• به‌شێ پێنجێ

هەردوو ئالی رێکكەفتینه‌ کێشەیێن د ناڤبەرا خوه‌ دا ل دەرڤە باس نەکەن

هەر وەکو د بەشێن بەرێ دا مە ئاماژە پێ دا، پێویستە شارەزایێن دیرۆکێ لێکۆلینێن باشتر ل سەر شەرێ دناڤبەرا پارتیا کارکەرێن کوردستانێ و پارتیا دیمۆکراتا کوردستانێ بکەن، ژبەرکو ئەڤ شەرە، شەرێ د ناڤبەرا پەدەکێ و پەکەکێ نەبوو، بەلکو شەرێ د ناڤبەرا ئیرانێ و هێزێن ناتۆیێ دا بوو. سەدەما وێ ژی ئەڤە بوو کو ئیرانێ دخواست ئاخا باشوورێ کوردستانێ بکەتە مەیدانا ستراتیژییا خۆ ژ بۆ ئەنجامدانا شەرێن مەزنتر. دیارە د تیئۆرییا “ئیرانا کەڤنار” دا دەستهلاتا داگیرکارا تەهرانێ و نەتەوەیا سەر دەستا فارس، هەموو پارچێن کوردستانێ وەکو بەشەک ژ ئاخا ئیرانێ دهێنە زانین. ژبەرکو ئەو کوردان وەکو چەقەک ژ نەتەوەیا فارس یان ئەڤا کو ئەو دبێژنێ “مللەتێ ئیرانێ” دزانن و د وێ باوەرێ دا نە کو ژ بەر ب کێرنەهاتنا حکوومەتێن بەرێ یێن ئیرانێ، ژ ئیرانێ هاتینە ڤەقەتاندن و پێویست دکەت جارەکا دی بهێنە ڤەگەراندن بۆ سەر ئاخا ئیرانێ ڤە. گەر ل ڤی لایەنی ڤە بەرێ خوە بدینە مژارێ دێ بینین کو ئیران وی مافی ب خوە ددەت باشوورێ کوردستانێ وەکو ئاخا خوە بکار بینیت. لێ بەلێ ئایا جڤاکێ ناڤدەولەتی دێ رێکێ دەتێ؟

پیلانێن ئیرانێ بوونە سەدەمەک ژ بۆ وێ چەندی ناتۆ رێکێ ب ترکیێ بدەت هیزێن خۆ دەرباسی باشوورێ کوردستان بکەت و ل وێرێ بارەگەهێن سەربازی دروست بکەت. بەروڤاژی وێ یا پەکەکە دبیژیت، سوپایێ داگیرکارێ ترکیێ ژ بەر پەدەکێ و ل سەر داخوازا پەدەکێ ل باشوور نینە، بەلکو ئەڤە ناتۆ بوو کو رێک ب ترکیێ دای بچیتە باشوورێ کوردستانێ و ل وێرێ بجیهـ ببیت.

ژ بۆ پووچکرنا پیلانێن ئیرانێ، ناتۆیێ رێک ب لەشکەرێ ترکیێ دا بچنە باشوورێ کوردستانێ و ل وێری بنگەهێن سەربازی ئاڤا بکەت

هەرچەند دبیت گەلەکێ ل سەر پیوەندیێن دناڤبەرا ئیران و پەکەکێ و یەنەکێ باس بکەین، لێ بەلێ دێ هەول دەین ب کورتی و د چەند رستەیان دا ڤەرێژا ڤێ پەیوەندییا سێ لایەنی باس بکەین. هەرچەند ئەڤ پەیوەندی د دەما سالێن بەرێ دا دروست بوویە لێ بەلێ ل ڤێ دوماهیێ جارەکا دی هاتیە نوو کرن. کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ هەر دەما خواستبیت پیلانێن خوە ژ بۆ تێکدانا رەوشا باشوورێ کوردستانێ جیبەجی بکەت، پەیوەندیێن خۆ دگەل پەکەکێ و یەنەکێ کوورتر کرینە. د دەستپێکا هاتنا تیرۆریستێن داعشێ ژ بۆ ئیراقێ ل سالا 2014ێ حەتا نها پەیوەندیێن دناڤبەرا پەکەکێ و یەنەکێ دا یێن بوویە سەدەمەک ژ بۆ تێکدانا ئاساییش و ئارامییا هەرێما کوردستانێ، ئێک ژ دیارترین نمۆنا ڤان پەیوەندیان 16ێ ئۆکتووبەرا سالا 2017ێ بوو کو فرۆتنا کەرکووکا قودسا کوردستانێ و داگیرکرنا وێ ژ لایێ حەشدا شەعبی و سوپایێ ئیراقێ ل دووڤ خۆ ئینا، جیهێ داخێ یە کو ئەڤە نە ب تنێ بۆ سەدەما سەر ژ نوو داگیرکرنا بەشەکێ ژ ئاخا باشوورێ کوردستانێ، بەلکو کارتێکرنا خۆ یا نیگەتیڤ ل سەر هزرا رزگاریخوازا گەلێ کورد و نێرینا جڤاکێ ناڤدەولەتی ل سەر خەبات و تێکۆشینا رزگاریخوازا گەلێ کورد دروست کر، کارتێکرنەک هندە ب هیز کو دبیت دەمەک درێژ پێویست بیت حەتا کو ئەڤ چەندە بهێتە بەدەلڤەکرن.

ئێک ژ خالێن رێکەفتنا دناڤبەرا پەکەکێ و ئیرانێ دا کو مە د بەشێن دی دا ب هۆرگلی باس لێ کری، ئەڤە بوو کو پێویستە پەکەکە د شەرکرنا دگەل ترکیێ دا بەردەوام بیت. ژبەرکو ئیران ل سەر وێ باوەرێ یە کو راوەستاندنا شەرێ پەکەکێ د گەل ترکیێ دێ زیانێ گەهینیتە ئیرانێ. هەر دەما پەکەکێ شەر ل دژی ترکیێ راوەستاندبت، ئیرانێ هوشداریێن توند ب پەکەکێ دانە و گەلک جاران هەژمارەک ژ گەریلایێن پەکەکێ رادەستی ترکیێ کرینە و ترکیێ ئەو سێدارە دانە. هندەک جاران ژی بارەگەهێن پەکەکێ بۆردۆمان کرینە. بۆ میناک سالا 1993ان یەکەم ئاگربەستا دناڤبەرا پەکەکێ و ترکیێ هاتە راگەهاندن، ئیرانێ 30 گەریلایێن پەکەکێ تەسلیمی ترکیێ کرن.

پەکەکێ چ دەمان باس ل تەسلیم کرنا گەریلایان و کێشەیێن دی یێن خۆ د گەل کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ نەکرینە، ژبەرکو پەکەکە وان کێشەیان وەکو کێشەیێن خیزانی دبینیت و هەر دو لایەن ل سەر ڤێ چەندێ رێکەفتینە کو کێشەیێن د ناڤبەرا خۆ دا ل دەرڤە باس نەکەن. ل سەر ڤێ مژارێ گەر باس ل هندەک پەیوەندی و هاریکاری یێن ئابووری یێن دناڤبەرا پەکەکێ و ئیرانێ دا بکەین، مژار دێ زێدەتر زەلال بیت.

گەلۆ راستە پەکەکە بازرگانیێ ب ماددەیێن هۆشبەر دکەت؟

پێش نها مە باس کر کو ئیرانێ هندەک ناڤچەیێن سنۆری ب پەکەکێ دابوون و رێک ب وان دابوو کو ل ڤان ناڤچەیان هندەک چالاکیێن بازرگانی ئەنجام بدەن. ئێک ژ وان چالاکیێن ئابووری، چالاکیێن گۆمرکی نە، کو پەکەکە ب ئاشکەرە ل خالێن سنۆری گۆمرکان وەردگریت. پەکەکە ب ئاوایەکێ رێکخستی، باجێ ل قاچاخچی یێن (مرۆڤان، جگارا، نەفت، مەی، پەز و…) وەردگریت. پەکەکە دبێژیت ژبەرکو ئەز ڤی سنۆری کۆنترۆل دکەم و دپارێزم، مافێ منە باجێ وەرگرم. وەرگرتنا باجا گومرکی ل سەر ڤان تشتان ب رەنگەکێ ئاشکەرا دهێتە ئەنجامدان و هەر کەس دزانیت. لێ بەلێ مژارەکا دی هەیە کو جودایە و پەکەکە ناخوازیت و رێ نادەت بهێتە ئاشکەرا کرن، ئەو ژی بازرگانی کرن ب مادەیێن هشبەرە.

گەلۆ ب راستی پەکەکە بازرگانیێ ب ماددەیێن هشبەر دکەت؟ بەلگەیێن بازرگانی کرنا پەکەکێ ب ماددەیێن هشبەر چنە؟ گەلۆ کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ هایداری ڤێ بازرگانی کرنا پەکەکێ یە؟ ژ بۆ وەرگرتنا بەرسڤا ڤان پرسیاران ئەم دێ هندەک زانیاریێن دی ل سەر پەیوەندیێن دناڤبەرا حکوومەتا ئیرانێ و پەکەکێ باس کەین.