؟

ل سالا 1920ان ڤڕ دە پڕ هەڤپەیمانه‌تی و لهەڤهاتنێن ناڤدەولەتی هاتبوون ئەنجامدان لێ بەلێ د تو یەک ژ وان ده‌ بەرژەوەندیێن نەتەوه‌یی یێن کوردان گرینگی پێ نەهاتبوو دایین و کوردستان وەکه‌ خاكه‌كه‌ داگیر کری و بێ ناڤ و نیشان هەر جارەکێ ل سەر دەولەتەک داگیرکار دهات پارڤە کرن

ڤێ رەوشێ ژ کوردان رە ژی گرینگییەک تایبەت هەبوو، باژارێن باشوورێ کوردستانێ، پاش ئێریشێن رەژیما سەدام ژ بۆ سەر کوێتێ و کۆچا ملیۆنی یا کوردان ل باشوورێ وەلات، دانینا هێلا 36 ژ بۆ پاراستنا کوردێن باشوور، ئەڤ نوقتە د دیرۆکا کوردان دە ب نوقته‌یا وەرچەرخانێ تێ حەساب کرن، ژ بەر کو پاش شەرێ یەکێ یێ جیهانی و په‌رچەبوونا کوردستانێ، پرسگرێکا کوردان د ناڤا جڤاکا ناڤدەولەتی دە تو گرینگیەک نەمابوو، ل سالا 1920ان ڤڕ دە پڕ هەڤپەیمانه‌تی و لهەڤهاتنێن ناڤدەولەتی هاتبوون ئەنجامدایین، لێ بەلێ د تو یەک ژ وان بەرژەوەندیێن نەتەوه‌یی یێن کوردان ده‌ گرینگی پێ نەهاتبوو دایین و کوردستان وەکه‌ خاكه‌كه‌ داگیر کری و بێ ناڤ و نیشان هەر جارەکێ ل سەر دەولەتەک داگیرکار دهات پارڤە کرن.

یا ئەشکەرە یە کو تو یەک ژ ڤان رەوشان کورد ژ خەباتا وان ژ بۆ دەستڤەئانینا مافێن وان یێن نەتەوه‌یی نەسەکناند و هەژمارەک زێدە ژ سەرهلدان و بەرخوەدانێن چەکداری ژ ئالیێ کوردان ڤە ژ بۆ ب دەست خستنا مافان هاتن ئەنجام دایین، هەر چەند کو ئەو قوربانیێن د ڤان سەرهلدان و بەرخوەدانان دە کوردان داین پرسگرێکا وان یا رەوا و بەرحەق ب جیهانا دەرڤە دا ناساندن، لێ بەلێ جڤاکا ناڤدەولەتی چاڤ و گوهێن خوە ل سەر ڤان بەرخوەدان و سەرهلدانێن کوردان گرتبوو.

په‌كه‌كێ دەستپێکا ئەزموونا باشوورێ وەلات ب کەڤنەپەرێسی و پیلانا ئیمپریالیزمێ ناڤ كر و گۆ كو ئەو قەبوول ناکن

د هەڤکێشەیێن ناڤدەولەتی دە خوەدی ماف بوون هێز نینە، بەلکو شەرعییەتا ناڤدەولەتی یە کو وەکە هێز تێ هەژمار کرن، هێلا 36 دەلیڤەیەک باش دروست کر داکو کورد و پرسگرێکا وان یا رەوا د وێ رەوشا ناڤدەولەتی ده‌ کو ل پاش شەرێ یەکێ یێ جیهانی دەرزەک تێکەفتبوو، شەرعییەتەک ناڤدەولەتی ب دەست بینە، یا کو ل سەر کوردان پێویست بوو د وێ رەوشێ دە بکن ئەڤ بوو کو باشوورێ کوردستانێ کو ژ بەر ڤێ رەوشێ وەکە درزەکێ لێهاتبوو ل سەر جەمەدێ داگیرکارییا ل سەر کوردستانێ، پێویست بوو کورد ل هەموو په‌رچەیێن دن ل دەردۆرا وێ کۆم ببن و ئالیکاری وێ بن ژ بۆ کو بکارە وێ دەرزێ ب ئاوایەک وەها مەزن بکە کو جیێ 40 ملیۆن کوردان تێدە بکە، لێ بەلێ ب مخابنی ئەڤ یەک پێکنەهات، ئەڤ دەستپێکا ئەزموونا باشوورێ وەلات بوو کو پەکەکێ د بەبیانەکێ دە راگهاند یاکو ل باشوور دقەومە کەڤنەپەرێسی و پیلانا ئیمپریالیزمێ یە و ئەم قەبوول ناکین.

کێ ناکۆکییا د ناڤبەرا کوردان دە پێتر کر؟

ل سالێن 1992ان هەیا 2000ان دە، هەژمارەک زیدە ژ شەر و پەڤچوونان د ناڤبەرا کوردان دە روودان، زانیاری یێن گشتی و دەستپێکی وها خوەیا دکن کو دەولەتا داگیرکار یا ترکیێ ل پشت هەموو وان شەر و پەڤچوونان دە بوو، ترکیێ ئێریشێن خوە ل سەر پارتییا کارکەرێن کوردستانێ پەکەکێ پێتر لێ کرن و پەکەکێ ژی ژ بۆ خوە پاراستنێ شەر ب باشوورێ کوردستانێ ره‌ فرۆت و ئەڤ ژی بوو سەدەمەک ژ بۆ سەرهلدانا نەئارامی و پەڤچوونێن د ناڤبەرا ئالیێن کوردستانی ده‌.

سیناریۆدانەرێ سەرەکە و ڤەشارتی یێ شەر و پەڤچوونێن ناڤخوە د کوردستانێ دە، کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ یە.

لێ د راستی دە و ل گۆر زانیاریێن مە، سیناریۆدانەرێ سەرەکە و ڤەشارتی یێ شەر و پەڤچوونێن ناڤخوە ل باشوورێ کوردستانێ دە، رەژیما داگیرکار یا کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ بوو.

رەژیما ئیرانێ ئالییەکی سەرەکە یێ وان ناکۆکییان بوو و پرسگرێکا کوردان کوورتر کر، پرسگرێکێن د ناڤبەرا ئالیێن کوردان دە ب ئاوایەک وەها کوور کرن کو گهیشتن ئاستێ شەرێ ناڤخوەیی، دیرۆکێ ئەڤ یەک ئیسبات کرییە كو هەر دەما ل وەلاتەک جیران یێ ئیرانێ رەوشەک نەنۆرمال و ئاوارتە دروست ببیت، کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ ئەڤجا چ ب ئاوایەک راستە راست و ئه‌شکەرا یان ژی نەراستەراست و نەپەنی ل پشت پەردەیا وێ رەوشێ یە، ژ بۆ باشوورێ وەلات ژی مایتێکرنێن ئیرانێ بەرچاڤ تر بوون، ژ بەر کو ل سالێن نۆتان پرسا کوردان و دروستبوونا کیانەک کوردی ل وێ په‌رچەیا کوردستانێ د رۆژەڤا ئیرانێ دە دیار ببوو و ئیرانێ و ترکیێ وەکە دو دەولەتێن داگیرکارێن کوردستانێ ئەڤ رەوش پێ خوەش نەبوو ژ بەر ڤێ یەکێ ل دژی وێ سەکنین.

ئەڤ دو ولات زیدەباری وان پرسگرێکێن کوور یێن د ناڤبەرا وان دە، ل سەر دژاتیکرنا باشوورێ کوردستانێ و رێگری کرن ل بهێز بوون و جێگیر بوونا ستاتۆیەک کوردی ل باشوورێ کوردستانی هەڤرا و هەڤکار بوونە.

 گەر ل دیرۆکا پێوەندیێن د ناڤبەرا ترکیێ و ئیرانێ ب نه‌رین، تاکە نوقتەیا هەڤپار یا کو نایێ گوهەرین دژاتیکرنا کوردستانێ و پرسگرێکا کوردانە، هەر دو ئالی دخوازن کوردان بکن بن دەستێ خوە، لێ بەلێ دەستهلاتا داگیرکار یا ئیرانێ د ڤێ ده‌ربارێ دە ژ دەولەتا ترکیێ بپسپۆر ترە و باشتر کاری یە یارییان ب کارتا کوردان بکت، دبە ژ بلی بپسپۆرییا ئیرانێ ئامادەبوونا رێخستنەکە وەک پەکەکێ د ڤێ سەرکەفتنا ئیرانێ دە یا بێ رۆل و کێنج نەبە.

ئیرانێ زۆر ب باشی گرۆپ ل ولاتێن ناڤچەیێ دروست كرن و ب باشترین ئاوا وان ب کار تینە، وه‌كه‌ “حزبوللایا لبنانی، حەماس، حۆسی یێن یەمەنێ، پەکەکه‌”

ئیران هەم ل رابووری یا سیاسەت و ستەراتەژی و ناڤچەیی و ناڤدەولەتی یا خوە دە و چ د ڤی سەردەمێ نها دە زۆر ب باشی کاری یە گرۆپێن ل بن چەنگێن خوە ل ولاتێن ناڤچەیێ دە دروست بکە و ب باشترین ئاوا وان ب کار بینە، کو دکارین “حزبوللایا لبنانی، حەماس، حۆسی یێن یەمەنێ، پەکەکێ” وەکە میناک باس بکین

ئەڤ سیاسەتا ئیرانێ د سالێن 90ان پێتر بەربەلاڤ بوو و کاری ب باشترین ئاوا پەکەکێ ل دژی ترکیێ بکار بینە، ئیران د سیاسەتا خوە یا ناڤچەیی دە پرەنسیپەک گرینگ هەیە، ئەو ژی ئەڤە کو ئاساییشا خوە یا نەتوەیی ل دەرڤەیی سینۆرێن وەلاتێ خوە د پارێزە و خاكا ولاتێن ناڤچەیێ وەکە کووراتییا ستەراتەژییا خوە بکار دئینە، ژ بۆ پرسگرێکا کوردان ژی هەر ئەڤ یەک ئەنجام دا و رەوشا کوردان ل دەرڤەی سینۆرێن خوە تەڤلیهەڤ کر.